W grudniu przy padającym śniegu jego nadmiar na dachu może spowodować zawalenie, a śnieg i lód na krawędziach mogą zagrażać przechodniom, dlatego tak ważne jest odśnieżanie dachów obiektów budowlanych.

Obowiązkiem właściciela i zarządcy budynku jest zapewnienie bezpiecznego użytkowania obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt, związanych z działaniem siły natury. Obowiązek ten jest zapewniony m.in. poprzez systematyczne odśnieżanie dachów w sposób gwarantujący bezpieczeństwo konstrukcji obiektu budowlanego. Obiekt ten należy poddawać okresowej kontroli w czasie użytkowania, w tym dwa razy do roku: w terminie do 31 maja oraz do 30 listopada w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2, oraz każdorazowej kontroli bezpiecznego użytkowania w przypadku wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt.
Właściciel lub zarządca ma także obowiązek prowadzenia książki obiektu budowlanego, w której zanotowane są wszystkie kontrole techniczne budynku. Jeżeli stan techniczny dachu wzbudza wątpliwości, a budynek nie przeszedł okresowej kontroli technicznej, nie wolno dopuścić pracowników do pracy, gdyż może to zagrozić ich życiu i zdrowiu.

Aby nie dopuścić do uszkodzenia konstrukcji budynku, właściciel powinien określić w porozumieniu z uprawnionym konstruktorem sposób odśnieżania dachu. Odśnieżanie jest pracą na wysokości, dlatego aby zmniejszyć do minimum ryzyko wypadku, należy dopuszczać do odśnieżania tylko osoby:

• z aktualnymi badaniami lekarskimi do pracy na wysokości;
• po odbytym szkoleniu bhp ogólnym i stanowiskowym oraz szkoleniu z zakresu ochrony przed upadkiem.

Osoba odpowiedzialna za pracę przy odśnieżaniu powinna:

• sprawować bezpośredni nadzór nad pracownikami i przygotować dla nich imienny podział zadań,
• wyposażyć pracowników w stosowne środki ochrony indywidualnej;
• opracować plan ratowniczo-ewakuacyjny.

Można wyróżnić dwa rodzaje dachów:

• płaskie,
• strome.

W przepisach prawa brak jest definicji dachu płaskiego czy stromego. Powszechne jest jednak posiłkowanie się w tym zakresie Polską Normą – PN-B-10425:1989 – Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły. Wymagania techniczne i badania przy odbiorze. Wynika z niej, że dach płaski to dach o kącie nachylenia połaci dachowych nie większym niż 12°.
W przypadku dachów stromych, ze względu na ciągłe ryzyko poślizgnięcia i upadku, odśnieżanie powinno być organizowane z nadzwyczajną ostrożnością, a wymagania w stosunku do osób wykonujących te prace muszą być szczególnie wysokie.
Przy odśnieżaniu dachów stromych należy używać bardziej zaawansowanych środków ochrony indywidualnej. Posługiwanie się nimi wymaga wiedzy i odpowiedniego przeszkolenia. Na tego typu dachach pracownicy muszą być zabezpieczeni przed upadkiem z wysokości w każdym miejscu.
Do obowiązków właściciela budynku należy także zapewnienie bezpiecznego wejścia na dach. Jedyną bezpieczną drogą takiego wejścia jest obarierowana klatka schodowa. Na dach można również dostać się, korzystając z drabin, z drabin z koszem ochronnym czy drabin przystawnych rusztowania. W takich przypadkach należy zapobiegać ryzyku upadku z wysokości, stosując odpowiednie środki ochrony.

Ważną kwestią przy tego typu pracach jest wyznaczenie strefy niebezpiecznej. W trakcie odśnieżania dachów występuje zagrożenie spadaniem z wysokości zwałów śnieżnych, w tym zlodowaciałego śniegu i sopli lodu. W związku z tym należy odpowiednio wyznaczyć i ogrodzić strefę niebezpieczną. Teren wygrodzony powinien obejmować obszar o szerokości 1/10 wysokości budynku, jednak nie mniej niż 6 m. W przypadku braku możliwości zagrodzenia wymaganego obszaru należy zastosować inne środki zapewniające bezpieczeństwo osobom znajdującym się w sąsiedztwie odśnieżanego obiektu, np.:

• zablokowanie przejazdu jedną stroną ulicy,
• zagrodzenie przyległego do budynku chodnika,
• kierowanie ruchem pieszych i samochodowym przez osobę znajdującą się na dole.

Sople i nawisy lodowe tworzą się na rynnach i pasie przyrynnowym, najczęściej nad przechodniami. Dlatego bardzo ważne jest zabezpieczenie miejsca przed rozpoczęciem prac oraz kierowanie ruchem pieszym w ich pobliżu. W miejscach szczególnie niebezpiecznych, jeżeli jest to możliwe, należy usuwać sople, korzystając z podnośnika koszowego. Sople z dachu można też zbijać, ale należy zachować przy tym szczególną ostrożność, ponieważ grozi to uszkodzeniem rynien, a spadające sople mogą zranić przechodniów i uszkodzić znajdujące się w pobliżu samochody.

Prace przy odśnieżaniu, ze względu na to, że są wykonywane na wysokości powyżej metra nad poziomem ziemi, należą do prac szczególnie niebezpiecznych. Pracodawca ma więc obowiązek zapewnienia odpowiednich środków, których zadaniem jest ochrona pracowników przed upadkiem z wysokości. Zalicza się do nich:

• balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadniecie osób;
• środki ochrony indywidualnej spełniające wymagania dotyczące oceny zgodności oraz oznakowane znakiem CE, np. szelki bezpieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji, hełmy ochronne.

Prawidłowe zakotwienie środków ochrony indywidualnej może sprawiać trudności zwłaszcza na dachach płaskich. Aby rozwiązać ten problem, należy zakotwić się do:

• solidnych kominów spalinowych i wentylacyjnych;
• podstaw klimatyzatorów,
• konstrukcji stalowych (np. reklam).

Możliwe jest również zastosowanie tymczasowych punktów asekuracyjnych, tzw. bezwładnych mas kotwiczących. Należy jednak wziąć po uwagę ich dużą masę i przed zastosowaniem sprawdzić wytrzymałość dachu.
Niektóre dachy budynków mają na stałe zainstalowane systemy asekuracji. Przed korzystaniem z nich należy się jednak upewnić:

• czy system posiada ważny przegląd techniczny – informuje o tym tabliczka znamionowa umieszczona na początku sytemu;
• czy system został zaprojektowany w ograniczeniu czy powstrzymaniu spadania (jest to informacja przydatna podczas doboru środków ochrony indywidualnej);
• dla ilu pracowników zaprojektowano system – informacja ta znajduje się w dokumentach i na tabliczce znamionowej;
• z jakim urządzeniem (wózkiem) pracuje system – taka informacja znajduje się w dokumentacji. Najczęściej nie dopuszcza się używania wózków i zatrzaśników innych producentów niż system zainstalowany na dachu.

Inne dachy mogą być również wyposażone w punkty asekuracyjne. Najczęściej są to słupki z „uchem”, zamontowane do powierzchni dachu lub ściany. Przed ich użyciem konieczne jest sprawdzenie, czy są przeznaczone do ochrony przed upadkiem.
Praca na dachu przy dużym mrozie lub niskiej temperaturze i silnym wietrze powoduje ryzyko powstania odmrożeń. Osoby pracujące w takich warunkach powinny posiadać:

• odpowiednią odzież ochronną zapewniającą komfort cieplny, ochronę przed nadmiernym poceniem się i wilgocią;
• obuwie z podeszwą antypoślizgową (ze względu na ryzyko odmrożeń palców u nóg nie stosuje się obuwia z metalowymi podnoskami);
• rękawice;
• kask, hełm ochronny (gdy jest zimno, pod kask należy założyć kominiarkę).

Oprócz wymienionych obowiązków pracodawca powinien zapewnić pomieszczenie, gdzie pracownik będzie mógł zjeść posiłek, ogrzać się i odpocząć. Pracownikom odśnieżającym dach przysługują też ciepłe napoje bez ograniczeń oraz posiłek regeneracyjny.

Podstawa prawna:
1. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r., poz. 917 z późn zm.).
2. Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2018 r., poz. 1202 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r., poz. 1650 z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. poz. 401).
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. poz. 279).

mgr Robert Gorczyca
ekspert prawa pracy
prawnik, specjalista ds. BHP
inspektor ochrony przeciwpożarowej