W zakres wymogów formalno-prawnych, do których dopasować należy rozwiązania techniczne, lokalizację i wyposażenie projektowanego warsztatu samochodowego z lakiernią, wchodzą zapisy zawarte w 9 ustawach i 23 wynikających z nich rozporządzeniach, w 37 normach branżowych PN-EN i 3 dyrektywach WE. Wymienione akty prawne to tylko te najważniejsze, wpływające bezpośrednio na formę obiektu, jego lokalizację, instalacje techniczne i podstawowe urządzenia oraz funkcjonowanie warsztatu już po jego uruchomieniu.

Znacznie więcej przepisów i norm ociera się o tematykę i zagadnienia, jakie dotyczą projektowania i funkcjonowania warsztatu. Opanowanie lokalizacji wszystkich przepisów, norm, dyrektyw i procedur postępowania jest zadaniem bardzo trudnym dla jednego specjalisty czy projektanta, praktycznie niemożliwym dla inwestora. W tworzeniu dokumentacji dla warsztatu samochodowego z lakiernią uczestniczy zespół specjalistów. Każdy z nich z pewnością zna wymogi formalne i przepisy, jakie dotyczą powierzonego mu zadania.

Wymogi formalno-prawne
Mimo tego że w procesie projektowania warsztatu uczestniczą specjaliści, wprowadzone w nim rozwiązania oceniane są dodatkowo przez rzeczoznawców branżowych w zakresie ich zgodności z projektem technologicznym oraz przepisami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), ochrony przeciwpożarowej i przeciwwybuchowej oraz bezpieczeństwa dla zdrowia i życia przebywających i pracujących w warsztacie ludzi, z uwzględnieniem określonego przepisami komfortu ich pracy (sanepid).
Uzgodnienie projektu i nadzorowanie przez specjalistów kilku branż zgodności wprowadzonych rozwiązań z obowiązującymi przepisami oraz uzyskanie pozwolenia na budowę warsztatu nie kończy jeszcze „podróży przez dżunglę” wymogów formalnych. Na etapie realizacji budowy pojawia się obszerna grupa wymagań formalno-prawnych opartych na przytaczanych przepisach i normach, za przestrzeganie których odpowiedzialni są kierownik budowy i inspektorzy nadzoru wskazani przez inwestora.
Temat wymogów formalno-prawnych wraca ze zdwojoną siłą, gdy skończony i wyposażony już obiekt przechodzi przez procedurę odbioru technicznego, prowadzoną przez inspektora nadzoru budowlanego, Państwową Straż Pożarną i Inspektorat Ochrony Środowiska. Tu interpretacja znanych przepisów bywa różna, w zależności od podejścia do zagadnienia. Następuje wymiana korespondencji z wyjaśnieniami, dostarczane są dodatkowe certyfikaty, oświadczenia, aprobaty techniczne i opinie w zakresie najważniejszych tematów, czyli aspektów ochrony środowiska, przepisów budowlanych i tematyki zabezpieczeń ppoż. w obiekcie. Gdy tylko urzędnicy zakończą działania na tym etapie, wydając decyzję, musimy się zmierzyć z kolejną serią wymogów proceduralnych. Aktualizacja Oceny Zagrożenia Wybuchem, zgłoszenie firmy do inspektora pracy, sanepidu, zgłoszenie dźwigników samochodowych i dużego zbiornika sprężarki do Urzędu Dozoru Technicznego oraz zgłoszenie lub uzyskanie pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, zgłoszenie lub pozwolenie na wytwarzanie i gromadzenie odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych.
W praktyce nie ma sensu wnikliwie zapoznawać się ze wszystkimi przepisami, normami i procedurami działania w procesie projektowym i inwestycyjnym. Trzeba jednak opanować wymogi prawne związane z funkcjonowaniem gotowego już warsztatu, ponieważ inwestor najczęściej jest jednocześnie „pracodawcą” i „użytkownikiem” obiektu oraz zamontowanych w nim instalacji. Pracodawca oraz użytkownik obiektu lub instalacji to tytuły, które definiują ustawy lub rozporządzenia, a to rodzi konkretne zobowiązania.
Na etapie projektu technologicznego warsztatu z lakiernią to technolog powinien określić, jakie przepisy prawa, normy, dyrektywy i procedury dotyczą technicznych aspektów obiektu i prowadzonych w nim działań. W zakresie formy budynku i jego rozwiązań budowlanych to architekt i konstruktor wykazać się muszą znajomością obowiązujących przepisów. Podobnie w sprawie wszystkich instalacji wewnętrznych i zewnętrznych obiektu projektanci każdej z branż znać muszą swój fach i obowiązujące wymogi formalno-prawne. Cytowanie brzmienia konkretnych paragrafów czy norm branżowych ma sens tylko wtedy, gdy ktoś uczestniczący w projekcie, budowie lub wyposażaniu obiektu warsztatowego ewidentnie wchodzi na drogę łamania prawa, próbując wykonać swoje zadanie szybciej, łatwiej lub taniej.
Kontrola uczestników procesu inwestycyjnego to zadanie technologa i architekta prowadzącego na etapie prac projektowych, nadzoru technologicznego i inspektorów nadzoru branżowego na etapie budowy i montażu wyposażenia oraz zatrudnionych w firmie lub związanych umową współpracy inspektorów i specjalistów ds. ppoż., BHP i ochrony środowiska, ale to już na etapie funkcjonowania warsztatu samochodowego z lakiernią.
Jak widać, studiowanie przez inwestora treści zapisów poszczególnych wymogów formalno-prawnych nie ma sensu i jest bezcelowe. Wystarczy świadomość tego, że wymogów prawnych jest wiele, że są one zawiłe, warunkowe i muszą być skorelowane z szeregiem innych aspektów formalno-prawnych, żeby można było uznać budynek i wykonywane w nim działania za legalne i realizowane zgodnie z przepisami.

Dokumentacja przedprojektowa
Gdy mamy pewność, że teren, na jakim planujemy inwestycję, spełnia wszystkie wymogi techniczne i formalno-prawne, a budynek o planowanej wielkości razem z parkingami, drogami i obiektami inżynieryjnymi zmieści się na tym terenie, można przystąpić do kolejnego kroku, czyli opracowania dokumentacji i dopełnienia formalności przedprojektowych. Działania takie poprzedzają zlecenie opracowania ostatecznej dokumentacji wielobranżowego projektu budowlanego obiektu. Pakiet działań, procedur, decyzji i opracowań przedprojektowych składa się z wyciągu z MPZP lub prawomocnej decyzji o WZiZT, prawomocnej DoŚU wydanej na podstawie karty informacyjnej lub raportu, badania geotechnicznego gruntu pod planowanym budynkiem warsztatu, aktualnej mapy do celów projektowych i – co najważniejsze – kompletnej dokumentacji projektu technologicznego z rysunkami i częścią opisową przygotowaną w oparciu o koncepcję warsztatu i jego program użytkowy.
Do pakietu dołączyć należy także Ocenę Zagrożenia Wybuchem wykonaną dla wszystkich pomieszczeń i obszarów w obiekcie, w których wystąpić może takie zagrożenie. OZW to opracowanie, którego formalne przygotowanie wymagane jest dopiero na etapie uruchomienia obiektu. Gdy jednak znajdzie się w pakiecie przedprojektowym, wszystkie działania projektantów i rzeczoznawców podporządkowane zostaną zawartym w OZW obliczeniom i klasyfikacjom. Znacząco zredukuje to nakłady inwestycyjne, likwidując kosztowne rozwiązania techniczne umieszczane w projekcie obiektu, gdy z istnienia zagrożenia każdy projektant zdaje sobie sprawę, ale nie ma konkretnych wskazówek i dowodów dla poziomu niezbędnych zabezpieczeń. Często brak OZW na etapie początkowym powoduje, że lakiernia i magazyny materiałów budowane są ze specjalnych materiałów i wyposażane w bardzo drogie urządzenia, a jest to zupełnie niepotrzebne. Dysponując wszystkimi wymienionymi elementami pakietu przedprojektowego, można przystąpić do wyłonienia architekta lub biura projektów, które wykona wielobranżowy projekt budowlany i uzyska decyzję o pozwoleniu na budowę warsztatu samochodowego z lakiernią.

Prosty projekt budowlany i nadzór nad inwestycją czy szczegółowy projekt wykonawczy?
Kolejny krok to współpraca z biurem projektowym. Dysponując szczegółowym opracowaniem projektu technologicznego zawierającym wskazówki dla projektantów wszystkich branż, rzeczoznawców ppoż., BHP i sanepidu oraz wykonawców prac budowlano-instalacyjnych, zadanie wykonania projektu budowlanego powierzyć można każdemu architektowi, nawet gdy nie wykonywał on wcześniej projektu obiektu o takim charakterze i funkcji.
Projekt budowlany to dokumentacja, która w swej treści i formie pozostaje w zgodzie z wytycznymi i wymogami przepisów prawa budowlanego. Głównym celem takiego projektu jest uzyskanie pozwolenia na budowę. Jak wybudować obiekt warsztatowy i jak wykonać w nim poszczególne instalacje, decyduje wykonawca budowlany. Przypadki, w których to projektanci decydują o każdym szczególe wykonawczym w obiekcie, to takie, gdy podstawowy projekt budowlany rozbudowany zostaje do poziomu bardzo szczegółowego projektu wykonawczego.
W przypadku budowy małych i średnich, kilkustanowiskowych warsztatów samochodowych nie wykonuje się projektów wykonawczych ze względu na wysoki koszt opracowania. Projekty wykonawcze towarzyszą inwestycjom, dla których ogłasza się przetarg lub planuje powierzyć jej przeprowadzenie generalnemu wykonawcy w wersji „pod klucz”. Dla zobrazowania proporcji kosztów projektowych wskazać tu można, że pakiet przedprojektowy, wszystkie formalności i decyzje urzędowe oraz wielobranżowy projekt budowlany średniej wielkości warsztatu kosztować może ok. 60 000 zł, a koszt rozbudowania dokumentacji tego samego warsztatu do wersji projektu wykonawczego kolejne 60 000 zł. Z tego powodu 9 na 10 inwestorów nie zastanawia się nawet nad ewentualnością zlecenia opracowania projektów wykonawczych, pozostając na poziomie wymaganego minimum formalno-prawnego. W praktyce oznacza to, że nadzór nad przebiegiem inwestycji prowadzić musi osobiście inwestor, upoważniona przez niego osoba lub firma nadzorująca wykonywane prace.
Większość robót przy budowie warsztatu samochodowego w swym zakresie i komplikacji pokrywa się z pracami budowlanymi w innych obiektach. Tam jednak, gdzie pojawiają się miejsca styku urządzeń i instalacji technologicznych z budynkiem, pojawiać się mogą techniczne utrudnienia. Pomoc w rozwiązaniu ujawniających się problemów zapewnić mogą dostawcy wyposażenia stacjonarnego, nadzór technologiczno-projektowy projektanta technologii lub kierownik budowy, który wykonywał już roboty budowlane i instalacyjne na terenie budowy innego warsztatu samochodowego.
Nadzoru tego typu nie można mylić z obowiązkowym wyznaczeniem inspektora nadzoru prowadzonej budowy. Obowiązki inspektora nadzoru związane są z trybem realizacji i przebiegu całej budowy, a nie z rozwiązywaniem konkretnych problemów technicznych, szczególnie wtedy, gdy dotyczą one urządzeń i instalacji technologicznych. Równolegle ze zleceniem opracowania prostego projektu budowlanego warsztatu do realizacji inwestycji trzeba włączyć kogoś, kto będzie mógł kontrolować jej wykonanie w zakresach wykraczających poza wiedzę i doświadczenie firmy budowlanej lub wyłonić takiego wykonawcę prac budowlano-instalacyjnych, który ma doświadczenie i poradzi sobie z prostym projektem w realizacji skomplikowanych elementów budowlanych pod montaż wyposażenia warsztatu.

Technologia budowy warsztatu
Na etapie zlecenia opracowania projektu budowlanego trzeba podjąć ostateczną decyzję związaną z wyborem technologii, w jakiej zbudowany zostanie obiekt warsztatowy. Taka decyzja powinna być podjęta już na etapie formowania projektu technologicznego, w pakiecie przedprojektowym. W fazie początkowych prac nad projektem budowlanym można jeszcze zmienić wcześniejsze decyzje, bez ponoszenia dodatkowych kosztów.
Po skończeniu projektu budowlanego, jeszcze przed rozpoczęciem budowy, można również dokonać zmiany przyjętej w projekcie technologii budowy, ale na tym etapie wymagać to będzie projektu zamiennego konstrukcji i poprawek w projekcie architektury, co niestety pociąga za sobą dodatkowe koszty. W zakresie wyboru materiałów i technologii, w jakiej zbudowany zostanie warsztat samochodowy, inwestor ma do dyspozycji cztery stosowane rozwiązania techniczne.

Tradycyjny obiekt murowany
Warsztat może zostać zbudowany w tradycyjnej technologii z materiałów ceramicznych – z cegieł lub bloczków kompozytowych, które na zewnątrz pokryte zostaną ociepleniem ze styropianu, a ten otynkowany tynkiem mineralnym. Wewnątrz obiektu ściany wykańcza się tynkiem cementowym i gładzią gipsową lub płytami GK na stelażu metalowym. Podłogę z zasady pokrywa się płytkami ceramicznymi.
Tradycyjna technologia budowy obiektu popularna jest przy formowaniu małych, dwu- i trzystanowiskowych warsztatów samochodowych. Głównym składnikiem kosztów tej technologii są materiał i robocizna. Czas realizacji obiektu z instalacjami jest tu stosunkowo długi, a technologia wykończeń – skomplikowana. W regionach Polski, gdzie koszty robót budowlanych, transportu i nadzorów są stosunkowo duże, łączne koszty inwestycji w tej technologii są znaczące. Można je obniżyć, stosując dużo tańsze materiały budowlane i prowadząc budowę systemem gospodarczym, angażując własne siły. To technologia budowy obiektów dedykowana małym warsztatom i firmom. Sprawdza się doskonale w małych miejscowościach i na obszarach wiejskich.

Konstrukcja stalowa z płytą osłonową
Cały obiekt może być wykonany z płyty osłonowej z rdzeniem z pianki poliuretanowej. Płyty montowane są do ciężkiej konstrukcji stalowej wykonanej z konstrukcyjnych profili stalowych. Choć obiekt na zewnątrz zachowuje podstawową estetykę, to niestety wewnątrz charakteryzuje się bardzo niskim standardem. Ta technologia budowy popularna jest przy realizacji obiektów do obsługi pojazdów dostawczych i ciężarowych lub serwisów pojazdów osobowych z dziesięcioma i większą liczbą stanowisk.
Podłoga w takich obiektach to w większości przypadków zacierany na gładko kompozyt betonowy. Technologia budowy w takim standardzie powszechnie stosowana jest w strefach przemysłowych dużych miast i w częściach handlowo-usługowych mniejszych miejscowości. Rzadko używa się jej do budowy obiektów na terenach wiejskich i w obszarach rozsianej zabudowy jednorodzinnej.
Standard wyglądu i estetykę obiektu podnieść można przez zastosowanie dużo droższych płyt osłonowych i indywidualnie projektowanej konstrukcji nośnej innej niż standardowe hale przemysłowe o rozstawie słupów co 6 metrów. Radykalne zmiany w standardach projektowania i wykonywania takich obiektów powodują jednak, że i tak wysokie koszty materiałów rosną jeszcze bardziej. Koszt wykonania warsztatu w takiej technologii jest opłacalny w porównaniu z obiektem murowanym tylko w przypadku budowy warsztatu o dużej powierzchni użytkowej, przekraczającej 800 m2 oraz przy dużej rozpiętości obiektu bez stosowania słupów pośrednich wewnątrz (do 18 metrów/powyżej 12 metrów). Przy budowie warsztatów kilkustanowiskowych, o powierzchni do 500 m2 tego typu system budowy rozważyć można ze względów finansowych tylko na ternie dużych i średnich aglomeracji miejskich.

Technologia mieszana
Trzecim sposobem budowy warsztatu samochodowego jest połączenie opisanych technologii. W tej wersji część socjalno-techniczna i biurowa realizowane są w wersji murowanej, a część usługowo-produkcyjna – w technologii konstrukcji stalowej i płycie warstwowej. Technologia mieszana stosowana jest przy realizacji warsztatów samochodowych z większą liczbą stanowisk roboczych lub obsługujących pojazdy ciężarowe, ale gdzie poziom estetyczny części biurowej i obsługi klientów jest ważnym czynnikiem. Ma to znaczenie w obiektach prowadzących jednocześnie działalność handlową, np. sprzedaż używanych samochodów, części lub materiałów eksploatacyjnych. Wysoki standard murowanej części obiektu ważny jest także wtedy, gdy pracuje w nim większa liczba pracowników biurowych. Murowana część biurowo-socjalna umożliwia wyeksponowanie architektoniczne części reprezentacyjnej obiektu przez zastosowanie dużej ilości szkła i systemów elewacyjnych.
Rozpatrując ten system pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych, nie da się go zakwalifikować do grupy tanich rozwiązań. Jednak formułowanie pojęcia „tanio”/„drogo” w zakresie kosztów inwestycji ma sens tylko w odniesieniu do określonego punktu, np. innej technologii budowy obiektu. Połączenie systemu hal stalowych z częścią murowaną obniża koszty budowy dużego obiektu w stosunku do próby budowy dużej hali tylko w wersji murowanej i jednocześnie podnosi standard części reprezentacyjnej, zachowując zalety niższych kosztów inwestycyjnych małych obiektów wykonywanych w wersji murowanej. Taki system pożądany jest przy inwestycjach w warsztaty o dużej powierzchni i wysokich standardach reprezentacyjnych. W takich systemach budowane są autoryzowane stacje obsługi samochodów, choć od kilku już lat stosowane rozwiązania konstrukcyjne mają indywidualny charakter, poprawiając ich estetykę i wygląd. Niestety, w tych przypadkach ponosi się dużo wyższe koszty, na które pozwolić sobie może wąska grupa inwestorów z branży obsługi i napraw samochodów osobowych.

Obiekt systemowy z kaset
Ostatnim z dostępnych sposobów budowy warsztatu samochodowego jest rozwiązanie systemowe. To innowacyjny i bardzo nowoczesny standard budowlany, ale jeszcze mało popularny. W praktyce do dyspozycji inwestorów jest kilka takich rozwiązań, około pięciu europejskich systemów. Z propozycji, jakie można zakupić w naszym kraju, pod potrzeby warsztatów samochodowych opracowane zostały tylko dwa rozwiązania. Jednym z nich jest system Car Satellite firmy Nussbaun, ale nie ma w nim obiektu pełniącego funkcję lakierni samochodowej. Ponadto system ten jest bardzo drogi, a jego zakupowi towarzyszą wyjątkowo niekorzystne warunki płatności.
Drugi system to polskie obiekty modułowe Modular. Obiekt składny jest z kaset stalowych z wmontowaną do nich płytą osłonową lub aluminiową ramą okienną z pełnymi przeszkleniami, formującymi kompletne ściany obiektu. W ofercie systemu zaprojektowanego w wymiarach i funkcjach specjalnie pod potrzeby warsztatu samochodowego dostępne są stanowiska robocze wszystkich specjalności branży naprawczej samochodów, w tym także lakiernia i stanowisko blacharskie. Bardzo estetycznie zaprojektowany i produkowany system doposażony jest w szereg nowoczesnych rozwiązań technicznych. Oprawy oświetleniowe i gniazda instalacyjne wbudowane są w maskownice słupów konstrukcyjnych. Wszystkie przewody instalacyjne, magistrale i rury znajdują się w przestrzeniach wewnętrznych kaset i nie są widoczne na poszyciu ścian. Podłoga stanowisk pokryta jest grubymi płytkami winylowymi z praktycznie niezniszczalnego tworzywa sztucznego.
Bardzo istotnym elementem tego systemu jest jego błyskawiczny, kilkutygodniowy montaż na terenie inwestycji, bez mokrych prac budowlanych, poza wcześniejszym wykonaniem opaski fundamentowej wystawionej ponad poziom terenu o 20 cm. Budowa polega na montażu kaset ściennych przez skręcanie odpowiednio prefabrykowanych elementów stalowych. Wewnętrzne ściany działowe wykonane są z profili aluminiowych wypełnianych oknami lub pełnymi płytami plastikowymi z rdzeniem z pianki PUR, jak w typowych drzwiach elewacyjnych. Co istotne, system umożliwia równie szybki montaż obiektu i jego całkowity demontaż bez istotnych strat czy uszkodzeń zdemontowanych elementów.
W chwili obecnej to w zasadzie jedyny obiekt budowlany, który może zostać objęty finansowaniem przez leasing operacyjny (wliczany w całości w koszty działalności warsztatu). Przy tym system Modular jest stosunkowo tani. Trzeba uwzględnić tu fakt, że standard jego wykonania jest dosyć wysoki, a swoją estetyką i architekturą może on konkurować z tradycyjną budową z ceramiki budowlanej, co niestety powoduje, że koszty budowy takiego obiektu kształtują się na poziomie kosztów budowy estetycznego budynku murowanego. Materiały użyte do budowy kaset tego systemu, stolarka okienna z aluminium, pokrycie wszystkich elementów stalowych ocynkiem i lakierami proszkowymi oraz nowoczesne systemy instalacyjne podnoszą cenę, nie pozostawiając inwestorowi wyboru w doborze materiałów i standardu wykonania budynku. W zestawieniu z obiektami systemowymi firmy Nussbaun jest on czterokrotnie tańszy, a miesięczne raty leasingu w okresie finansowania 60 do 84 rat utrzymują się na poziomie stawek za dzierżawę estetycznego obiektu pod funkcję warsztatu samochodowego.
W przypadku lakierni samochodowej projektanci systemu wprowadzili do tego stanowiska takie rozwiązania w układzie grzewczo-wentylacyjnym i sposobie oświetlenia wnętrza, że cały moduł stanowiskowy już po montażu obiektu stanowi samodzielną profesjonalną kabinę lakierniczo-suszarniczą. W tym przypadku koszt dostawy i montażu takiego stanowiska i jego wyposażenia pod funkcję kabiny lakierniczo-suszarniczej jest dużo niższy niż budowa tradycyjnego obiektu plus montaż w jego wnętrzu standardowej panelowej kabiny lakierniczej renomowanego producenta.
Systemowe rozwiązania charakteryzują się tym, że koszt ich produkcji spada w miarę upływu czasu i liczby wprowadzonych na rynek obiektów. Prawdopodobnie i w tym przypadku producent zacznie sukcesywnie obniżać koszty produkcji elementów systemu, aż rozwiązanie to zacznie dystansować koszty budowy obiektów w innych technologiach, zachowując wszystkie zalety, jakich pozbawione są bardziej znane, tradycyjne techniki budowy.

Technologia przyszłości
Inwestorom planującym budowę warsztatu dopiero za kilka lub kilkanaście lat polecić można rozwijającą się aktualnie technikę budowy obiektów z użyciem prefabrykatów wykonanych na specjalnych drukarkach 3D. Chiny przodujące w wielu technologiach zademonstrowały już możliwości techniczne tej technologii, „drukując” w kilka dni kilka budynków jednocześnie. Od pierwszej prezentacji tej technologii rozwija się ona dynamicznie i choć dziś jest nadal ciekawostką wskazującą futurystyczny kierunek rozwoju budownictwa, za kilka lat może być poważnie traktowanym system budowy obiektów, w tym także warsztatów samochodowych.

Ciąg dalszy za miesiąc

Robert Grzywaczewski, PROJEKTER
tel. 601 221 760
e-mail: projekter@projekter.pl