Czasami słyszę pytanie, czy kolor „wchodzi na ostro”? Odpowiadam wtedy, że na ostro wchodzi jedynie tajska zupa.

Cieniowanie powinno znajdować się w podstawowym arsenale umiejętności każdego lakiernika. Niestety, sytuacja w Polsce wygląda tak, że zupełnie niesłusznie ma ono – zwłaszcza wśród klientów – kiepską renomę. Dlaczego? Myślę, że powodu powinniśmy poszukiwać po stronie ubezpieczalni, które ograniczają zakres naprawy danej pracy, często nie zgadzając się na cieniowanie – sprawy trafiają do sądu, a klienci (przykład prawdziwy) są w stanie pilnować pracy lakiernika, byleby ten nie cieniował auta. O co tyle krzyku i dlaczego cieniowanie jest najlepszym sposobem na pasowalność koloru, przeczytacie w tym artykule. 
Odtworzenie powłoki lub odnowienie elementu, który sąsiaduje z innym elementem, to jedne z najczęściej wykonywanych procedur lakierowania. Dzięki współczesnym bardzo złożonym kolorom z metalikami, perłami i kombinacjami pigmentów specjalnych praca technika, polegająca na dopasowywaniu kolorów, stała się bardzo trudna. Aby sprostać temu wyzwaniu i połączyć nowy kolor ze starym, opracowano kilka technik lakierniczych. Jeśli różnica w kolorze jest nieco mniejsza od doskonałego, oko zostaje oszukane, nie dostrzega subtelnych zmian. W rzeczywistości wiele firm lakierniczych zaleca cieniowanie napraw w celu zwiększenia wydajności i pasowalności koloru. Chociaż niektórzy lakiernicy nadal lakierują „na ostro”, aby zapewnić, że kolor będzie pasował, standardem jest „dobór koloru – cieniowanie”.

Problemy z dopasowaniem kolorów
Chociaż producenci standaryzują wszystkie formuły kolorów, nie każdy lakierowany fabrycznie samochód pasuje do tego standardu (pozdrawiam użytkowników kii). Jeśli kolor jest stosowany w wielu lokalizacjach produkcyjnych, każda może mieć nieco inny odcień. Chociaż firmy bardzo starają się zidentyfikować i poprawić swoje formuły dla konkretnych wariantów, nie zawsze jest to dokładne. Wielu producentów zapewnia dodatkowe warianty, aby pomóc w dopasowaniu bardziej powszechnych odmian kolorów, co jest pomocne. Porównując zmienne formuły z kolorem pojazdów, często można znaleźć „pasujące dopasowanie”.
Istnieje również wiele innych opcji, które mogą spowodować niedopasowanie koloru. Przykładowo, nadmierne lub niedostateczne nalewanie poszczególnych pigmentów podczas mieszania formuły, słaba regulacja pistoletu natryskowego lub niewłaściwa technika natryskiwania, źle dopasowany rozcieńczalnik lub nawet nadmierne wyparowanie pigmentu – to wszystko może powodować niezgodności.
Jeśli lakiernik jest doświadczony i pewny, że stosowany kolor jest taki, jaki pasuje do koloru, wówczas mieszanie, a następnie lakierowanie zwykle dają zadowalającą jakość dopasowania kolorystycznego. Jeśli jednak kolor jest „trudny” lub taki, z którym lakiernik miał w przeszłości problemy, najlepszym sposobem na określenie, czy kolor będzie pasował, jest zrobienie próbki kolorystycznej na test-karcie. Rozpylając próbkę koloru, który ma zostać nałożony na pojazd, a następnie porównując go z pojazdem, lakiernik może określić, czy nadaje się do cieniowania.

Myj, czyść, odtłuszczaj!
Oczywista oczywistość? Masz rację. Czyszczenie pojazdu nie ma nic wspólnego z dopasowaniem koloru, choć jego pominięcie może być bardzo frustrujące: poświęcamy czas na próby koloru pojazdu i lakierowanie, a następnie zauważamy mnóstwo niedoskonałości, które należy poprawić przed odbiorem auta. Trwa też sezon na owady, więc uważajmy.

Oto kilka wskazówek dotyczących czyszczenia lakierowanych miejsc:

• przedmuchaj ścianę wentylatorami przed załadowaniem pojazdu do kabiny;
• maskuj jak najwięcej pojazdu na zewnątrz kabiny, a następnie odmuchaj i załaduj go do kabiny;
• czyść lakierowane elementy zgodnie z rodzajem używanego systemu lakierniczego (odpowiedni zmywacz);
• gdy pojazd znajdzie się w kabinie, wentylator powinien być włączony, a drzwi zamknięte. Dostęp do kabiny powinien być ograniczony, a drzwi otwierane tylko w razie potrzeby;
• kabina powinna być zrównoważona do lekko dodatniego przepływu powietrza, więc jeśli drzwi muszą zostać otwarte, pył zostanie wydmuchany i nie zostanie zassany;
• zetrzyj obszar, który ma być pomalowany, najlepiej czystą/nową szmatką antystatyczną. Upewnij się, że papier maskujący (lub folia) jest dobrze nałożony.

Wskazane środki ostrożności, które mogą zostać podjęte przed lakierowaniem, się opłacą, a czasami mogą uchronić nas przed poprawkami, które w przeciwnym razie byłyby potrzebne choćby z powodu brudu.

Techniki cieniowania
Chociaż istnieje wiele odmian cieniowania, omówię te najczęściej stosowane: standardowe, odwrotne i na mokro.

1. Cieniowanie standardowe
Ponieważ kolory lakierów stały się bardziej wyrafinowane, a wraz z nimi powstał problem niedopasowania podczas lakierowania paneli, pojawiła się technika cieniowania lakieru na stary kolor. Przykład na grafice pokazuje wiele nakładających się warstw (od 3 do 4), które są rozkładane w pewnych odległościach na powierzchni starego lakieru, w tym wypadku odległości pomiędzy poszczególnymi warstwami wynoszą od 20 do 30 cm. Kolejna warstwa była przedłużona o 40 do 60 cm poza poprzednią, a trzecia rozciągała się poza drugą. Po lakierowaniu obszaru naprawy i cieniowaniu do pełnego pokrycia najlepiej użyć światła korygowanego kolorem, aby sprawdzić, czy wszystkie obszary są w pełni pokryte – szczególnie te trudne, takie jak krawędzie błotnika i zagłębienia, które nie zostały bezpośrednio spryskane.
Wskazówka techniczna: chociaż w kabinie powinny znajdować się światła z korektą kolorów, wielu lakierników lubi wyłączać je i używać osobnegoświatła, aby sprawdzić kolor pod kątem dopasowania i pełnego pokrycia. Często przy włączonym świetle kabiny rzucane są cienie, co może ukryć cienką warstwę lakieru. Wada może nie być widoczna, dopóki pojazd nie znajdzie się na słońcu.
Lakiernik powinien wziąć również pod uwagę obszary, w których „mieszanka cieniująca” się kończy, zwłaszcza na ostatniej warstwie (dotyczy to wszystkich technik rozpylania). Jeśli mieszanka zostanie nagle zakończona prostą linią w górę i w dół, jest bardziej prawdopodobne, że będzie widoczna; jeśli mieszanka jest zamiast tego przesunięta lub wykonana pod kątem, punkt końcowy mieszania jest mniej widoczny. Konstrukcja samochodu lub tam, gdzie cienie naturalnie „spadają”, jest świetną okazją do ukrycia i zagubienia koloru.

2. Technika pistoletowa i cieniowanie
Chociaż używanie pistoletu jest istotne w całym lakiernictwie, cieniowanie ma kilka własnych wyzwań. Przez lata 50-proc. pokrycie przy cieniowaniu było wystarczające, aby pokryć stary lakier bez widocznych defektów. Ponieważ kolory metaliczne stały się jeszcze bardziej popularne, lakiernicy stwierdzili, że potrzebne jest pełniejsze pokrycie, a większość producentów farb i producentów pistoletów do lakierowania sugeruje 75% pokrycia. Wielu lakierników ma tendencję do rozrzucania broni na końcu ruchu ręką; niestety powoduje to nieprawidłową orientację elementów metalicznych i powstanie widocznej linii, czasami nazywanej „halo”. Aby zwalczyć słabą orientację, lepiej trzymać pistolet prostopadle do powierzchni lakieru i wyłączyć spust. Na początku może to być trochę trudne, ale dzięki praktyce umiejętność powolnego wyłączania spustu zapobiegnie problemowi. Metaliki orientują się prawidłowo, ponieważ odległość do powierzchni jest stabilna i powtarzalna.

3. Odwrócone cieniowanie
Odwrócone cieniowanie zostało opracowane w celu zniwelowania wymienionych problemów. Zaczęto je stosować, ponieważ kolory, takie jak srebro, złoto i brąz, stały się jeszcze trudniejsze do rozpylania. Odwrotne cieniowanie zachodzi na każdą kolejną warstwę o około 20 cm, tak samo jak standardowe, różnica polega na tym, że pierwsza warstwa jest tą, która rozciąga się najdalej. Druga jest cieniowana o 10-15 cm mniej, a trzecia o kolejne 10-15 cm mniej niż poprzednia. W tej technice należy stosować te same procedury: przesunięta linia cieniowania, 75% pokrycia i stabilizacja przy ruchu powrotnym ręki z pistoletem.
Aby uniknąć problemów, takich jak halo, widoczna linia cieniowania i słaba orientacja metaliczna, producenci lakierów opracowali produkty określane często jako warstwa orientacyjna. Jednym z problemów, które wystąpiły w przypadku bardzo metalicznych kolorów, takich jak srebro, jest to, że metaliczny płatek gromadził się nawet w małych zadrapaniach pozostałych podczas przygotowywania panelu do mieszania. Te metalowe smugi nie mogłyby zostać skorygowane w trakcie poprawek i wymagały ponownego natryskiwania.
Opracowano przezroczystą powłokę orientacyjną (Profix 998), którą można natryskiwać na mieszany panel, aby zapobiec gromadzeniu się metalików. Dzięki temu zabiegowi defekty są znacznie rzadsze, produkt pozwala lepiej wkomponować się kolorystycznie w starą warstwę lakieru. W ten sposób opracowano technikę mieszania „na mokro”.

4. Cieniowanie „na mokro”
Aby zastosować technikę mieszania na mokro, lakiernik aplikuje warstwę orientacyjną, np. wspomnianą 998-kę marki Profix. Następnie kolor nakłada się metodą odwrotną. Ta technika pozwala na aplikację koloru na lepką powierzchnię, na której wszelkie małe zadrapania zostały wypełnione powłoką orientacyjną, a metal będzie prawidłowo zorientowany. Efekt typu „halo”, choć nie zawsze eliminowany, jest znacznie ograniczony.
Nie bądź nieostrożny w przygotowaniu, myśląc, że powłoka orientacyjna pokryje zadrapania. Mimo że pomaga ona powstrzymać powstawanie metalicznych smug, dobre przygotowanie (zwłaszcza z wodorozcieńczalnymi lakierami bazowymi) nie może zostać pominięte. Postępuj zgodnie z zaleceniami producenta lakieru dotyczącymi prawidłowego przygotowania powierzchni używanego systemu lakierniczego.

Jakiej techniki użyć?
Wskazane i opisane techniki mają swoje miejsce dla konkretnych zastosowań lakierów. Jednym z zadań lakiernika jest wybór najszybszej i najtańszej metody zarówno dla materiałów, jak i czasu dla każdego zadania. W przypadku prostych lakierów niemetalicznych, które mają historię mieszania/lakierowania z małymi lub żadnymi trudnościami, standardowa technika cieniowania może być najlepsza i najszybsza. W przypadku innych, bardziej wyrafinowanych kolorów technika odwrotna może wyeliminować problemy związane z tym rodzajem kolorów. Na koniec, w przypadku prac, które na trwale wyryły się w naszej pamięci, należy zastosować warstwę orientacyjną.
Wykorzystaj swoje doświadczenie, aby zdecydować, kiedy i jakie specjalne techniki powinieneś stosować w aplikacji trudnych kolorów.

Jakub Tomaszewski
konsultant ds. produktów i systemów kolorystycznych, Multichem