„Słabą stroną rynku części zamiennych jest to, że deklaracje o jakościowym zaklasyfikowaniu części zamiennej do określonej kategorii składa jej producent lub dostawca. Natomiast weryfikacja (fakultatywna) jakości części przez podmioty trzecie dotyczy tylko niewielkiej liczby tych części” – napisali autorzy opracowania wykonanego na zlecenie organizacji utworzonej przez polskich ubezpieczycieli [1].

Praca ta dotyczyła fragmentu rynku części do pojazdów. Została wykonana już po ustawowym uregulowaniu tych kwestii [2]. Wobec czego analizy zagadnień jakości i odpowiadające im rodzaje części powinny być w niej nieco szerzej ujęte. Powinny obejmować wszystkie pojazdy drogowe jako środki transportu osób i towarów. Powinny prawidłowo definiować zagadnienia rodzajów części do pojazdów i sposób ich potwierdzania. Wdrożone przepisy zawierają prawne definicje pojęć związanych z ich rodzajami. Są one zgodne z określeniami zawartymi w dyrektywach UE [3-6]. Stąd definicji tych w takiej pracy ignorować nie wypadało. Ustawowe przepisy określają także wymagania odnośnie do budowy i stanu technicznego części. W zasadzie nie powinno być wątpliwości, które części są oryginalne, a które nieoryginalne. Jednak w prasie branżowej nadal powtarzane są określenia części, których żywot powinien się już skończyć [7]. Ponieważ tak nie jest, to istnieje potrzeba głębszej analizy tych zagadnień. Temu poświęcony jest ten artykuł.

Przepisy przejściowe i niedoprecyzowane pojęcia
Określenia pojęć związanych z rodzajami elementów pojazdów drogowych, nazywanych także częściami lub ich wyposażeniem, zawarte są w międzynarodowym i krajowym systemie prawnym, do którego zaliczają się: regulaminy ONZ, rozporządzenia i dyrektywy Komisji Europejskiej oraz ustawy i rozporządzenia krajowe. Dlatego trudno znaleźć uzasadnienie dla podtrzymywania przy życiu pojęć z krajowych przepisów wykonawczych, które były wymuszonym przez sytuację gospodarczą oraz działania lobbystów wydłużeniem okresu przejściowego, odsuwającym wdrożenie międzynarodowych wytycznych w zakresie rodzajów części do pojazdów [8].Ciągle przywoływane nieobowiązujące już określenia zawarte w przejściowych przepisach dla swoich celów wykorzystali producenci i dystrybutorzy nieoryginalnych części zamiennych oraz ubezpieczyciele. Proces ten zainicjowali specjaliści głównego udziałowca rynku ubezpieczeń. Pozostali zręcznie się do tych działań przyłączyli, przy okazji nieco namieszano na rynku. Narzędziem były niedoprecyzowane pojęcia związane z rodzajami i jakością części zamiennych.
Klarowne zdefiniowanie tych zagadnień jest istotne głównie dla interesów posiadaczy pojazdów drogowych i przedsiębiorstw naprawczych. Należy spojrzeć na historyczną już klasyfikację jakościową rodzajów części pojazdów jako na efekt porozumienia podmiotów rynku o określonych symptomach. Było to porozumienie niektórych dystrybutorów części do pojazdów i wybranych ubezpieczycieli. Przy jego zawieraniu pominięto producentów części zamiennych oraz reprezentację ich końcowych nabywców. Klasyfikacja ta będzie długo utrzymywana przez jej głównych beneficjentów. Potwierdzeniem tego są wytyczne KNF [9]. Opublikowane już po nowelizacji definicji bezkrytycznie usankcjonowały poprzednie nieprawidłowe określenia i wynikające z nich oznaczenia kodowe części zamiennych do pojazdów.

Czym są elementy składowe pojazdu? Kody O i Q
Każdy pojazd drogowy składa się z określonej liczby elementów składowych, nazwanych powszechnie częściami. Fabryczne części składowe pojazdu to jego komponenty. Pojęcie „część pojazdu”, wg jego znaczenia wynikającego z międzynarodowych przepisów technicznych i handlowych, obejmuje swym zakresem rzeczowym nie tylko elementy konstrukcyjne pojazdu, ale także użyte do jego wykonania środki smarne, płyny eksploatacyjne, materiały lakiernicze i inne oraz jego wyposażenie. Wg znowelizowanych polskich przepisów część pojazdu to: „(...) układ, oddzielny zespół techniczny lub element, podlegające wymaganiom technicznym określonym w przepisach tej ustawy, dyrektywach lub regulaminach Unii Europejskiej dotyczących badań homologacyjnych lub regulaminach homologacyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) (...)”. Oryginalna część pojazdu to „(...) układ, oddzielny zespół techniczny lub element (...), które wyprodukowano zgodnie ze specyfikacjami i normami produkcyjnymi określonymi przez producenta pojazdu dla jej produkcji (...)”. Należy także przyjąć, że oryginalna jest również ta część pojazdu, „(...) której producent zaświadczy (...), że (...) odpowiada ona jakością części użytej do montażu pojazdu, którego dotyczy (...) i została wyprodukowana (...) zgodnie ze specyfikacjami i normami produkcyjnymi jego producenta (...)”.
Z ustawowych definicji wynika, że to producent części ma zaświadczyć, iż spełnia ona wymagania producenta pojazdu. To istotne. Nie są to wymagania producenta części. W ciągle przywoływanej klasyfikacji na mocy zawartego porozumienia przyjęto, że to dystrybutor części nadaje jej jeden z kodów określających jej jakość. Stąd popełniane przy tym błędy, które mają symptomy manipulacji i wywołują emocje. Wszak chodzi o pieniądze. Najbardziej dyskusyjne jest wyróżnienie niektórych części kodem Q. Z jednej strony zalicza się je do grupy tzw. alternatywnych, ale niektórzy ich sprzedawcy chcieliby uważać je za oryginalne. Stąd bardzo często mając do czynienia z taką częścią, trzeba dodatkowo potwierdzić, czy jest ona identyczna jak komponent i jak oryginalna część oznaczona kodem O. Wg kryterium logicznego – gdyby była identyczna – to jej dystrybutor wyróżniłby ją kodem O, a nie Q. Ocena takiej części wyłącznie po wyglądzie nie jest wystarczająca [10]. Wszak wiele elementów pojazdów ma identyczne wymiary i kształty, co nie oznacza, że są takie same. Najlepiej zobrazować to przykładami. Na rynku aktualnie dostępnych jest kilkadziesiąt rodzajów żarówek H7 do reflektorów. Wszystkie spełniają wymagania homologacyjne EKG ONZ [11]. Oryginalnym elementem pojazdu (komponentem) jest żarówka H7 wyprodukowana przez jej producenta i zamontowana w fabrycznie zamontowanym reflektorze. Oryginalną częścią zamienną jest identyczna żarówka – tego samego producenta, o identycznych oznaczeniach jak komponent. Żarówka H7 tego samego lub innego producenta, ale o innych oznaczeniach niż komponent, jest nieoryginalną częścią zamienną. Opublikowane testy parametrów świetlnych tych żarówek potwierdzają te rozróżnienia.
Przykład kolejny. Oryginalnym elementem pojazdu jest tarcza koła jezdnego. W języku polskim przyjęło się określać ją pojęciem obręcz lub felga. W fabrycznie montowanych pojazdach drogowych stosowane są tarcze kół wykonane ze stali konstrukcyjnych (stalowe), z siluminów jako stopów aluminium (aluminiowe), ze stopów magnezu (magnezytowe), kompozytów polimerowych (kompozytowe). Takie aluminiowe tarcze kół to komponenty pojazdu, czyli jego oryginalne części. Jeden z obecnych na polskim rynku producentów tarcz aluminiowych jest ich dostawcą dla wielu producentów pojazdów na pierwszy montaż. Dostarcza także na rynek wyprodukowane przez siebie tarcze jako części. Zastępują one te fabryczne, czyli są częściami zamiennymi. Firma ta produkuje i dostarcza na rynek aluminiowe tarcze kół jako części zamienne zarówno pod markami producentów pojazdów, jak i pod własnymi: Speedline Corse i Ronal (do samochodów osobowych) oraz Speedline Truck (do pojazdów użytkowych, przyczep i autokarów). Wytwarza aluminiowe tarcze kół w tych samych wytwórniach, na tych samych liniach produkcyjnych, więc wydawać by się mogło, że niemal z tych samych materiałów. Jednak okoliczności te nie oznaczają, że wszystkie aluminiowe tarcze kół tego producenta są oryginalnymi częściami zamiennymi. Producent ten oznacza tarcze kół jako produkty oznaczeniami wynikającymi z norm technicznych i regulaminów homologacyjnych [12] oraz także dodatkowo oznaczeniami zgodnymi z wymaganiami produkcyjnymi producenta pojazdu, do którego są przeznaczone, lub własnymi. Oryginalne tarcze zamienne identyczne jak komponenty oznaczone są oznaczeniami wynikającymi z norm technicznych i regulaminów oraz dodatkowo znakami producenta pojazdu. Nieoryginalne tarcze kół jako części zamienne to tarcze opisanych marek oznaczone oznaczeniami wynikającymi z norm technicznych i regulaminów oraz dodatkowo oznaczeniami własnymi producenta. Podobne analizy można by przeprowadzić dla innych grup części wchodzących w skład głównych zespołów i układów pojazdów. 
Za niezbyt poprawne i uproszczone należy więc uznać opisane w dotychczasowych publikacjach określenia jakościowe rodzajów części pojazdów, w tym głównie części dostarczanych na rynek, czyli będących w rzeczywistości częściami zamiennymi komponentów pojazdów. Także aktualne przepisy definiują jedynie, która część jest oryginalna. Przepisowa definicja dotyczy komponentu i części zamiennej w pełni go zastępującej. Brak w przepisach bezpośredniej definicji pojęcia „część nieoryginalna”. To powoduje, że każda część pojazdu, która nie spełnia ustawowego kryterium oryginalności, powinna być uznana za nieoryginalną.

Oznaczenia znakami elementu oryginalnego karoseryjnego nadwozia samochodu marki VW, wyprodukowanego przez niezależnego producenta (fot. własne autora)

Sposoby potwierdzania oryginalności części
W przywołanych przepisach oraz w specyfikacjach i normach produkcyjnych producenta pojazdu zawarte są również sposoby potwierdzania oryginalności części odpowiednimi znakami i dokumentami. Producent pojazdu drogowego, dostarczając go na rynek, udostępnia jego użytkownikom i serwisantom jako element dokumentacji technicznej katalog oryginalnych części zamiennych. Dostarcza także wytyczne naprawy każdego elementu pojazdu w sytuacji zużycia lub uszkodzenia. Jest to zalecana przez producenta pojazdu technologia naprawy. Udostępnia również czasy trwania czynności naprawczych w formie norm. W katalogu części i w dokumentacji naprawczej oryginalna część zamienna opisana jest nadanym jej przez producenta pojazdu i występującym na niej kodem literowo-cyfrowym, nazywanym numerem katalogowym.
Każda oryginalna część pojazdu drogowego (zarówno komponent, jak i część zamienna), podlegająca homologacji i spełniająca wymagania norm i regulaminów homologacyjnych, jest oznaczona bezpośrednio odpowiednimi oznaczeniami (znakami) wykonanymi w określonej dla niej technice. Na zamieszczonej w tekście fotografii zobrazowano przykładowe oznaczenia oryginalnego stalowego elementu karoseryjnego jednego z samochodów osobowych marki VW (komponentu), wyprodukowanego przez zewnętrznego polskiego producenta.
Dokumentem, w którym producent części potwierdził jej oryginalność, czyli spełnianie przewidzianych dla niej wymagań technicznych oraz regulaminów, jest albo świadectwo homologacji typu WE, albo świadectwo homologacji EKG ONZ. W polskich przepisach zakazano obrotu częściami do pojazdu drogowego nieposiadającymi świadectw homologacji typu WE lub EKG ONZ albo zezwoleń na dopuszczenie ich do obrotu. Ale zakaz ten nie jest i najprawdopodobniej nigdy nie będzie przestrzegany, gdyż liczba części do pojazdów podlegających homologacji jest niewielka i dotyczy ona jedynie tych dostarczanych na pierwszy montaż, a nie części dostarczanych na rynek, tj. zamiennych. Stąd wiele części do pojazdów dostarczanych na rynek, przeznaczonych do napraw, nawet tych, dla których istnieją wymagania homologacyjne, nie spełnia jakichkolwiek wymagań jakościowych. Stało się tak dlatego, ponieważ dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2007/46/WE z 5 września 2007 r., ustanawiająca ramy dla homologacji pojazdów drogowych oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów, wprowadziła co prawda w art. 31 wymóg uzyskania zezwolenia dopuszczenia do obrotu dla „(...) przedmiotów wyposażenia i części nieobjętych homologacją typu określonych w załączniku nr XIII (...)”. Jednak przepis ten nie jest do tej pory stosowany. Przyczyna jest prozaiczna. Komisja Europejska nie opracowała wciąż załącznika nr XIII do tej dyrektywy. Nie należy się spodziewać, że niekompletne od 2007 roku przepisy UE zostaną szybko uzupełnione i będą mogły trafić do przepisów krajów członkowskich. 
Aktualna sytuacja prawna jest więc taka, że żaden przepis międzynarodowy nie reguluje zagadnienia jakości części zamiennych do pojazdów drogowych niepodlegających homologacji. Wobec czego państwa członkowskie UE nie mogą samodzielnie wydawać zezwoleń na dopuszczenie takich części do obrotu. Nieopracowanie załącznika nr XIII do dyrektywy oznacza, że na poziomie unijnym nie można w żaden sposób zdefiniować jakości części zamiennych. Z uwagi na postanowienia zawarte w artykule 31, pkt 13 dyrektywy UE państwa członkowskie nie mogą wprowadzić samodzielnie przepisów chroniących użytkowników pojazdów przed zastosowaniem w naprawach części zamiennych, które ze względu na jakość mogą okazać się niebezpieczne. Zdarza się jednak sytuacja, że podmiot wprowadzający część zamienną na rynek potwierdza jej zgodność z wymaganiami określonymi w regulaminie homologacyjnym lub nawet w niektórych normach technicznych. Takie procesy nie są jednak obligatoryjne dla części zamiennych. Homologacja lub certyfikacja jako zewnętrzne potwierdzenie jakości części zamiennych jest więc dobrowolna i ma znaczenie wyłącznie marketingowe. Jest potwierdzeniem spełniania przez część minimalnych wymagań jakościowych. 

Andrzej Sadowski
rzeczoznawca ds. blacharstwa i lakiernictwa pojazdowego Ministerstwa Edukacji i Nauki, 
rzeczoznawca motoryzacyjny Poleksmot,
rzeczoznawca ds. usług motoryzacyjnych Państwowej Inspekcji Handlowej,
ekspert ds. ubezpieczeń i odszkodowań

Literatura
1) Analiza polskiego rynku części zamiennych do napraw samochodów, PIM, 2015 r.
2) Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2018 r., poz. 1990). 
3) Dyrektywa 2007/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 września 2007 r. ustanawiająca ramy dla homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów.
4) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1400/2002 z 31 lipca 2002 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze motoryzacyjnym. 
5) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 461/2010 z 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych.
6) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2007/46/WE z 5 września 2007 r. ustanawiająca ramy dla homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów (dyrektywa ramowa). 
7) Oryginalne i oryginalne, czyli O lub Q w oznaczeniach części samochodowych, „Nowoczesny Warsztat” 10 (228).
8) Rozporządzenie Rady Ministrów z 8 października 2010 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję
9) Komisja Nadzoru Finansowego – Wytyczne dotyczące likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych z 16 grudnia 2014 r.
10) Szklorz A., Nowe zasady GVO w zakresie części zamiennych. „Nowoczesny Warsztat” 10/2003.
11) Regulamin EKG ONZ nr 37. Żarówki stosowane w homologowanych reflektorach. 
12) Regulamin EKG ONZ nr 124. Koła.