Wszystkie przywołane w poprzednim artykule żarówki H7 były homologowane. Jednak przeprowadzone badania porównawcze potwierdziły, że mimo iż spełniają minimalne wymagania, mają niejednakową jakość. Z tego powodu niezależnie od norm technicznych i regulaminów homologacyjnych niezbędne staje się doprecyzowanie kryteriów jakościowej kategoryzacji części do pojazdów.

Jest to zagadnienie o charakterze globalnym i z tego powodu stało się przedmiotem specjalnej międzynarodowej normy [13]. Doprecyzowane zostały także kryteria jakościowe wpływające na wartość elementu pojazdu jako część zamienną [14, 15, 16]:
- Niezawodność – wypełnienie przez część zamienną konkretnych wymagań w pojeździe w każdych warunkach i czasie. Pojazd drogowy jest dla każdego użytkownikach dobrem szczególnym. Aby pełnił przewidziane funkcje, musi być sprawny. Nie powinien zagrażać bezpieczeństwu jego użytkowników i otoczeniu. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy jego elementy zabudowane jako części zamienne posiadają jako minimalne cechy gwarantujące ich sprawność na poziomie komponentów. Część zamienna, która spełnia to kryterium na poziomie identycznym jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Funkcjonalność – spełnianie przez część zamienną zadania identycznego jak to określone dla komponentu, na oczekiwanym, a nie mniejszym od komponentu pojazdu poziomie.
- Trwałość – dotyczy czasu eksploatacji. Część zamienna, która ma trwałość identyczną jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Sprawność – dotyczy czasu pracy części zamiennej, w którym spełnia ona swoją funkcję w sposób zadowalający w stosunku do całkowitego możliwego czasu pracy komponentu. Część zamienna, która zachowuje swoją sprawność w czasie identycznym jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Żywotność – dotyczy czasu niezbędnego na zużycie części w odniesieniu do czasu trwania zużycia komponentu. Większość elementów pojazdów zużywa się. Część zamienna, która ma identyczny czas zużycia jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Naprawialność – dotyczy podatności na regenerację i usprawnienia. Są elementy pojazdu, które ze względów konstrukcyjnych są nienaprawialne. Inne mogą być poddawane naprawom i regeneracji w celu ich dalszego wykorzystania. Część zamienna, która ma identyczną podatność na naprawy i usprawnienia jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Nowoczesność – dotyczy spełnienia przez część zamienną wymagań użytkownika w zakresie materiałowym, wzornictwa i estetyki. Część zamienna, która została wykonana z identycznych materiałów, ma taki sam wzór i walory estetyczne jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Bezpieczeństwo – to cecha użytkowa, którą powinna mieć część zamienna, szczególnie ważna ze względu na znaczne ryzyko występujące w ruchu drogowym. Niektóre elementy powinny mieć cechy zaliczane do bezpieczeństwa czynnego pojazdu, czyli zapobiegania zdarzeniom drogowym. Inne cechy kwantyfikowane są do bezpieczeństwa biernego, czyli minimalizacji negatywnych skutków zaistniałych zdarzeń drogowych. Część zamienna, która posiada identyczne cechy bezpieczeństwa jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Jakość wykonania – stopień zgodności z normami, standardami technicznymi i przepisami oraz stopień odwzorowania. Część zamienna, która spełnia te same normy, standardy i przepisy oraz posiada identyczną jak komponent jakość wykonania, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Estetyka – to cecha fizyczna części zamiennej, jest bardzo istotna w przypadku widocznych komponentów, mniej istotna w przypadku pozostałych. Część zamienna, która ma estetykę wykonania identyczną jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.
- Jakość eksploatacyjna – to cecha mierzona bezawaryjnym okresem przydatności do pełnienia funkcji w pojeździe. Część zamienna, która ma okres przydatności do pełnienia funkcji identyczny jak komponent, to oryginalna część zamienna. Część, która nie spełnia tego kryterium, to część nieoryginalna.

Opisane kryteria oceny jakości elementów pojazdów umożliwiają doprecyzowanie określeń ich nazw, które je uwzględniają. Staje się to wręcz niezbędne przy ocenie zastosowanej technologii naprawy konkretnego elementu, głównie dla wskazania prawidłowego sposobu ustalania ceny jego naprawy jako składnika szkody.

Komponent pojazdu
Fabryczny element pojazdu dotychczas nieuszkodzony (bezkolizyjny), niezależnie od zużycia wynikającego z wieku, to nadal jego komponent – niezależnie, czy jest to część konstrukcyjna, przedmiot wyposażenia czy materiał lub środek zastosowany do jego fabrycznego wykonania. To element, który nadal spełnia normy techniczne i wymagania regulaminów homologacyjnych. Jest także wyprodukowany zgodnie ze specyfikacjami i standardami ustalonymi przez producenta pojazdu. Element taki posiada ściśle określone oznaczenia, potwierdzające spełnianie przewidzianych wymagań. Stąd możliwe jest jego łatwe organoleptyczne rozpoznanie. Specjaliści serwisowi, ubezpieczeniowi i rzeczoznawcy dokumentujący zakres uszkodzeń pojazdu drogowego powinni go zidentyfikować i odnotować tę okoliczność w sporządzonym dokumencie. Najczęściej jednak tej okoliczności nie ustalają i nie dokumentują ani w zleceniach naprawy, ani w protokołach szkód, ani w opiniach czy nawet na wykonanych fotografiach. 
Fabryczne komponenty pojazdu drogowego, jako jego części, elementy wyposażenia oraz materiały zastosowane do jego wyprodukowania, to wg dyrektyw UE elementy pojazdów określane angielskojęzycznym pojęciem Original Equipment Manufacturer i kodem OEM. Komponent pojazdu drogowego ma więc określone cechy jakościowe. Potwierdzeniem tych cech są naniesione na nim oznaczenia. Na fotografiach powyżej zobrazowano przykładowe oznaczenia oryginalnych szyb do samochodów, wyprodukowanych u zewnętrznego polskiego producenta.
Nowe komponenty pojazdów drogowych nie są jednak przedmiotem wolnego obrotu handlowego. Nie występują więc na rynku jako części zamienne. Są one przedmiotem obrotu handlowego pomiędzy ich producentem a producentem pojazdu, do którego są przeznaczone. Komponenty pojazdu nie występują więc w katalogu części zamiennych udostępnianym przez producenta. Brak ich zatem także w katalogach części zamiennych systemów informatycznych do kosztorysowania cen napraw i wartości szkód.

Oznaczenia znakami oryginalnych szyb samochodów przez jego niezależnego producenta (fot. www.pilkington.pl)

Część zamienna
Komponent pojazdu drogowego może być zastąpiony przez identyczny lub podobny element dostępny na rynku, czyli będący jego częścią zamienną. Przyczyny i okoliczności zastąpienia komponentu są dwojakiego rodzaju: może to być zużycie (przyczyna eksploatacyjna) i jego uszkodzenie, zniszczenie (przyczyna kolizyjna). Część, materiał i składnik wyposażenia pojazdu, dostępne na rynku i przeznaczone do zastąpienia w pojeździe jego komponentu, to w sensie ścisłym część zamienna, materiał zamienny lub wyposażenie zamienne. Tego rodzaju element może także wystąpić w pojeździe w sytuacji, gdy została przeprowadzona jego naprawa i podczas niej wymieniono zużyty lub uszkodzony komponent na część zamienną lub zastosowano do wykonania lakierowania pokrycia lakierowego komponentu materiały lakiernicze zamienne. W zależności od jakości zastosowanej do naprawy części zamiennej i stopnia podobieństwa do komponentu stosuje się pojęcia „oryginalna część zamienna” i „nieoryginalna część zamienna”.

Oryginalna część zamienna
Oryginalna część zamienna, oryginalny materiał zamienny i oryginalny element wyposażenia pojazdu drogowego to wg przepisów międzynarodowych i krajowych elementy identyczne jak ich komponenty. Występuje one w obrocie handlowym na rynku części zamiennych, nazywanym czasem rynkiem wtórnym. Część taka w międzynarodowych przepisach określona jest pojęciem Oryginal Equipment Suppelier i kodem OES. Oryginalna część zamienna ma identyczne cechy jakościowe jak komponent oraz identyczne dla jej rodzaju oznaczenia identyfikacyjne. Organoleptyczne rozpoznanie występującej w pojeździe oryginalnej części zamiennej nie jest więc problemem.
Trochę trudności może natomiast nastręczyć ustalenie, czy jest to komponent pojazdu, czy zastępująca go oryginalna część zamienna. W tym przypadku należy posłużyć się pomocniczo porównaniem dat produkcji. Oryginalna część zamienna jest składnikiem udostępnionego przez producenta pojazdu fabrycznego katalogu części zamiennych. Katalog ten jest integralnym elementem dokumentacji technicznej pojazdu. W systemach informatycznych do kosztorysowania oryginalne części zamienne, na mocy porozumień rynkowych dostawców systemów z producentami pojazdów lub generalnymi ich importerami, zawarte są w katalogach rezydentnych tych systemów. Części takie, na mocy porozumień dostawców systemów z niektórymi rynkowymi dystrybutorami części zamiennych oraz ubezpieczycielami, stanowią także jeden z rodzajów części w katalogach dodatkowych systemów.
Istnieją jednak wyjątki od generalnej zasady, że część zamienna jest identyczna jak komponent. Są one najczęściej przemilczane. Wiedza o nich dostępna jest w dokumentacjach technicznych pojazdów. Powinna ona trafić, oprócz specjalistów serwisowych, także do specjalistów ubezpieczeniowych, rzeczoznawców i biegłych sądowych. Wyjątki te powodują, że trzeba przyjąć, że oryginalna część zamienna nie zawsze jest identyczna jak komponent pojazdu użyty do jego fabrycznego wykonania. Przykładowo oryginalna część stalowa niezbędna do fabrycznego wykonania współczesnego nadwozia, kabiny i ramy pojazdu jest przeważnie dostarczana producentowi pojazdu przez zewnętrznego producenta. Jest to wytłoczka lub element odejmowalny do bezpośredniego fabrycznego montażu nadwozia lub kabiny. Ich proces produkcyjny nie jest zakończony, został przerwany u producenta elementu i będzie kontynuowany u producenta pojazdu. Tam następuje nadanie części końcowych własności antykorozyjnych i mechanicznych. Mówiąc prościej, jest to element pojazdu wykonany w procesie tłoczenia z hutniczego wyrobu stalowego ocynkowanego, tj. blachy, taśmy lub profili. Brak na nim warstwy fosforanów jako dodatkowego metalicznego zabezpieczenia antykorozyjnego czy gruntu jako pierwszej warstwy fabrycznego pokrycia lakierowego. Natomiast taki sam element stalowy oferowany na rynku jako oryginalna część zamienna ma wykonaną antykorozyjną warstwę metaliczną w postaci fosforanów i lakierniczą warstwę gruntu, materiałowo zgodnego ze składnikami pokrycia lakierowego fabrycznego, wykonaną metodą kataforetyczną.
Dodatkowo stalowy element karoseryjny jako część zamienna w procesach suszenia jest dwukrotnie poddany podgrzewaniu i odpuszczaniu i w ten sposób kształtowane są jego własności wytrzymałościowe. Nie można więc, przynajmniej w gronie specjalistów, bezkrytycznie przyjmować, że są one oryginalne, ponieważ zostały wyprodukowane przez tego samego producenta i na tej samej linii produkcyjnej. Okoliczności te nie są więc wystarczającymi kryteriami decydującymi o oryginalności karoseryjnej części zamiennej stalowej. Najczęściej jest tak, że część, komponent i oryginalna część zamienna są wyprodukowane przez tego samego producenta, w tym samym zakładzie i na tej samej linii produkcyjnej. Ale często linia ta po modyfikacji produkuje elementy, które nie są komponentem pojazdu i oryginalną częścią zamienną. Są częścią nieoryginalną. Bardzo częste są przypadki, że na tej samej linii po jej nieznacznej modyfikacji produkowane są elementy innego pojazdu, niekoniecznie tego samego producenta, bez różnicy czy oryginalne, czy nieoryginalne.
Oryginalna część polimerowa lub wykonana z kompozytu polimerowego niezbędna do fabrycznego wykonania współczesnego pojazdu jest przeważnie dostarczana przez jej producenta w stanie takim, w jakim opuściła formę produkcyjną. Jest to oryginalny polimerowy lub kompozytowy element pojazdu. We współczesnych pojazdach w procesie produkcji samochodu są one najczęściej pokrywane lakierami w identycznych kolorach jak elementy nadwozia lub kabiny. Przed lakierowaniem właściwym element taki poddawany jest przygotowaniu: oczyszczany ze środków ułatwiających jego produkcję, ma oszlifowane powierzchnie podlegające lakierowaniu środkami ściernymi o odpowiedniej gradacji i pokryte gruntem przyczepnościowym. W przypadku oryginalnej polimerowej lub kompozytowej części zamiennej w obrocie handlowym występuje ona najczęściej jako tzw. część goła, czyli nieprzygotowana do lakierowania, lub jako część gruntowana, tj. z wykonaną już warstwą gruntu jako pierwszą warstwą pokrycia lakierowego. Oba te rodzaje części to oryginalne części zamienne.

Nieoryginalna część zamienna
Nieoryginalna część zamienna, chociaż brak jej precyzyjnej definicji w przepisach, wg przywołanych przepisów to część, materiał lub element wyposażenia pojazdu drogowego na tyle podobny do komponentu pojazdu, że może go zastąpić. Jest to część, element wyposażenia oraz materiał występujący w obrocie handlowym o podobnych parametrach techniczno-użytkowych. Ma na tyle zbliżone do komponentu: skład materiałowy, poziom techniczny, wzór i inne cechy, że pozwalają one mu pełnić w pojeździe te same funkcje i być w stosunku do niego towarem handlowo zamiennym. Brakuje także w międzynarodowych przepisach pojęcia określającego tego rodzaju części. Czasami próbuje się je określać pojęciem aftermarketowe i oznaczać kodem AM. 
Są też na rynku części zamienne nieoryginalne o jakości spełniającej kryteria jakiejś instytucji badawczej. Najczęściej są to instytucje zależne od ubezpieczycieli, tj. Tatcham (Anglia), Centro Zaragozza (Hiszpania), AZT (Niemcy), CAPA (USA). Część nieoryginalną spełniającą kryteria jednej z tych instytucji niekiedy wyróżnia się kodem OEQ i określa pojęciem część zamienna porównywalnej jakości. Możliwe jest oczywiście organoleptyczne rozpoznanie nieoryginalnej części, elementu wyposażenia czy materiału po ich cechach fizycznych i oznaczeniach. Części tego rodzaju zawarte są także w dodatkowych katalogach systemów informatycznych do kosztorysowania na mocy porozumienia ich dostawców z ubezpieczycielami i głównymi rynkowymi dostawcami.

Andrzej Sadowski
rzeczoznawca ds. blacharstwa i lakiernictwa pojazdowego Ministerstwa Edukacji i Nauki,
rzeczoznawca motoryzacyjny Poleksmot, rzeczoznawca ds. usług motoryzacyjnych Państwowej Inspekcji Handlowej,
ekspert ds. ubezpieczeń i odszkodowań

Literatura
13)    ISO/TS 16949:2009 Quality management systems – Particular requirements for the application of ISO 9001:2008 for automotive production and relevant service parts organizations. Geneva: ISO. 2009: 39.
14)    Lotko M, Lotko A., Jakościowe kryteria doboru części do samochodów osobowych. ITeEPIB. 2016: 139; Radom.
15)    Łuczak J., System zarządzania jakością dostawców w branży motoryzacyjnej – analiza istotności wymagań. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. 2008: 365; Poznań.
16)    Wojciechowski A., Opracowanie systemu badań i oceny części, podzespołów i płynów eksploatacyjnych stosowanych w pojazdach samochodowych dla zachowania bezpieczeństwa ich użytkowania”. Projekt nr NR 10 0017 ITS, 06/2009.