Usługi serwisowania układów klimatyzacji zagościły na dobre na polskim rynku. Niestety, ciągle nie wszystkie warsztaty serwisujące klimatyzację zdają sobie sprawę z tego, jak ważnym medium w sprężarce klimatyzacji jest olej, jak duży wpływ ma on na jej trwałość i jak ważny jest prawidłowy dobór oleju przy serwisowaniu klimatyzacji.

Producenci sprężarek klimatyzacji projektują je, pamiętając o doborze właściwego oleju. Mają na uwadze bardzo wiele kryteriów, w tym m.in.:
- pasowania części ruchomych sprężarki – ważna jest m.in. właściwa lepkość oleju – im pasowania dokładniejsze, tym olej powinien być mniej lepki (musi „łatwiej” wszędzie się przedostać); musi on zapewniać właściwy film smarujący w szerokim zakresie ciśnień i temperatur;
- mieszalność oleju z czynnikiem chłodniczym – olej musi dobrze rozpuszczać się w czynniku, tworząc mieszaninę smarną, mieszanina ta pokrywa również uszczelnia połączenia i przewody elastyczne; czy pozostałe elementy ruchome układu klimatyzacji, takie jak iglica zaworu rozprężnego (jeżeli zawór występuje), są one wtedy właściwie smarowane.

W dużym skrócie, na rynku występuje kilka typów olejów do sprężarek, które w ramach danego mogą występować w kilku klasach lepkości. Oleje przeznaczone są do jednego lub kilku typów czynników chłodniczych. Poniżej przedstawiamy przykładowe typy olejów do klimatyzacji samochodowej.
- Oleje typu PAG (glikole polialkilenowe) – najczęściej stosowane obecnie w układach klimatyzacji samochodowej z czynnikiem R134a. Występują na ogół w klasach lepkości 46, 100, 150 (im wyższy symbol, tym bardziej lepki olej). Najwyższej jakości oleje PAG to związki chemiczne o łańcuchach tzw. double endcapped – czyli chemicznych obustronnie „zablokowanych”, przez co są one stabilne chemicznie, termicznie i wykazują niską higroskopijność. Oleje PAG doskonale rozpuszczają się w czynniku chłodniczym.
- Oleje PAG przeznaczone do nowego czynnika – R1234yf.
- Oleje typu POE (poliestrowe) – stosowane m.in. w układach z miedzią lub jej stopami.
- Specjalistyczne oleje do sprężarek aut hybrydowych – posiadają właściwości izolacyjne, chronią przed przepływem prądu, pozwalają na pracę uzwojenia elektrycznego silnika sprężarki w otoczeniu czynnika chłodniczego.
- Oleje oferowane jako oleje uniwersalne (np. oznaczane jako PAO).

Wybrane oleje oferowane są także w wersjach z kontrastem UV, dzięki czemu nie trzeba go dodawać oddzielnie do układu.
Należy zaznaczyć, że większość dostawców sprężarek na pierwszy montaż do sprężarek pracujących na czynniku R134a stosuje oleje typu PAG. Niektórzy dostawcy zabraniają robienia jakichkolwiek domieszek olejów uniwersalnych (np. PAO) do sprężarek projektowanych i zalewanych fabrycznie olejami PAG.
Nissens, będąc dostawcą nowych sprężarek klimatyzacji zalewanych fabrycznie właściwym typem i ilością oleju do sprężarek przeznaczonych do czynnika R134a, stosuje wyłącznie oleje typu PAG double end-capped, czyli najwyższej jakości. Typ oleju, jakim zalana jest sprężarka Nissens, oraz jego klasa lepkości podane są dla każdej referencji sprężarki Nissens w katalogu online pod adresem: www.nissens.com.pl/katalog. Nissens nie akceptuje zamiany oleju PAG, jakim zalana jest fabrycznie sprężarka Nissens, na jakikolwiek inny (np. na olej PAO).

Typowe błędy podczas doboru oleju według Nissens
- Uzupełnianie lub zastosowanie oleju zarówno innego typu, jak i innej lepkości niż przeznaczony do danej sprężarki – wariant najgorszy, np. zastosowanie oleju uniwersalnego PAO 68 zamiast rekomendowanego PAG 46. Pomijając rozważania o mieszalności tych olejów, olej PAO 68 do czynnika R134a ma lepkość ISO 68, natomiast rozważany powyżej ma lepkość ISO 46 (mniejsza lepkość, łatwiej przedostaje się w przestrzenie i na powierzchnie, które mają być smarowane).
- Zastosowanie oleju innego typu niż rekomendowany przez producenta danej sprężarki – na ogół problemem jest mieszalność, jednorodność i trwałość mieszaniny, lepkość wynikowa oraz ewentualne wytrącanie się ubocznych związków po zmieszaniu olejów opartych na innych składach chemicznych.
- Zastosowanie oleju tego samego typu, lecz o innej lepkości, np. oleju PAG 100 (bardziej lepkiego) zamiast PAG 46 (o niższej lepkości). Na rynku można spotkać się z opiniami, że olej PAG 100 jest „uniwersalny”, gdyż jego lepkość leży pośrodku typoszeregu lepkości olejów PAG. Oczywiście stwierdzenie to jest błędne. Jeżeli do sprężarki przeznaczony jest olej PAG 46, to nie można zalać jej olejem o znacznie większej lepkości, np. PAG 100.

Olej produkowany na innej bazie chemicznej niż olej PAG w większości przypadków nie będzie tworzył z nim trwałej mieszaniny, a w trakcie przestoju sprężarki oleje rozwarstwią się (co obrazują powyższe zdjęcia). Podczas ponownego rozruchu przez jakiś czas sprężarka będzie smarowana „dwoma” różnymi typami olejów.
Przy zmieszaniu różnych typów olejów mogą wytrącać się uboczne związki chemiczne, które mogą blokować układ klimatyzacji i sprężarkę. Finalnym efektem tego bywa zatarcie sprężarki. Zatem przy zastosowaniu oleju takiego samego typu, lecz o większej lepkości, mieszanina taka o wynikowej większej lepkości może nie docierać we właściwej ilości do części ruchomych sprężarki, przez co mogą mieć miejsce zwiększone tarcie, wzrost temperatury, w konsekwencji przytarcia i przyspieszone zużycie sprężarki, a w skrajnym przypadku jej zatarcie. Podobnie przy zastosowaniu oleju tego samego typu, lecz o mniejszej lepkości – warstwa smarna zmniejszy się, przez co mogą nastąpić przytarcia elementów sprężarki.
Przy okazji należy wspomnieć, że nie tylko jakość, ale i ilość oleju w układzie klimatyzacji ma znaczenie. Za mała, niezgodna ze specyfikacją sprężarki powoduje niedostateczne smarowanie kompresora, co wywołuje wzrost temperatury sprężarki, a następnie może powodować zwęglanie oleju. Natomiast zbyt duża ilość oleju w klimatyzacji powoduje zaburzenia przepływu w układzie oraz wzrost obciążenia układu tłokowego sprężarki.
Reasumując, skutkiem nieodpowiedniego doboru oleju lub zmieszania różnych typów olejów jest powstanie innych niż projektowane dla danej sprężarki warunków smarowania, przez co w większości przypadków dochodzi do przyspieszonego zużycia lub wręcz do jej zatarcia. Nasuwa się tutaj porównanie do serwisowania nowoczesnych, automatycznych skrzyń biegów, w których zastosowanie oleju o innej specyfikacji niż przeznaczony do danej skrzyni powoduje jej przyspieszone zużycie, a czasami natychmiastową awarię.
Konkluzja jest jedna – w celu zapewnienia długotrwałej pracy sprężarki należy stosować i dodawać do układu olej danego typu i lepkości, rekomendowany przez producenta sprężarki.