W ostatnich latach pojazdy z automatyczną skrzynią biegów stają się coraz popularniejsze. Coraz częściej widzimy je też na ulicach, a co za tym idzie – także w warsztatach. Pojawia się wiele pytań odnośnie do wymiany oleju w „automatach”. Dzięki uprzejmości firmy Ravenol publikujemy odpowiedzi na te najczęściej powtarzające się.

Czy powinno się wymieniać olej ATF w skrzyni automatycznej? 
Podobnie jak w silniku regularna wymiana oleju w skrzyni automatycznej jest konieczna, ponieważ podczas eksploatacji ulega on zużyciu. Właściwości smarne pogarszają się, degradują dodatki przeciwzużyciowe i myjące, wzrasta ilość kwasów i cząstek stałych oraz spada lepkość. Pogorszona jakość oleju prowadzi do generowania zanieczyszczeń, co powoduje przyspieszone zużywanie się mechanizmów skrzyni, zacieranie i blokowanie zaworów sterujących, a nawet zapychanie kanalików w płycie hydraulicznego układu sterującego.

Dlaczego pojawiają się opinie, że skrzynie automatyczne nie wymagają obsługi serwisowej?
Producenci samochodów w instrukcjach serwisowych podają niekiedy, że nie przewiduje się interwału wymiany oleju ATF lub ich skrzynia automatyczna została napełniona olejem ATF na cały okres użytkowania samochodu, tzw. LifeTime Fill. Często użytkownicy, a nawet serwisy ASO zakładają wówczas, że skrzynia automatyczna jest bezobsługowa i nie wymaga wymiany oleju, a to błędnie zinterpretowana informacja.
Warto wiedzieć, że wielu producentów samochodów nakazuje przeprowadzanie szczególnych czynności serwisowych, w tym kontrolę oleju ATF, gdy samochód jest użytkowany w nieoptymalnych warunkach, określanych jako ciężkie. Informacja ta może także wprowadzać w błąd, ponieważ za ciężkie warunki pracy producenci samochodów uważają m.in.: jazdę autostradową lub częstą jazdę w korkach, jazdę w temperaturze poniżej 0°C, częstą jazdę na krótkich dystansach, poruszanie się drogami gruntowymi, częstą jazdę z pełną ładownością, ciągnięcie przyczepy itp. Wówczas instrukcje serwisowe ASO zalecają skrócenie interwału wymiany oleju ATF nawet o połowę, a gdy producent samochodu nie przewidział interwału, całkowitą wymianę oleju, gdy stanie się czarny, a w jego zapachu czuć spaleniznę, zaś na magnesach kontrolnych znajdują się opiłki. Producenci samochodów w swoich instrukcjach serwisowych nakazują serwisantom ASO regularną kontrolę poziomu i jakości oleju ATF, a w razie konieczności jego uzupełnienie lub całkowitą wymianę.
Warto też wiedzieć, że według założeń producentów samochodów nowa skrzynia powinna pracować bezawaryjnie bez wymiany oleju ATF przez około 150 tys. km przebiegu, co w praktyce oznacza cały okres gwarancyjny. Regularna i każdorazowo całkowita wymiana oleju w skrzyni pozwala zachować jej wysoką sprawność i znacznie wydłużyć okres bezawaryjnej eksploatacji. W celu uniknięcia drogich napraw pogwarancyjnych warto zlecać regularną wymianę oleju ATF niezależnie od zapewnień serwisu mówiących, że nie ma takiej konieczności.

Jak ASO podchodzi do serwisowania automatycznych skrzyń biegów i kontroli jakości oleju ATF podczas przeglądów?
W zależności od producenta i typu skrzyni automatycznej standard obsługi ASO w zakresie przeglądu serwisowego, w tym kontroli poziomu i jakości oleju, może być różny. W przypadku skrzyń typu DCT/DSG zazwyczaj kontrola odbywa się co 30 tys. km, a całkowita wymiana co 60 tys. W pozostałych typach skrzyń automatycznych producenci samochodów nakazują ASO przeprowadzać regularną kontrolę poziomu i jakości oleju ATF co 80 tys. km lub rzadziej, nawet po 250 tys. km, oraz dokonywać wymiany jedynie w razie konieczności, tj. zmiany koloru, zapachu, obecności opiłków.
Kontrola jakości oleju w automatycznych skrzyniach biegów odbywa się poprzez ocenę próbki oleju ATF pobranej ze skrzyni, doświadczony mechanik weryfikuje zużycie oleju na podstawie koloru, zapachu i niekiedy obecności opiłków. Żaden serwis ASO nie przeprowadza innych badań próbek oleju. Wyłącznie na podstawie takiej oceny podejmuje się decyzję o ewentualnej konieczności wymiany oleju ATF.
Warsztaty ASO zawsze dokonują przeglądów starannie według procedur i nie wykraczają poza standard wyznaczony przez producenta samochodu, więc w praktyce nie wymieniają oleju ATF w okresie gwarancji samochodu.

Jakie czynniki powodują przyspieszone zużycie oleju ATF?
ATF traci swoje właściwości w czasie normalnej eksploatacji, głównie wskutek procesów utleniania, które gwałtownie przyspieszają w wysokich temperaturach. Na tarczkach sprzęgieł punktowo temperatura może osiągać powyżej 400°C. Prowadzi to do zaburzeń w lepkości oleju ATF charakteryzujących się jej liniowym spadkiem (od 1% do 25%), a następnie, gdy olej jest już całkowicie zużyty, skokowym wzrostem powodowanym przez silny wzrost zanieczyszczeń. Tempo degradacji oleju ATF zależy w głównej mierze od warunków, w jakich skrzynia była eksploatowana, oraz jakości komponentów oleju ATF, w tym olejów bazowych oraz kompozycji dodatków uszlachetniających. Oleje różnych producentów mogą się od siebie znacznie różnić formulacją, a w konsekwencji szybkością degradacji podczas eksploatacji skrzyni. 

Po jakim przebiegu (w km) wymieniać olej ATF w skrzyni automatycznej?

• Dwusprzęgłowe DCT/DSG – optymalnie co 50 tys./maks. 60 tys.
• Dwusprzęgłowe DSG ze sprzęgłem mokrym – optymalnie co 40 tys./maks. 60 tys.
• Klasyczne (planetarne) – optymalnie co 45 tys./maks. 60 tys.
• CVT (bezstopniowe) – optymalnie co 30 tys./maks. 50 tys.
• Manualne skrzynie biegów – optymalnie co około 40-80 tys. w zależności od modelu.

Interwał wymiany oleju zależy od typu skrzyni. Korzystając z doświadczeń najlepszych warsztatów, zaleca się, aby była ona wykonywana w zaleconych interwałach. Najlepiej dokonajmy wymiany przy przebiegu określonym jako optymalny. Nie przekraczajmy maksymalnego interwału wymiany.

Czy wymiana oleju może zepsuć automatyczną skrzynię biegów?
Odpowiednio przeprowadzona wymiana w prawidłowo serwisowanej skrzyni nie może jej uszkodzić. Regularna wymiana oleju w skrzyni automatycznej odbywa się według określonej procedury, która pozwala mechanikowi przeprowadzić proces bez obawy o uszkodzenie. Pierwszym krokiem jest dobór dedykowanego oleju ATF z określeniem niezbędnej ilości do jego wymiany oraz zapewnieniem pozostałych części niezbędnych do przeprowadzenia serwisu skrzyni, tj. uszczelnienia, filtry, itp. Po prawidłowej wymianie oleju ATF skrzynia powinna działać bez zarzutu.
Do bardzo rzadkich sytuacji należą awarie skrzyń bezpośrednio lub w krótkim czasie po wymianie oleju. Najczęściej wskazywaną przyczyną takich usterek jest brak wcześniejszego serwisu olejowego. W przypadku gdy samochód ma duży przebieg i nie posiada udokumentowanej historii serwisu olejowego skrzyni, doświadczony mechanik przed wymianą oleju ATF przeprowadzi uważną jazdę testową i niejednokrotnie ostrzeże właściciela pojazdu o podejrzeniu usterki, która mocniej uwidoczni się po wymianie oleju. Często niektóre z symptomów sugerujących awarie są jednak błędnie interpretowane. Po wymianie oleju, w której interwał został nadmiernie wydłużony, może być konieczna ponowna adaptacja skrzyni biegów. Wynika to z faktu, że sterownik skrzyni tak długo adaptował się do pogarszających się parametrów starego oleju, że nie potrafi wrócić do ustawień parametrów dla świeżego. Ponowna adaptacja często rozwiązuje problem.
Nieprawidłowa praca skrzyni po wymianie oleju może się także zdarzyć w sytuacji, gdy skrzynia była zaniedbana czy to przez słabej jakości olej, czy zbyt długi interwał wymiany w stosunku do sposobu jej eksploatacji, co spowodowało duże nagromadzenie zanieczyszczeń. Dobrej jakości świeży olej rozpuszcza zanieczyszczenia i je absorbuje, szybko tracąc swoje właściwości. Jeśli zanieczyszczeń jest zbyt dużo, zaczynają krążyć po skrzyni, powodując jej wadliwe działanie. W takim przypadku, gdy świeży olej wymył już skrzynię, wystarczy ponowna wymiana oleju.

Co się może stać, jeżeli nalejemy do skrzyni niewłaściwy olej ATF?
Niewłaściwie dobrany olej ATF może doprowadzić do uszkodzenia skrzyni. Będzie powodował szarpanie skrzyni i nieodpowiednie przełączanie biegów. Może wywołać przyspieszone zużycie elementów skrzyni, np. mechatroniki, mokrych sprzęgieł w DSG czy pasa i wariatorów w skrzyniach CVT, oraz podwyższyć temperaturę pracy skrzyni automatycznej. 90% wszystkich awarii jest spowodowana przyspieszoną degradacją oleju przez zbyt wysoką temperaturę pracy, czasami także wskutek braku kompatybilności dodatków (reakcji chemicznej) błędnie dobranego oleju z dodatkami oleju starego. Olej zawsze należy dobrać do konkretnego rodzaju skrzyni. Nie wolno mieszać oleju o różnych specyfikacjach przeznaczonych do różnych typów skrzyń.

Jakie są problemy z wymianą filtra oleju ATF?
W skrzyniach ATF występują filtry zewnętrzne i wewnętrzne. Jeśli skrzynia ma misę olejową, to filtr jest zazwyczaj w niej zabudowany i wymienia się go podczas wymiany oleju. Jeśli w skrzyni nie występuje miska olejowa, to mamy w skrzyni także filtr wewnętrzny, ale jest on wymieniany tylko podczas remontu skrzyni. Zdarza się, że nawet filtr zewnętrzny jest tak umieszczony, że do jego wymiany niezbędny jest demontaż wielu elementów, przez co zwiększa się koszt obsługi serwisowej. Niektóre skrzynie, jak choćby JF506E (Jatco), mają dwa filtry: wewnętrzny i zewnętrzny. Wymianie podlega ten zewnętrzny, wewnętrzny wymieniamy tylko w przypadku naprawy skrzyni.
Pamiętajmy, że każdy model skrzyni wymaga zastosowania odpowiedniego filtra.

Przegrzewanie oleju jest jedną z najczęstszych przyczyn awarii skrzyni automatycznej. Problemy pojawią się, gdy olej ATF uległ zużyciu, więc nie trzyma już swych parametrów fizykochemicznych i właściwości ochronnych

Jakie problemy mogą pojawić się po wymianie oleju, gdy będzie go za dużo lub za mało?
Zbyt duża ilość oleju w skrzyni może spowodować wyciek oleju przez odpowietrzenie, może też wywołać wzrost ciśnienia w skrzyni i wypchnięcie uszczelnienia, a więc niekontrolowany ubytek oleju. Z kolei zbyt mała ilość oleju może doprowadzić do zatarcia i zniszczenia niektórych elementów skrzyni z powodu niedostatecznego smarowania oraz zbyt małej redystrybucji ciepła, co przyspiesza także zużycie oleju i powoduje szybszą utratę jego właściwości ochronnych.

Co może ulec poprawie po wymianie oleju ATF w skrzyni biegów?
Bezpośrednio po wymianie poprawie ulega kultura pracy skrzyni, samochód płynniej rusza, zmiana biegów staje się płynniejsza, bardzo często znikają szarpnięcia. Znacznie wydłuża się również okres bezawaryjnej pracy skrzyni.

Dynamiczna i statyczna wymiana oleju ATF – co różni te metody wymiany oleju i czy są bezpieczne?
Dynamiczna wymiana pozwala na całkowitą lub prawie całkowitą wymianę zużytego oleju ATF na nowy. Profesjonalny serwis automatycznej skrzyni biegów powinien polegać na wypłukaniu całego układu z zanieczyszczeń za pomocą specjalistycznego urządzenia i przy użyciu dedykowanego oleju ATF, a następnie na napełnieniu skrzyni nowym olejem ATF.
Statyczna wymiana oleju ATF w skrzyniach automatycznych (bez DSG) polega na spuszczeniu starego oleju ze skrzyni korkiem (korkami) spustowym, czasami poprzez zdjęcie misy olejowej, wymianie filtra oleju ATF (jeśli jest taka możliwość) i odczekaniu, aż olej swobodnie wycieknie.
Taka procedura nie zapewnia pełnej wymiany zużytego oleju. Wówczas w zależności od typu skrzyni wymianie podlega około 40-60% całkowitego stanu oleju. Częściowa wymiana powoduje, że po uruchomieniu silnika, gdy zacznie pracować pompa olejowa skrzyni, nastąpi wymieszanie pozostałego starego oleju z nowym, co w konsekwencji powoduje częściową poprawę właściwości pracy skrzyni. Po jednorazowej statycznej wymianie układ nie jest dostatecznie wyczyszczony, poprawiona została jedynie częściowo jakość starego oleju ATF, znajdującego się w skrzyni. Aby wymiana statyczna miała skuteczność zbliżoną do dynamicznej, należy ją przeprowadzić kilkukrotnie.

Jaka jest różnica między olejami ATF Ravenol a olejami OE stosowanymi na pierwszy montaż w fabryce?
Właściwości olejów OE stosowanych na pierwszy montaż w fabryce mają zapewnić utrzymanie bezawaryjnej pracy w okresie gwarancyjnym. Utrata parametrów oleju w czasie eksploatacji jest kompensowana przez mechanizmy adaptacyjne skrzyni do momentu osiągnięcia punktów granicznych, po których skrzynia nie jest w stanie się już dostosować. Jest to jedna z przyczyn przyspieszonego zużywania się mechanizmów skrzyni.
Oleje ATF Ravenol serii Professional zostały zaprojektowane specjalnie dla pierwszych i kolejnych wymian, a wyróżnia je udoskonalona formulacja. Często mają znacznie lepsze parametry ochronne względem OE, więc ich degradacja następuje wolniej, przez co w okresie pomiędzy interwałami wymian zapewniają lepsze warunki pracy skrzyni. Oleje ATF Ravenol zawierają też specjalne dodatki myjące, które rozpuszczają wszelkie depozyty i sadze powstałe w czasie użytkowania, zapewniając absolutną czystość wszystkich elementów skrzyni.

Czy płukanie skrzyni automatycznej silnymi detergentami jest bezpieczne?
Płukanki można stosować zapobiegawczo przed wymianą dynamiczną oleju, gdy nie znamy historii serwisowania skrzyni. Stosuje się je w celu oczyszczenia skrzyni z ewentualnych złogów zanieczyszczeń. Należy pamiętać, że płukanka nie naprawia skrzyni, ale może poprawić jej funkcjonowanie. Może też uwidocznić istniejące już zużycie skrzyni.
Alternatywą do płukania skrzyń za pomocą detergentów jest płukanie nowym płynem ATF. Podnosi to nieco koszt serwisu ze względu na większą ilość nowego oleju ATF i dłuższy czas wymiany, ale zmniejsza ryzyko pogłębienia ewentualnych uszkodzeń, które mogłyby powstać wskutek silnych właściwości płukanek, szczególnie w przypadku ich regularnego stosowania. Warto pamiętać, że wielu producentów skrzyń zabrania płukania swoich skrzyń z pomocą silnych detergentów.

Czy w skrzyniach manualnych podobnie jak w automatycznych należy wymieniać olej?
Olej jest najsłabszym elementem każdego podzespołu, ulega zużyciu w pierwszej kolejności, dlatego to od jego kondycji, a więc regularnej wymiany tak bardzo zależy trwałość całego podzespołu, niezależnie od tego, czy będzie to skrzynia biegów manualna czy automatyczna, silnik czy choćby hydrauliczny układ wspomagania. Olej zużywa się wszędzie, a jego wymiana jest bez wątpienia skutecznym sposobem na zwiększenie bezawaryjności pojazdu.

Jakie są przyczyny uszkodzeń automatycznych skrzyń biegów?
a) Gwałtowne, mocne obciążanie zimnej skrzyni, olej w skrzyni rozgrzewa się wolniej niż ten w silniku.
b) Przegrzania oleju w skrzyni wskutek wysokich obciążeń, jak holowanie przyczepy czy jazda w górach itp., lub postępujące zużycie skrzyni generujące silne miejscowe przegrzania oleju. 
c) Zmiana biegów podczas toczenia się pojazdu.
d) Tzw. bujanie tył przód, stosowane w celu wyjazdu np. z zaspy śnieżnej.
e) Brak regularnej wymiany oleju ATF we właściwym interwale.

Jak prawidłowo jeździć samochodem z automatyczną skrzynią biegów?
a) Stojąc w korku lub czekając na światłach, nie zmieniaj przełożenia z D na P. Częste zmiany przełożenia prowadzą do przedwczesnego wyrobienia się mechanizmów. Pozycji P używaj, gdy zatrzymasz samochód na parkingu lub zatrzymałeś się na dłuższą chwilę.
b) Gdy zmieniasz kierunek jazdy, przełączaj D na R i R na D tylko wtedy, gdy samochód całkowicie się zatrzymał. Nie stosując się do tej zasady, ryzykujesz poważną usterką, bo przy przełączaniu biegów i nawet niskiej prędkości istnieje ryzyko silnego przeciążenia skrzyni i jej uszkodzenia.
c) W normalnym użytkowaniu pozycja N służy wyłącznie do przełączania się pomiędzy jazdą do przodu D lub do tyłu R. Poza tym pozycji N używa się wyłącznie w sytuacjach awaryjnych, a więc będzie wykorzystywana, gdy samochód będzie musiał być wciągnięty na lawetę lub przez mechanika w warsztacie.
d) Większości samochodów z automatyczną skrzynią biegów nie wolno holować. Jeśli holowanie jest dopuszczalne, to tylko w ściśle określonych warunkach, a i tak nie pozostaje to bez wpływu na kondycję skrzyni, dlatego nigdy nie holuj swojego samochodu. Jeśli twój pojazd uległ awarii, wezwij lawetę.
e) Gdy parkujesz na wzniesieniu, upewnij się, że masz zaciągnięty hamulec ręczny, zanim przełączysz na P, co polega na zablokowaniu specjalnej zapadki, która blokuje skrzynię biegów. Jeśli po zaparkowaniu (szczególnie na wzniesieniu) pozostawisz auto na P i nie zaciągniesz hamulca ręcznego, wywołasz niepotrzebne naprężenia w skrzyni biegów, które będą utrudniać odblokowanie zapadki, gdy będziesz chciał ruszyć.
f) Pamiętaj, że olej ATF rozgrzewa się znacznie wolniej niż olej silnikowy. Aby móc bezpiecznie eksploatować skrzynię automatyczną, upewnij się, że olej ATF osiągnął temperaturę około 80°C.
g) Przegrzewanie oleju jest jedną z najczęstszych przyczyn awarii skrzyni automatycznej. Problemy pojawią się, gdy olej ATF uległ zużyciu, więc nie trzyma już swych parametrów fizykochemicznych i właściwości ochronnych. Jeśli auto wchodzi w tryb serwisowy (zazwyczaj ogranicza prędkość) z powodu przegrzania oleju w skrzyni, zatrzymaj się, odczekaj dłuższą chwilę, spróbuj jechać wolniej i zaplanuj wizytę w serwisie, aby znaleźć przyczynę przegrzewania się skrzyni. Ciekawostką jest, że większość samochodów z importu z USA nie posiada chłodnicy oleju ATF. Tego typu pojazdy podczas szybkiej jazdy po europejskich autostradach mogą ulegać awariom wskutek przegrzania się oleju w skrzyni biegów.