Słowo kolor jest tożsame z barwą – to wrażenie, jakie odbiera organizm za pomocą narządu wzroku. Kolory można podzielić na podstawowe (niebieski, zielony, czerwony) i wtórne, które powstają po zmieszaniu podstawowych.

Wiemy, że ludzkie oko postrzega kolory dzięki komórkom służącym do ich rozpoznawania, tzw. czopkom. Komórki te zbudowane są z białka zwanego opsyną i absorbują fale świetlne o różnych długościach. Fale elektromagnetyczne z zakresu widzialnego pobudzają te komórki, które rozróżniają kolory podstawowe, czyli niebieski, zielony i czerwony. To właśnie w nich następuje przekształcenie fotonów w sygnał elektrochemiczny. Z kolei różne barwy jesteśmy w stanie rozpoznać dzięki jodopsynie.
Postrzeganie barw jest cechą organizmu lub maszyny opartą na wrażliwości na długość fali światła. I to właśnie kolor jest podstawą przemysłu nie tylko motoryzacyjnego – to on zachęca do zakupu samochodu. Każdy pojazd ma tabliczkę znamionową, na której opisany jest ten zastosowany. Dla wielu kolor samochodu to oznaczenie w postaci kilku literek lub cyferek, co zatem zrobić, gdy nie możemy znaleźć tabliczki znamionowej? Wówczas pozostaje liczyć na oko. Albo na specjalistyczny sprzęt.
Kolor na samochodzie nie składa się z jednego komponentu – to wynik połączenia kilku składowych dostępnych w danym systemie mieszalnikowym. Kolor biały może tworzyć niebieski czy zielony, bo biały białemu nierówny. Z tabliczki możemy odczytać tzw. kod OEM, który jest kombinacją liter i cyfr, odpowiadających danemu kolorowi. Odnalezienie kodu koloru to połowa sukcesu. Barwy występujące pod jednym kodem OEM mogą różnić się odcieniem, co spowodowane jest produkcją samochodów w różnych fabrykach na przestrzeni lat. Dla przykładu topowy srebrny kolor Volkswagena, występujący pod kodem LA7W, po raz pierwszy pojawił się w roku 1997 i jest on używany do dziś. Jest więc wielce prawdopodobne, że lakier produkowany przez 20 lat lub więcej będzie posiadał różne warianty kolorystyczne. Różnice uwzględniane w sprzęcie pomiarowym można przełożyć na odczucia wzrokowe obserwatora. Używa się do tego zmiennej delta E, na podstawie której wiadomo, że gdy:

• 0 < dE < 1 – obserwator nie zauważa różnicy między kolorami,
• 1 < dE < 2 – różnicę zauważy jedynie doświadczony obserwator,
• 3,5 < dE < 5 – zauważa wyraźną różnicę barw,
• 5 < dE – obserwator odnosi wrażenie, że dane kolory są różne.

Ocena wizualna 
Aby określić barwę, najprościej skorzystać z oceny wizualnej, posługując się zmysłem wzroku obserwatora. Żeby pozbyć się problemów spowodowanych nierównomiernymi warunkami zewnętrznymi, stosuje się ją w ściśle określonych warunkach. Do tego celu stworzone zostały odpowiednie źródła światła imitujące różne warunki oświetlenia. Można stosować specjalistyczne latarki, które emitują światło o odpowiedniej temperaturze czy długości. Plusem tego rozwiązania jest możliwość zastosowania odpowiedniego oświetlenia w dowolnym terenie. Niestety nie jesteśmy w stanie zachować w tych warunkach porównywalnych parametrów i większej ilości warunków oświetlenia. Dlatego stworzono komory świetlne, gdzie zamontowano wiele źródeł światła, np. TL84, D65, A, CWF, UV, U30, U35. Zastosowanie szarej farby w konstrukcji kabiny pozwala uniknąć efektu kontrastu. Komory świetlne są bardzo rozbudowane, oprócz różnorodności zastosowanego oświetlenia mogą mieć dowolny rozmiar.
Aby ułatwić dobór koloru samochodu, firmy produkujące lakiery dysponują dokumentacją kolorystyczną (tzw. colorbox), posegregowaną według marki lub koloru (chromatycznie). Pierwszy rodzaj wzornika ma wymalowania oznaczone kodem OEM wraz z marką samochodu. W bardzo łatwy sposób możemy więc sprawdzić, czy interesujący nas kolor pasuje do tego na karoserii – kłopot może pojawić się tylko w przypadku, gdy nie znamy numeru OEM. Tego problemu nie mamy, gdy posiadamy drugi rodzaj dokumentacji, czyli chromatyczną. Układ chromatyczny przy bliższym poznaniu okazuje się wszechstronnym rozwiązaniem. Klient ma bardzo łatwy dostęp do wybranej grupy kolorów, wobec czego znalezienie odpowiedniego koloru zajmuje zaledwie kilkadziesiąt sekund. Ma to szczególne znaczenie, kiedy nie znamy kodu koloru lub auto zostało przemalowane. W takich przypadkach nie interesuje nas, jaki to producent czy kod OEM, dopasowanie koloru odbywa się poprzez znalezienie najbliższego koloru wśród istniejących fiszek.

Ocena instrumentalna
Dzięki rozwojowi technologii możemy zauważyć, że dużo zmiennych dopasowania koloru wygenerowało potrzebę stworzenia znacznego ułatwienia tego procesu. Z pomocą przyszły narzędzia, takie jak kolorymetr, połyskomierze, czy najbardziej rozpowszechniona i rozwijana metoda spektrofotometrii.

Kolorymetr
Kolorymetr działa na zasadzie zbliżonej do ludzkiego oka. Ludzkie oko odbiera trzy podstawowe kolory dzięki różnym rodzajom czopków – narzędzie działa analogicznie. Jego konstrukcja jest bardzo prosta, ponieważ zawiera trzy czujniki ze specjalnymi filtrami w formie kolorowych szkieł. Półprzezroczyste szkło jest koloru czerwonego, niebieskiego lub zielonego. Zabarwione szkiełko w danym kolorze przepuszcza tylko ten zakres fal, który odpowiada danej barwie szkła, pozostałe kolory niweluje. Te trzy różne impulsy elektryczne odpowiadają ilości światła, jaką przepuściły do czujnika, który przetwarza impulsy w postać cyfrową. Bardziej rozbudowane kolorymetry zawierają jeszcze jeden czujnik, który mierzy ogólną wartość światła. Dzięki prostej budowie jest to urządzenie niedrogie.

Połyskomierze – pomiar połysku
Połyskomierz to urządzenie służące do pomiaru stopnia połysku badanej próbki. Wg stosowanych norm ustandaryzowano metodę pomiaru połysku. Dostępne są połyskomierze jedno- lub wielokątowe. Najczęściej spotykanymi kątami pomiaru są: 20°, 60° i 85°.

Spektrofotometr
Spektrofotometr ma budowę znacznie bardziej skomplikowaną niż kolorymetr. Dzięki temu dostarcza danych pomiarowych dużo więcej mówiących o kolorze.
Zauważyć można, że wiele zmiennych dopasowania koloru wygenerowało potrzebę stworzenia znacznego ułatwienia tego procesu. Z pomocą przyszedł spektrofotometr z automatycznym dobarwianiem. Gdy opracowano to urządzenie, miało ono inne przeznaczenie niż obecnie. Dawniej pokazywało tylko wykres długości fal światła w odbitym obrazie powłoki i wskazywało precyzyjnie proporcje udziału składników pasma niewidzialnego w promieniu światła białego odbitego od powłoki lakierniczej. Aktualnie nowsze modele spektrofotometrów, nawet gdy nie znamy kodu koloru, mierzą i podają gotową recepturę. Po dokonaniu pomiaru jest on przekazywany do komputera, gdzie specjalistyczne oprogramowanie automatycznie wyszukuje odpowiednią recepturę i dokonuje jej optymalizacji w celu jeszcze lepszego dopasowania do mierzonego koloru. Niewątpliwie korzystanie z tego narzędzia przyspiesza proces renowacji i pozwala uniknąć kosztownych błędów. Wszystko uzależnione jest oczywiście od bazy danych, z którą współpracuje dany spektrofotometr. Im większa baza danych, tym większe prawdopodobieństwo uzyskania zadowalającego efektu końcowego.
Bardzo ważnym elementem spektrofotometru jest źródło światła – zazwyczaj to dioda LED. Wiązka światła ukształtowana przez diodę trafia na próbkę pod odpowiednim kątem, następnie zostaje odbita i skierowana na rząd czujników. Pomiar spektrofotometryczny wykonywany jest w każdym przedziale długości fal z wysoką dokładnością, a wynik przedstawiany w postaci zestawu liczb opisujących widmo światła widzialnego. Na rynku dostępne są spektrofotometry o różnych geometriach pomiarowych. Wynik obserwacji obiektu zależny jest od warunków oświetleniowych, kąta obserwacji obiektu oraz kąta padania światła. Dla prawidłowego określenia koloru konieczny jest pomiar trójkątowy. Na rynku dostępne są spektrofotometry sześcio-, a nawet dwunastokątowe, które czasem wyposażone są w kamerę. Około 80% kolorów pojawiających się na samochodach ma specjalne efekty, które w zależności od kąta padania światła wykazują różne właściwości.

Krzysztof Trawczyński
Multichem