Ekonomicznie uzasadnioną cenę roboczogodziny naprawy powypadkowej jako jednostki pracochłonności czynności usługi w każdym funkcjonującym na rynku przedsiębiorstwie naprawczym kształtuje kilka czynników. Jednym z nich są koszty własne roboczogodziny jako jednostki miary czasowej funkcjonowania tej części przedsiębiorstwa, która realizuje naprawy powypadkowe.

Ważne jest doprecyzowanie składników tego czynnika. Powinny to być koszty tylko tych składników przedsiębiorstwa, które rzeczywiście są wykorzystywane podczas realizacji tego rodzaju usług. Aktualnie bardzo często przedsiębiorstwa to już kompleksy handlowo-usługowe lub części grup kapitałowo-funkcjonalnych, więc usługi napraw powypadkowych pojazdów są wykonywane w wyodrębnionej organizacyjnie lub tylko funkcjonalnie części, nazwanej serwisem lub warsztatem blacharsko-lakierniczym. Bardzo często część napraw powypadkowych pojazdów niewymagająca naprawy blacharskiej lub lakierniczej uszkodzonych elementów realizowana jest w serwisie mechanicznym przedsiębiorstwa. Dlatego ustalenie rzeczywiście poniesionych kosztów napraw powypadkowych, będących składnikami innych serwisów zaangażowanych w realizację usług napraw powypadkowych, wymaga pogłębionych analiz struktury przedsiębiorstwa i zasad jego funkcjonowania.
Bardzo często znaczna część tych usług wykonywana jest w kooperacji z przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo lub w ramach formalnych lub funkcjonalnych konsorcjów. Administracyjna obsługa napraw powypadkowych jest wykonywana bądź przez wspólne biuro przedsiębiorstwa, bądź przez specjalnie wyodrębnione jednostki. Zdarzają się wydzielone funkcjonalnie lub organizacyjnie jednostki, nazwane „centrum likwidacji szkód”.
Istotą kosztów funkcjonowania tej części przedsiębiorstwa, w której wykonuje się usługi napraw powypadkowych pojazdów, jako składnika cenotwórczego tej usługi, jest okoliczność, iż ceny części i materiałów zamiennych oraz materiałów pomocniczych nabytych przez przedsiębiorstwo i sprzedawanych jako towary wraz z usługą naprawy nie są elementem kosztów tej usługi, gdyż zgodnie z przyjętym systemem rozliczeń stanowią samodzielne jej składniki. Stąd w procedurze ustalania ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodziny usług napraw powypadkowych niezbędne jest wyodrębnienie metodami znanymi w rachunkowości rzeczywistych kosztów funkcjonowania części przedsiębiorstwa związanego z wykonywaniem takich napraw. Koszty te ustala się dla przyjętego okresu statystycznego. Przedziałem tym powinien być księgowy okres rozrachunkowy.
Decyzja o przyjętym w kalkulacji okresie zawsze należy do zarządzającego przedsiębiorstwem. Pożądane jest, aby podczas ustalania uzasadnionych kosztów bazować na stosowanym w rachunkowości przedsiębiorstwa układzie. Stosowany przez wielu księgowych analityczny podział jest gwarancją prawidłowego ich zinwentaryzowania. W przypadku dużych przedsiębiorstw niezbędne jest wyodrębnienie z ogólnych kosztów tylko kosztów przypadających na naprawy powypadkowe. Poziom skomplikowania prac statystycznych pozwalających na ustalenie rzeczywistych kosztów wykonywania napraw powypadkowych w dużym przedsiębiorstwie powoduje, że poprawne ich wskazanie może stwarzać problemy zarówno księgowym, jak i biurom rachunkowym obsługującym przedsiębiorstwa.
Najlepszym rozwiązaniem może być skorzystanie z pomocy specjalistów. Eksperci ośrodka badawczego zajmują się tymi zagadnieniami nieprzerwanie od czasu wdrożenia w Polsce do kosztorysowania systemów informatycznych. Dzięki zdobytym doświadczeniom przeważnie radzą sobie z poprawnym ustaleniem kosztów napraw powypadkowych pojazdów nawet w najbardziej organizacyjnie rozbudowanych przedsiębiorstwach. Niezbędne jest ustalenie rzeczywistych kosztów takich trudnych do ustalenia składników, jak: koszty zużycia materiałów do utrzymania elementów przedsiębiorstwa związanych z naprawami, koszty elementów usług wykonywanych w kooperacji, wynagrodzeń i pochodnych od nich kosztów wykonawców napraw powypadkowych. W tym celu stosowane są specjalne arkusze kalkulacyjne, których fragment zobrazowano na fot. 9.
Kolejnym istotnym składnikiem ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodziny w przedsiębiorstwie naprawczym jest wartość kapitału zainwestowanego w zasoby tej części przedsiębiorstwa, w której są wykonywane naprawy. W warunkach gospodarki rynkowej podczas ustalania ekonomicznie uzasadnionej ceny nie można pomijać znaczenia tego składnika. Powinna to być wartość rynkowa kapitału zaangażowanego w wykonywanie napraw powypadkowych w przedsiębiorstwie. Kapitał jest ważnym składnikiem przedsiębiorstwa. Zgodnie z prawami ekonomii istotą funkcjonowania przedsiębiorstwa, każdej jego części, jest nie tylko zwrot kapitału zainwestowanego, ale jego powiększenie na restytucje zasobów zaangażowanych w wykonywanie usług. Restytucja i pozyskanie kapitału w pieniądzu powinny nastąpić w czasie gwarantującym niewystąpienie procesów dekapitalizacyjnych. Stąd w stosowanych cenach towarów i usług niezbędny jest mechanizm gromadzenia tego kapitału.
Bardzo często składniki rodzajowe kapitału przedsiębiorstwa zaangażowanego w wykonywanie usług napraw powypadkowych nie wynikają bezpośrednio z prowadzonej w przedsiębiorstwie dokumentacji księgowej. Częste są przypadki, że w jego księgach znajdują się tylko resztkowe wartości księgowe składników kapitału w kwotach jeszcze do zamortyzowania. Częste są przypadki braku tych składników w księgach, gdyż przepisy niejako dyskryminują ten element przedsiębiorstw. Do sporządzenia kalkulacji ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodziny niezbędne jest ustalenie wartości rynkowych składników kapitału już zaangażowanego w wykonywanie napraw powypadkowych lub wartości zainwestowanych w ich modernizację czy rozbudowę. Stąd najczęściej niezbędna jest ich inwentaryzacja i wycena ich wartości w działaniu. Z tymi czynnościami z reguły nie radzą sobie nie tylko specjaliści przedsiębiorstwa naprawczego, ale także ci, którzy chcą zajmować się tym zagadnieniem. To z kolei powoduje, że ten składnik ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodziny usług napraw powypadkowych albo w ogóle nie jest ustalany, albo ceny ustala się metodami wyłącznie kosztowymi, nieuwzględniającymi elementów kapitału przedsiębiorstwa.
Przykładem stosowania wyłącznie metody kosztowej jest usługa potwierdzenia kosztów roboczogodzin napraw powypadkowych wykonana w wielu przedsiębiorstwach naprawczych przez specjalistów Polskiej Izby Motoryzacji. Koszty roboczogodzin potwierdzają oni certyfikatami o treści zobrazowanej na fot. 10. Cena roboczogodziny w tej metodzie ustalana jest poprzez doliczenie do ustalonego kosztu składnika nazwanego „zyskiem”. W cenach roboczogodzin usług naprawczych ustalonych metodą kosztową pomija się wiele ekonomicznie uzasadnionych, istotnych elementów ceny niebędących już kosztami – gdyż aktualnie obowiązujące przepisy zezwalają co najwyżej na ich zwrot pod warunkiem zainwestowania. A logicznie rzecz ujmując, poza zwrotem inwestorowi (przedsiębiorcy) należy się jeszcze dochód od wartości: nieruchomości i ruchomości, dostępu do dokumentacji technicznej i naprawczej pojazdów, know how stosowanych zakładowych technologii napraw, udzielonych kredytów w formie nieterminowo zapłaconych należności za usługi i innych. Dyskusyjna jest kwestia, czy – uwzględniony jako składnik ceny – „zysk” w tej metodzie jest wystarczający. Dyskusyjna jest też wartość takiego dokumentu, wydanego dla przedsiębiorstwa będącego członkiem PIM.
Dla zarządzającego przedsiębiorstwem rozwiązaniem problemu prawidłowego ustalenia ceny roboczogodziny jest jej wykazanie metodą kosztowo-kapitałową, zwaną w mikroekonomii „metodą pożądanego zysku”. Specjaliści stosujący tę metodę nie tylko prawidłowo zinwentaryzują koszty, wycenią także wartości rynkowe zaangażowanych w wykonywanie napraw powypadkowych nieruchomości i ruchomości oraz pozostałych składników kapitału. Takie informacje umożliwią zarządzającemu ustalenie ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodzin. Specjaliści ośrodka badawczego w ustaleniu ekonomicznie uzasadnione ceny roboczogodziny uwzględniają elementy kapitału przedsiębiorstwa zobrazowane na fot. 11.
Ekonomicznie uzasadniona cena roboczogodziny usługi naprawy powypadkowej pojazdu wykonanej w przedsiębiorstwie naprawczym w formie „bezgotówkowej” powinna zawierać w sobie także składnik równoważący poniesione koszty wydłużonego terminu płatności za tego typu usługę. Dla przedsiębiorstwa naprawczego, niezależnie od jego wielkości, te koszty to faktyczne ukryte kredytowanie płatnika. W przypadku usługi finansowanej z ubezpieczenia jest to kredytowanie zobowiązanego do sfinansowania naprawy ubezpieczyciela. Ujęcie nieterminowo zapłaconych cen za usługi napraw powypadkowych jako wierzytelności, jako składnika kapitału jest gwarancją zapewnienia przedsiębiorstwu zwrotu tego dodatkowo poniesionego wydatku, gdzie indziej niezaewidencjonowanego. Kosztowa metoda ustalenia ceny roboczogodziny takiej możliwości oczywiście nie daje.
Cena roboczogodziny jako jednostki czasowej usługi naprawy powypadkowej pojazdu powinna zawierać w sobie koszty, zwrot zainwestowanego kapitału, ale także zapewniać przedsiębiorstwu godziwy dochód, czyli zawierać rzeczywisty zysk. Ten składnik ceny roboczogodziny uzyskuje się w metodzie kosztowo-kapitałowej poprzez ujęcie go w wielkości wskaźnika zwrotu kapitału. Wielkość tego elementu ceny należy do kompetencji przedsiębiorstwa. Praktycznie do kompetencji osoby nim zarządzającej. W celu ustalenia go w wielkości pożądanej wykonuje się wiele symulacji cen z różnymi wielkościami wskaźnika. Przyjmuje się, że powinien on być wyższy od najlepiej na rynku oprocentowanych instrumentów finansowych, gdyż przy mniejszym wskaźniku nie byłoby motywacji do prowadzenia nieefektywnej działalności gospodarczej.
Ważnym elementem procedury ustalania ekonomicznie uzasadnionej ceny roboczogodziny napraw powypadkowych jest sumaryczny czas specjalistów zatrudnionych w przedsiębiorstwie, jaki mogą i powinni oni poświęć na wykonanie czynności naprawczych. Wynika on z liczby zaangażowanych w wykonywanie tego rodzaju usług oraz nominalnego i efektywnego czasu, nazywanego „czasem pracy”. W tym celu metodami REFA bada się organizację pracy serwisów napraw powypadkowych oraz inwentaryzuje wykonywane czynności naprawcze. Ustala się także rzeczywiste technologie ich wykonania oraz zgodność z zaleceniami producentów pojazdów i z wykorzystywanymi w przedsiębiorstwie normami czasowymi wykorzystywanymi do ustalania cen napraw. Eksperci ośrodka badawczego ustalenia dotyczące czasu pracy wykonawców napraw w przedsiębiorstwie ujmują w arkuszach kalkulacyjnych w sposób zobrazowany na fot. 12.
Czynności dokumentowania uszkodzeń pojazdu i sporządzenia kalkulacji ceny usługi (kosztorysu ponaprawczego) od czasu wdrożenia do obsługi szkód w pojazdach systemów informatycznych (1997 rok) nie są w Polsce odrębnie kalkulowane jako elementy szkody. Brak specjalnych norm w systemach informatycznych ubezpieczyciele wykorzystali, aby te czynności w przedsiębiorstwach nie były odrębnym elementem szkody, ale aby ich koszty stały się elementem kosztów przedsiębiorstw naprawczych. W sytuacji wypłaty odszkodowań na kosztorys cena usługi ustalenia wartości szkody przez biuro rzeczoznawcze jest odrębnym elementem. Także koszt użytkowania systemu informatycznego w przedsiębiorstwie jest elementem kosztu własnego roboczogodziny. Stąd czas jego użycia, podobnie jak czas innych czynności wykonanej naprawy, powinien być elementem składowym sumarycznego czasu trwania naprawy. W przypadku braku w przedsiębiorstwie naprawczym specjalnych zakładowych norm czasowych do odrębnego ustalenia ceny obsługi zleconej naprawy jako elementu szkody, koszt tych czynności musi być elementem składowym ceny roboczogodziny. Ustaloną cenę roboczogodziny, uwzględniającą wszystkie jej składniki, określa się pojęciem ekonomicznie uzasadniona. Tak ustalona cena roboczogodziny ustalona przez Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów jest potwierdzana certyfikatem (fot. 13).

Andrzej Sadowski