- Jakie wymagania powinny spełniać maszyny i urządzenia eksploatowane w warsztacie, zarówno stare, jak i te nowo zakupione?

Maszyny zakupione i oddane do użytku przed rokiem 2003
Maszyny użytkowane na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przed 1 stycznia 2003 r. powinny spełniać wymagania określone w przepisach Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. z 2002 r., nr 191, poz. 1596 z późn. zm.).
Maszyny takie powinny zostać poddane kontroli, zgodnie z przepisami rozdziału 4 przywołanego rozporządzenia, a wyniki tych kontroli powinny zostać zarejestrowane i pozostawione do dyspozycji zainteresowanych organów przez 5 lat od dnia zakończenia kontroli. Termin dostosowania maszyn do wymagań minimalnych upłynął 1 stycznia 2006 r.

Maszyny nowe
Nowe maszyny wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku na terenie RP powinny spełniać wymagania wynikające z Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz. 1228 z późn. zm.), transponującego do prawa krajowego wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE oraz wymagania wynikające z odrębnych przepisów (jeśli mają zastosowanie).
Maszyny powinny zostać odpowiednio oznakowane, w tym znakiem CE. Spełnienie wymagań producent powinien potwierdzić w deklaracji zgodności WE, która powinna towarzyszyć maszynie. Do wyrobu musi zostać dołączona instrukcja w języku polskim oraz ewentualnie instrukcja oryginalna i tłumaczenie tej instrukcji (jeżeli pierwotnie opracowana została w innym języku).

- Jakie dokumenty powinien mieć pracodawca, który dokonał oceny minimalnych wymagań użytkowanych maszyn i urządzeń technicznych w swoim zakładzie?
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. z 2002 r., nr 191, poz.1596 z późn. zm.), które nakłada na pracodawców obowiązek dokonywania ocen minimalnych wymagań maszyn, nie precyzuje, jakie dokumenty powinien mieć pracodawca, który dokonał oceny użytkowanych maszyn. Przepis stanowi tylko, że wyniki kontroli ocenianych maszyn w zakresie minimalnych wymagań powinny być rejestrowane i przechowywane przez pracodawców przez 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli oraz powinny być dostępne dla zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy.
Brak uregulowań prawnych dotyczących wyników przeprowadzonych ocen minimalnych wymagań daje pracodawcom dużą dowolność w tym zakresie. Dokumenty potwierdzające dokonanie ocen spełnienia minimalnych wymagań mogą być różne, np. protokoły ocen maszyn, listy kontrolne, świadectwa oceny, deklaracje minimalnych wymagań, karty ocen, a nawet harmonogramy działań dostosowawczych do minimalnych wymagań. Należy pamiętać, że działania te mogą weryfikować organy nadzoru i kontroli podczas rutynowych kontroli w zakładzie oraz podczas innych czynności, np. ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

- Jakie przepisy dotyczące pracodawców regulują obowiązek dostosowania użytkowanych maszyn i urządzeń technicznych do minimalnych wymagań?
Podstawowym przepisem obowiązującym pracodawców, dotyczącym dostosowania użytkowanych maszyn do minimalnych wymagań, jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. z 2002 r., nr 191, poz. 1596 z późn. zm.).
W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny:
- wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy,
- kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.

Wymienione rozporządzenie nie precyzuje, kto powinien dokonywać ocen minimalnych wymagań. Kontrole maszyn powinny być przeprowadzone przez osoby prawne lub fizyczne upoważnione przez pracodawcę. Ocenę maszyn mogą przeprowadzać pracownicy zatrudnieni przez pracodawcę w danym zakładzie lub inne osoby spoza zakładu. Pracodawcy mogą zlecać dokonanie oceny minimalnych wymagań użytkowanego parku maszynowego osobom prywatnym lub firmom specjalistycznym. Ważne są kwalifikacje zawodowe osób przeprowadzających oceny, które gwarantować będą ich prawidłowość i rzetelność.

Czynniki chemiczne
- Jeden z pracodawców zwrócił się z pytaniem, w jakim czasie należy przeprowadzać badania i pomiary szkodliwych czynników chemicznych?
Zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 33, poz. 166):
„Pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:
- rodzaju tych czynników oraz ich właściwości,
- procesów technologicznych i ich parametrów,
- wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów,
- środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania,
- organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy,
- rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy”.

Pierwszy obowiązek wykonania takich badań i pomiarów należy spełnić nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Najwyższe dopuszczalne stężenia chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określone są w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217, poz. 1833 z późn. zm.). Kolejnych badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów (wykonanych w odstępie co najmniej 2 lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – co najmniej 6 miesięcy) nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia.
W pozostałych przypadkach kolejne okresy przeprowadzania badań i pomiarów uzależnione są od poprzednich wyników. W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szkodliwego dla zdrowia, niebędącego czynnikiem rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary przeprowadza się w celu:
- rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
- wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.

Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy (w tym czynnika chemicznego) nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności. W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego (lub pyłu), niebędącego czynnikiem rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary przeprowadza się:
- co najmniej raz na 2 lata – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia,
- co najmniej raz w roku – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia.

W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, należy przeprowadzać pomiary ciągłe stężenia tego czynnika.
Odrębnie przepisy regulują częstotliwość wykonywania badań i pomiarów w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Przeprowadza się je:
- co najmniej raz na 6 miesięcy – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia,
- co najmniej raz na 3 miesiące – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia.

Kolejnych badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów (wykonanych w odstępie co najmniej 2 lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – co najmniej 6 miesięcy) nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia.

mgr Robert Gorczyca prawnik, specjalista ds. bhp