Funkcje, jakie spełnia olej silnikowy, nie ograniczają się tylko do „smarowania” jednostki napędowej.

Olej jest elementem konstrukcyjnym, który uszczelnia poszczególne części, odprowadza ciepło i zapobiega nadmiernemu tarciu. Ponadto pośredniczy w pracy takich podzespołów, jak hydrauliczne popychacze, regulatory faz rozrządu, napinacze łańcucha rozrządu. Właściwa realizacja tych wszystkich zadań jest możliwa tylko wtedy, gdy olej spełnia określone specyfikacje, nie jest nadmiernie zużyty oraz pracuje w silniku, który jest w pełni sprawny.
Rola warsztatu nie może polegać tylko na wymianie oleju czy uzupełnianiu jego poziomu. Wymagana jest okresowa weryfikacja prawidłowości funkcjonowania układu smarowania oraz diagnozowanie czynników, które mogą zakłócić pracę tego układu. W nowszych silnikach układy smarowania to bardzo skomplikowane systemy nastawione na zminimalizowanie strat energii związanych z napędem pompy oleju. Zwykle stosuje się podział na dwa obiegi: niskiego i wysokiego ciśnienia – taka architektura układu smarowania pozwala na funkcjonowanie w zależności od chwilowego zapotrzebowania (obciążenie silnika, prędkość obrotowa wału korbowego), co wpływa na redukcję mocy niezbędnej do napędu pompy oleju. Jednak realizacja zaawansowanych funkcji wymaga zaangażowania zespołu dodatkowych czujników i elektrozaworów przełączających tryby pracy układu smarowania. Zaadaptowanie większej liczby podzespołów: sensorów i elementów wykonawczych kontrolowanych przez sterownik silnika podnosi ryzyko awarii.

Kolejne czynniki, które wpływają na wzrost poziomu usterek występujących w układzie smarowania, to niska jakość obsługi okresowej i zaniedbania wynikające z nieterminowej wymiany oleju.

Bardzo często dochodzi do awarii układu smarowania, której konsekwencją jest stosowanie nieodpowiednich materiałów eksploatacyjnych. Współczesne oleje silnikowe muszą spełniać wyśrubowane normy, aby zapewnić funkcjonowanie silnika według ściśle określonych kryteriów, takich jak: zminimalizowanie tarcia wewnętrznego czy maksymalne wydłużenie okresu eksploatacji. Dlatego w wielu przypadkach oleje produkowane są z uwzględnieniem parametrów charakterystycznych dla danej jednostki napędowej. Coraz częściej producent zaleca użycie konkretnego rodzaju oleju do danego typu silnika, rekomendując go jako najlepszy materiał eksploatacyjny. Zastosowanie w takiej sytuacji taniego zamiennika wpłynie znacząco na czas eksploatacji silnika i może doprowadzić do nieprzewidzianego uszkodzenia jednostki napędowej.

Publikowane zestawienie obejmuje zalecenia dotyczące obsługi, diagnostyki i naprawy układu smarowania.

1) Najskuteczniejszym sposobem przedłużenia okresu eksploatacji silnika jest skrócenie terminu serwisu olejowego i wykonanie go przy przebiegu rzędu 10-15 tys. km lub po roku użytkowania (w zależności od tego, co nastąpi wcześniej). Rezygnacja z programów typu long life, według których wymiana oleju powinna być zrealizowana co 20-30 tys. km, może wydawać się dla właściciela samochodu rozwiązaniem zwiększającym koszty eksploatacji pojazdu (dwukrotny zakup oleju i filtrów + robocizna). Jednak w porównaniu do kosztów naprawy związanej z potencjalnym uszkodzeniem jednostki napędowej zmiana planu serwisowego staje się w pełni uzasadniona.

2) Należy zwracać szczególną uwagę na wszelkie wycieki oleju i bezwzględnie je usuwać. Wyjątkowo niebezpieczne są wycieki w obszarach mocowania filtra bądź wkładu filtra olejowego oraz czujnika ciśnienia. Newralgicznym punktem jest uszczelniacz (typu o-ring) pomiędzy podstawą filtra a chłodnicą oleju, uszkodzenie tego o-ringu może prowadzić do dużej nieszczelności i stwarzać zagrożenie całkowitego wycieku oleju w trakcie kilkunastominutowej pracy jednostki napędowej. Podczas wymiany wkładu filtra oleju trzeba pamiętać o dokładnym założeniu nowego pierścienia uszczelniającego obudowę. Błędny montaż tego pierścienia lub jego podwinięcie kończy się zwykle pęknięciem obudowy filtra i wyciekiem oleju zaraz po uruchomieniu silnika. W trakcie oględzin silnika warto zwrócić uwagę na stan czujnika ciśnienia oleju. W wielu przypadkach korozja jego korpusu staje się przyczyną wycieku oleju.

3) Kolejnym ważnym czynnikiem decydującym o identyfikacji wielu niesprawności silnika jest analiza organoleptyczna zużytego oleju. Powinna być ona przeprowadzana za każdym razem, gdy olej jest spuszczany z jednostki napędowej, a weryfikacja musi obejmować zapach, barwę, ślady zanieczyszczeń oraz ilość oleju. Olej rozcieńczony o silnym zapachu benzyny będzie świadczył o uszkodzeniu wtryskiwacza benzyny lub problemach z układem sterującym pracą silnika.

Wszelkie zanieczyszczenia (opiłki), a w szczególności pozostałości dużych ciał obcych, takich jak fragmenty kompozycji z panewek wału, to sygnał zbliżającej się awarii, wskazujący na konieczność sprawdzenia ciśnienia oleju. Jeżeli spuszczony olej będzie miał typowo „maślane” zabarwienie, to mogło dojść do uszkodzenia uszczelki głowicy silnika i wymieszania go z płynem układu chłodzenia (fot. 3).

4) Naprawy obejmujące swoim zakresem uszczelnianie podzespołów silnika masami silikonowymi muszą być wykonywane według zaleceń producenta pojazdu. Użycie zbyt dużej ilości silikonu na uszczelnianej powierzchni lub w miejscu do tego nieprzewidzianym może spowodować zatkanie: kanałów olejowych w głowicy silnika, kanałów w elektrohydraulicznym nastawniku faz rozrządu lub smoka w misce olejowej.

5) Wszelkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemów, w przypadku których olej silnikowy pośredniczy w działaniu danego podzespołu np. w elektrohydraulicznym nastawniku faz rozrządu, napinaczu łańcucha rozrządu, należy diagnozować z uwzględnieniem potencjalnych problemów układu smarowania. Zbyt niskie ciśnienie oleju generowane przez pompę i niska jakość oleju czy też zanieczyszczenia mogą stwarzać problemy w sterowaniu tymi elementami.

Zakłócenia związane z nieprawidłowym napięciem łańcucha rozrządu mogą być skutkiem niskiego ciśnienia oleju

Ciała obce, takie jak opiłki, mogą być powodem blokowania kanałów w zmieniaczu faz rozrządu

Zużycie krzywki wałka rozrządu spowodowane zaniedbaniami w serwisie olejowym

Tekst i fot. Mariusz Leśniewski

(tytuł podchodzi od redakcji)