Wielu osobom – zwłaszcza tym, którzy jej nie wykonują – praca biurowa jawi się jako mało szkodliwa dla zdrowia. W rzeczywistości jednak pracownicy wykonujący pracę przed monitorami ekranowymi narażeni są na wiele schorzeń i dolegliwości. Wynika to z natury tej pracy, czyli wielogodzinnego siedzenia w miejscu, z oczami wpatrzonymi w jeden punkt, którym jest ekran komputera.

Do najczęstszych dolegliwości, które doskwierają pracownikom biurowym, można zaliczyć:

• bóle głowy,
• bóle kręgosłupa,
• bóle napięciowe szyi, pleców, barków, rąk,
• bóle wokół oczu, łzawienie,
• syndrom chronicznego zmęczenia – senność, zmęczenie, które nie mija nawet po odpoczynku,
• otyłość,
• zwyrodnienia stawów,
• stres, nerwice, depresje,
• poczucie wypalenia zawodowego.

Pracownik biurowy jest także podatny na choroby zawodowe. Te spowodowane są negatywnym oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, które występują w środowisku pracy lub są wywołane niewłaściwym sposobem wykonywania pracy.

Do chorób zawodowych występujących u pracowników biurowych zaliczamy:

• przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy,
• przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy (np. zespół cieśni nadgarstka, zespół rowka nerwu łokciowego),
• choroby układu wzrokowego (np. alergiczne zapalenie spojówek),
• alergiczny nieżyt nosa,
• przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem.

Pracownik biurowy narażony jest również na częste upadki spowodowane potknięciami o krzesło lub kabel, wystające szuflady.
Wpływ na zdrowie pracowników biurowych mają też czynniki psychiczne: niezadowolenie z pracy, napięcia nerwowe wywołujące stres, stosunki międzyludzkie w pracy, sytuacje konfliktowe. Należy zaznaczyć, że praca w instytucjach czy urzędach jest tym bardziej męcząca ze względu na wymuszone tempo pracy oraz stres związany z obsługą interesantów.

Aby praca biurowa nie okazała się „zabójcza”, w obowiązku pracodawcy jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków. Pracodawca w tym celu powinien:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki;
• dbać o przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a w razie konieczności usunąć nieprawidłowości i uchybienia;
• oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą;
• Informować pracowników o ryzyku zawodowym wiążącym się z wykonywaną pracą oraz o sposobach i zasadach ochrony przed zagrożeniami;
• zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach;
• zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby pracowników;
• pracodawca refunduje pracownikowi okulary lecznicze zgodnie z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy komputerze;
• zapewnić pracownikom przeszkolenie w zakresie BHP.

Podstawowe zasady prawidłowej pracy przy komputerze
Praca biurowa nie musi prowadzić do wymienionych schorzeń i dolegliwości, jeżeli będziemy mieć do dyspozycji odpowiednio dobrany i sprawny sprzęt. Poniżej kilka wskazówek i rad, jak właściwie wyposażyć i dostosować stanowisko pracy.

1. Stół roboczy
Powierzchnia stołu roboczego powinna umożliwiać dogodne ustawienie wszystkich elementów wyposażenia stanowiska, zapewniając łatwe posługiwanie się nim. Elementy wyposażenia powinny być rozmieszczone w zasięgu kończyn górnych pracownika.
Zgodnie z zasadami ergonomii monitor powinien być umieszczony na wprost głowy pracownika, tak aby obraz na nim mógł być obserwowany pod kątem w zakresie 20-500 w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii przeprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), a górna krawędź ekranu nie znajdowała się powyżej oczu. W przypadku monitorów 17” przyjmuje się, że odległość oczu pracownika od ekranu powinna wynosić 400-750 mm (odległość wyciągniętej ręki), dla monitorów większych odległość ta powinna być zwiększona.

2. Krzesło
Krzesło stanowi jeden z najważniejszych elementów stanowiska pracy przy komputerze. Odpowiednie krzesło powinno zapewnić niezakłócone krążenie krwi w kończynach dolnych, minimalny wysiłek mięśniowy konieczny do utrzymania właściwej pozycji ciała podczas pracy, minimalizować obciążenie kręgosłupa w czasie siedzenia, umożliwiając jednocześnie wykonywanie niezbędnych ruchów bez nadmiernego wysiłku fizycznego.
Krzesła najprostsze, np. z mechanizmem CPT – sprężystym odchyleniem oparcia (najpopularniejsze w naszych biurach), zwykle spełniają wszystkie minimalne wymagania ergonomii, ale nie gwarantują wygody niezbędnej do ograniczenia zmęczenia podczas długotrwałej i intensywnej pracy przy komputerze.
Krzesła z mechanizmami synchron są co prawda droższe, lecz umożliwiają dynamiczne siedzenie i minimalizują zmęczenie fizyczne.

3. Podnóżek
Stopy powinny spoczywać na podłodze lub podnóżku. Płaskie ułożenie stóp na podłodze lub podnóżku pozwala na zmniejszenie napięcia mięśni w stawach kolanowych i skokowych oraz umożliwia poprawne krążenie w kończynach dolnych. Pracodawca obowiązany jest zapewnić podnóżek wszystkim tym, którzy przy całkowicie opuszczonym siedzisku nie są w stanie ustawić stóp płasko na podłodze.

4. Klawiatura i mysz
Klawiatura i mysz powinny znajdować się na tej samej powierzchni, na tej samej wysokości i w tej samej odległości od użytkownika komputera. W przeciwnym przypadku powstaje duże ryzyko wystąpienia dolegliwości bólowych w całej kończynie górnej używanej naprzemiennie do pracy myszą i na klawiaturze.
Podstawowym sposobem profilaktyki dolegliwości w okolicy nadgarstków jest utrzymywanie ich w prawidłowej, neutralnej pozycji. Nadgarstki nie powinny być zginane ani w kierunku góra – dół, ani na boki. Ustawienie klawiatury (zwłaszcza wysokiej) na nóżkach może powodować konieczność prostowania nadgarstków (wygięcia do góry) i powstanie dolegliwość.

Zasady dotyczące odpowiedniej pozycji ciała podczas pracy biurowej
1. Podczas pracy przy komputerze należy przyjąć pozycję ciała z tułowiem lekko odchylonym do tyłu.
2. Zalecane jest utrzymywanie kątów lekko rozwartych w stawach: biodrowych, kolanowych i łokciowych.
3. Stopy powinny spoczywać płasko na podłodze lub podnóżku, a głowa powinna być pochylona lekko do dołu.
4. Dla osób piszących bezwzrokowo celowe jest zastosowanie klawiatury (lub szuflady pod klawiaturę) z ujemnym kątem nachylenia – ułatwia to utrzymywanie nadgarstków w pozycji neutralnej.
5. Przedramiona mogą być oparte na podłokietnikach o regulowanej wysokości.

Praca przy komputerze kobiet w ciąży
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz. U. poz. 796) kobiety w ciąży przy obsłudze monitorów ekranowych nie mogą pracować powyżej 8 godzin na dobę, przy czym czas spędzony przy obsłudze monitora ekranowego nie może jednorazowo przekraczać 50 minut, po których powinna nastąpić co najmniej 10-minutowa przerwa, wliczana do czasu pracy.

Praca z laptopem
Laptopy stają się coraz częściej podstawowymi i jedynymi komputerami używanymi przez pracowników biurowych. Zasadniczą ich zaletą jest duża mobilność. Mobilność i związana z tym specyficzna konstrukcja znakomicie sprawdza się w miejscach pracy, do których zostały zaprojektowane – pociągach, samolotach, biurze i domu klienta, na uczelniach oraz podczas szkoleń. Mimo iż u ich użytkowników stwierdzono istotnie większe obciążenie mięśni, nie było to aż tak poważną wadą ze względu na stosunkowo krótki czas pracy z użyciem laptopów. Sytuacja ta ulega zmianie wraz z upowszechnieniem komputerów przenośnych i przejęciem przez nie roli jedynego komputera przenoszonego pomiędzy biurem i domem. Kilka godzin pracy z laptopem w biurze i kilka kolejnych spędzonych w domu sprawiają, że ich użytkownicy coraz częściej skarżą się na dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego.
Należy więc dążyć do takiego ustawienia laptopa, by pozycja ciała jego użytkownika odpowiadała tej, którą należy utrzymywać, pracując z typowym komputerem stacjonarnym. Zwykle wymaga to zastosowania takich elementów jak: specjalna podstawka do laptopa, dodatkowa klawiatura i mysz.

mgr Robert Gorczyca
ekspert prawa pracy
prawnik, specjalista ds. BHP
inspektor ochrony przeciwpożarowej