Podczas określania stanu technicznego pojazdu samochodowego istotną rolę odgrywa umiejętność ocprzeny luzów w podstawowych układach i mechanizmach pojazdu. Za dopuszczalne uznaje się luzy nieznaczne, widoczne dopiero po bardzo uważnych oględzinach.

Nadmierne luzy to luzy łatwo zauważalne, wyraźnie wyczuwalne na styku płaszczyzn łączonych elementów. Nadmiernym luzom często towarzyszy stuk, a zawsze opóźnienie ruchu zespołu spowodowane koniecznością likwidacji luzu w połączeniu. Wyczuwalne luzy świadczą o usterkach lub nadmiernym, niedopuszczalnym zużyciu jednego lub kilku elementów w kontrolowanych układach i mechanizmach pojazdu.
Dla ułatwienia oceny luzów w takich układach pojazdu, jak: układ jezdny, zawieszenia i kierowniczy wykorzystuje się specjalne urządzenia wymuszające szarpanie badanych połączeń. Urządzenia te nazywane są detektorami luzów lub szarpakami. W tego typu urządzeniach istotny jest napęd oraz sterowanie i koordynacja ruchu płyt. Sterowanie ruchami płyt szarpiących realizowane jest pilotem wbudowanym w korpus ręcznej lampy halogenowej, która służy jednocześnie do oświetlania kontrolowanych węzłów.
Analiza podstawowych danych technicznych urządzeń szarpiących różnych producentów wskazuje, że stosuje się hydrauliczne lub pneumatyczne zasilanie robocze. Podstawowe parametry techniczne testerów do sprawdzania luzów różnych firm są porównywalne (np. dopuszczalny nacisk koła jezdnego na płytę, siła wymuszająca szarpnięcia koła, kontrolny skok płyty szarpiącej itp.). Urządzenia montuje się w posadzce stanowiska wzdłuż kanału przeglądowego lub na podnośniku.

Przeznaczenie
Firma UNIMETAL w Złotowie opracowała nowe rozwiązanie urządzenia szarpiącego SZ-3.5, które umożliwia wymuszanie szarpnięć kołami jezdnymi pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t, w celu określenia metodą organoleptyczną luzów w elementach układów zawieszenia i kierowniczego unieruchomionego pojazdu. Urządzenie wykorzystuje się do kontroli luzów w przegubach, sworzniach, łożyskach i końcówkach drążków kierowniczych.
Kontrolę luzów przeprowadza się po najechaniu kołami pojazdu na przesuwne płyty szarpaka, przez wymuszanie ruchu skrętnego oraz ruchu w kierunku poprzecznym koła jezdnego pojazdu, z jednoczesną obserwacją sprawdzanych elementów zawieszenia i układu kierowniczego, oświetlanych silnym strumieniem światła halogenowej lampy sterującej.
Urządzenie może stanowić indywidualne stanowisko kontroli pojazdów lub zostać włączone w zestaw linii diagnostycznej. Przystosowane jest do zabudowania z lewej i prawej strony kanału przeglądowego. Jest obsługiwane jednoosobowo przez przeszkolonego diagnostę. Urządzenie szarpiące SZ-3.5 spełnia najnowsze wymagania określone w warunkach technicznych Instytutu Transportu Samochodowego.

Budowa
Urządzenie SZ-3.5 do wymuszania szarpnięć kół jezdnych pojazdu składa się z dwóch zespołów szarpaków (platforma lewa i prawa), szafki sterującej, lampy sterującej i przyrządu do blokowania wciś-niętego pedału hamulca.
Zespół szarpaka zbudowany jest z:
- korpusu platformy,
- płyty szarpiącej (roboczej),
- ramy pośredniej z wkładkami ślizgowymi,
- zespołu siłowników pneumatycznych z układem dźwigniowym,
- instalacji pneumatycznej,
- instalacji elektrycznej.

Widok lewego zespołu szarpaka.
1-Płyta szarpiąca (robocza),
2-Zasilanie platformy w sprężone powietrze,
3-Przewody elektryczne z szafki sterującej,
4-Korpus platformy.

Korpus platformy jest przykręcony nakrętkami do śrub kotwiących, mocowanych w fundamencie stanowiska.
Płyty szarpiące zamocowane są suwliwie na prowadnicach nośnych oraz połączone przez układ dźwigni z tłoczyskami siłowników pneumatycznych w sposób umożliwiający otrzymywanie ruchów poprzecznych i skrętnych.
Układ dźwigniowy z siłownikami pneumatycznymi zainstalowany jest w korpusie platformy. Dźwignia powodująca ruch poprzeczny płyty szarpiącej połączona jest jednym ramieniem z tłoczyskiem siłownika, natomiast drugie ramię połączone jest z płytą szarpiącą za pomocą dźwigni pośredniej. Dźwignia powodująca ruch skrętny płyty szarpiącej połączona jest jednym końcem z tłoczyskiem siłownika, natomiast drugi koniec połączony jest przez dźwignię z ramą pośrednią znajdującą się pod płytą.
Instalacja pneumatyczna urządzenia (rys. 3) zasilana jest przez zawór odcinający z sieci sprężonego powietrza o ciś-nieniu 0,8-0,6 MPa. Sprężone powietrze dostarczane jest do zaworów rozdzielających, które na przemian doprowadzają je do jednej lub drugiej komory siłowników, powodując przemieszczanie tłoczyska i ruch płyt szarpiących.
Instalacja elektryczna urządzenia jest podłączona do zasilacza 230/24/12 V umieszczonego w szafce sterującej. Do sterowania zaworów rozdzielających stosuje się napięcie 24 V, natomiast do zasilania halogenowej lampy sterującej napięcie 12 V.
W szafce sterującej umieszczone są elementy układu zasilania: transformatory, przekaźniki oraz bezpieczniki.

Lampa sterująca służy do sterowania urządzeniem szarpiącym i stanowi jego integralną część. Podłączona jest do szafki sterującej. W korpusie wbudowane są przyciski sterujące oraz latarka halogenowa.
Przyrząd do blokowania wciśniętego pedału hamulca wykonano z rurki
z wspawanym kątownikiem i ruchomą płytką służącą do blokowania o fotel kierowcy.

Sterowanie urządzeniem
Przed włączeniem zasilania należy upewnić się, czy w obrębie przesuwu płyt szarpiących nie znajduje się żaden przedmiot, który mógłby uniemożliwić ich swobodny ruch. Włączenie zasilania sygnalizuje lampka kontrolna umieszczona na ścianie czołowej szafki sterującej. Przygotowanie urządzenia do pracy obejmuje sprawdzenie szczelności połączeń układu pneumatycznego i poprawności funkcjonowania przycisków lampy sterującej.
Lampa sterująca umożliwia ręczne sterowanie urządzeniem i jednoczesną obserwację elementów podwozia przez obsługującego. Przy czym sterownik zapewnia ruch poprzeczny lub ruch skrętny płyty szarpiącej, każdego zespołu osobno albo obu płyt jednocześnie. Przy ruchu jednoczesnym w kierunku poprzecznym zwroty przesuwu obu płyt są przeciwne, przy ruchu skrętnym obie płyty obracają się w prawo.
Obsługa urządzenia jest bardzo prosta, dostosowana do manualnych możliwości człowieka. Sterowanie lampą można podzielić na dwa etapy:
- wybór napędu płyt szarpiących (strona lewa, strona prawa, dwie strony),
- włączenie ruchów roboczych (poprzecznego lub skrętnego).
Po wciśnięciu na lampie sterującej przycisku włączającego żarówkę oświet-lającą, staje się możliwa obserwacja elementów zawieszenia i układu kierowniczego podczas oceny luzów.

Widok szafki sterującej szarpaka.
1-Obudowa szafki,
2-Wyłącznik główny zasilania,
3-Bezpieczniki (S1, S2),
4-Przewód elektryczny doprowadzający zasilanie do szafki sterującej,
5-Przewody sterujące pracą platform,
6-Przewód łączący lampkę z szafką sterującą.

Przebieg kontroli pojazdu
Urządzenie pełni funkcję pomocniczą przy ocenie luzów w przegubach, sworzniach, łożyskach i końcówkach drążków kierowniczych. Umożliwia wymuszenie szarpnięć kołami jezdnymi pojazdu w celu określenia metodą organoleptyczną luzów w elementach zawieszenia i układu kierowniczego pojazdu. Przebieg kontroli obejmuje czynności związane z ustawieniem samochodu, pracą na urządzeniu i zakończeniem pracy.
Przeprowadzenie oceny luzów w pojeździe wymaga wykonania następujących czynności:
- koła pojazdu należy ustawić na środku płyt szarpiących,
- trzeba włączyć hamulec postojowy,
- zablokować pedał hamulca za pomocą przyrządu do blokowania wciśniętego pedału hamulca,
- otworzyć doprowadzenie sprężonego powietrza,
- włączyć zasilanie elektryczne,
- na lampie sterującej przyciskiem 2 wyboru napędu płyt nacisnąć “L” lub “P” (w zależności od tego, którą stronę będziemy sprawdzać) albo “L+P” – co spowoduje jednoczesny napęd obu płyt,
- na lampie sterującej przyciskiem 1 wyboru rodzajów ruchu nacisnąć “-” lub “?” dla wymuszenia poprzecznego lub skrętnego ruchu płyt,
- po włączeniu lampy oświetlającej (“I” na przycisku 3) obserwować podczas ruchu płyt, czy nie występują luzy w elementach zawieszenia lub układu kierowniczego,
- wyłączyć hamulec postojowy,
- zdjąć przyrząd do blokowania wciśniętego pedału hamulca,
- zjechać kołami pojazdu z płyt szarpiących,
- zamknąć doprowadzenie sprężonego powietrza,
- wyłączyć zasilanie elektryczne.

Widok lampki sterującej szarpaka.
1-Przycisk wyboru rodzaju ruchu płyt (ruch poprzeczny lub skrętny),
2-Przycisk wyboru napędu płyt szarpiących (strona lewa, prawa, dwie strony),
3-Przycisk załączający latarkę,
4-Przewód łączący lampkę z szafką sterującą.

Rys. 1. Schemat blokowy szarpaka pnaumatycznego SZ-3.5 firmy UNIMETAL.
1 - Platforma lewa,
2 - Szafka sterująca,
3 - Lampa sterująca,
4 - Platforma prawa,
5 - Główne zasilanie w sprężone powietrze,
6 - Przewód sprężonego powietrza,
7 - Przewody elektryczne, sterujące pracą lewej platformy,
8 - Przewód elektryczny doprowadzający zasilanie do szafki sterującej,
9 - Przewody elektryczne, sterujące praca prawej platformy,
10 - Przewód elektryczny łączący lampę sterującą z szafką,
11 - Blok przygotowania powietrza - trójelementowy (filtr, zawór regulacyjny, smarownica)

Rys. 3. Schemat podłączenia instalacji pneumatycznej.


Podsumowując można stwierdzić, że opracowane przez firmę UNIMETAL nowe urządzenie szarpiące SZ-3.5 jest produktem w pełni nowoczesnym, funkcjonalnym w obsłudze i spełniającym najnowsze warunki techniczne określone przez Instytut Transportu Samochodowego.

Arkadiusz Jarka
Kazimierz Sitek