Nadmierna ilość śniegu lub lodu na dachach może prowadzić do naruszenia konstrukcji budynku, a w konsekwencji – zagrożenia bezpieczeństwa jego użytkowania. Konieczne więc staje się odśnieżanie dachów, ciągów komunikacyjnych i usuwanie sopli lodu zwisających z dachów budynków.

Teoretycznie do zadań związanych z odśnieżaniem można skierować pracownika nieposiadającego specjalnych kwalifikacji, tym niemniej zabronione będzie dopuszczenie go do takich prac, jeżeli:
- nie posiada aktualnego szkolenia w dziedzinie bhp, którego program obejmował zagadnienia dotyczące bhp przy odśnieżaniu obiektów;
- nie posiada ważnego i aktualnego badania lekarskiego stwierdzającego zdolność do wykonywania pracy przy odśnieżaniu, w tym specjalistycznego badania lekarskiego do wykonywania prac na wysokości. Pracownicy zatrudniani przy pracach na wysokości do 3 m podlegają badaniom lekarskim okresowym co 3-5 lat (w zależności od wskazań lekarza), a powyżej 3 m – co 2-3 lata (w zależności od wskazań lekarza), osoby po ukończeniu 50. roku życia corocznie;
- nie został zapoznany z oceną ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą.

Zabronione jest także zatrudnianie:
- kobiet ciężarnych przy pracach na wysokości – poza stałymi galeriami, pomostami, podestami i innymi stałymi podwyższeniami, posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem (bez potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej przed upadkiem), oraz wymagających wchodzenia i schodzenia po drabinach i klamrach,
- młodocianych (osób, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 18 lat) przy pracach na wysokości powyżej 3 m, grożących upadkiem z wysokości, w tym w szczególności narażających na zmienny mikroklimat, prowadzonych na zewnątrz budynku.

Najpoważniejszym zagrożeniem, na które narażony jest pracownik skierowany do odśnieżania dachu, jest upadek z wysokości. W rozumieniu przepisów § 105 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 03.169.1650) pracą na wysokości jest ta, która wykonywana jest na powierzchni znajdującej się co najmniej metr nad poziomem podłogi lub ziemi. Na tak umiejscowionych powierzchniach, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników na wysokości co najmniej 0,15 m. Dodatkowo, pomiędzy poręczą i krawężnikiem, w połowie wysokości powinna być umieszczona poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywanych prac zastosowanie balustrad lub innych środków technicznych jest niemożliwe lub nie będzie spełniać swojej funkcji, pracodawca jest obowiązany wyposażyć pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Czynnikami wywierającymi w tym przypadku wpływ na dobór tych środków powinny być: kształt, stromość i konstrukcja dachu, na którym wykonywana jest praca. Dlatego sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, aby prawidłowo spełniał swoje funkcje, musi być dobrany odpowiednio do stanowiska, na którym jest stosowany. W chwili obecnej w Polsce zagadnienia związane z wymaganiami stawianymi sprzętowi chroniącemu przed upadkiem z wysokości i metodami jego badań oraz podstawowymi zasadami użytkowania zawarte są w następujących Polskich Normach: PN-EN 353-1:2005, PN-EN 353-2:2005, PN-EN 354:2006, PN-EN 355:2005, PN-EN 360:2005, PN-EN 361:2005, PN-EN 362:2006, PN-EN 363:2005, PN-EN 795:1999, PN-EN 358:2002.

Systemy, w które jest zestawiany indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, można podzielić na dwa podstawowe rodzaje:
- powstrzymujące spadanie z wysokości,
- uniemożliwiające rozpoczęcie spadania z wysokości.

Jak już wspominano, czynnikami decydującymi o doborze środków chroniących przed upadkiem z wysokości są konstrukcja, stromość i kształt dachu.
Stanowiska pracy na dachach związane z odśnieżaniem, z punktu widzenia doboru systemów chroniących przed upadkiem z wysokości, można podzielić na trzy główne grupy:
- płaskie dachy, gdzie nie istnieje konieczność bezpośredniego zbliżania się do krawędzi;
- strome dachy, gdzie pracownik nie jest w stanie utrzymać się bez dodatkowego podparcia;
- dachy, gdzie pracownik musi przebywać w pobliżu krawędzi, co w każdej chwili grozi rozpoczęciem spadania.

W pierwszym przypadku najlepszym sposobem zabezpieczenia pracownika jest zastosowanie systemu uniemożliwiającego rozpoczęcie spadania. Ideą takiego systemu jest uniemożliwienie pracownikowi wejścia w strefę zagrożoną rozpoczęciem spadania, czyli np. zbliżenia się do krawędzi dachu. W przypadku stromych dachów, gdzie pracownik nie jest w stanie utrzymać się bez dodatkowego podparcia, konieczne jest zastosowanie sytemu przeznaczonego do nadawania pozycji podczas pracy na wysokości. W trzecim przypadku, czyli stanowisk pracy, gdzie nie można wyeliminować ryzyka rozpoczęcia spadania, konieczne jest zastosowanie systemu ochronnego powstrzymującego spadanie.
Do prac przy usuwaniu śniegu z dachów, a więc w środowisku o temperaturze poniżej 0°C i na otwartej przestrzeni, powinna być stosowana odpowiednia odzież chroniąca przed wpływem niekorzystnych czynników atmosferycznych. Gdy podczas odśnieżania dachu istnieje jakiekolwiek ryzyko urazu głowy, konieczne jest stosowanie przemysłowych hełmów ochronnych, spełniających wymagania normy PN-EN 397:1997. Równie ważnym elementem ubioru osoby skierowanej do prac związanych z odśnieżaniem dachów przy mokrych i śliskich powierzchniach jest odpowiednie obuwie ochronne. Ważne, by charakteryzowało się ono odpowiednią elastycznością i przyczepnością podeszwy do podłoża, a także właściwą odpornością na poślizg. Nie można również zapomnieć o wyposażeniu pracownika w rękawice ochronne, które łączyć będą w sobie właściwości izolacji od niskiej temperatury i odporności na czynniki mechaniczne.
Podczas wykonywania prac przy odśnieżaniu dachów należy każdorazowo dobrać także odpowiednie środki organizacyjne, zapewniające pracownikom bezpieczne warunki pracy. W szczególności powinno się zapewnić:
- bezpośredni nadzór nad tymi pracami przez wyznaczone w tym celu osoby,
- odpowiednie środki zabezpieczające,
- instruktaż pracowników.

Każdorazowo przed rozpoczęciem odśnieżania osoby wykonujące zadanie powinny być zapoznane z:
- imiennym podziałem pracy,
- kolejnością wykonywania zadań,
- wymaganiami bhp przy poszczególnych czynnościach.

Planowanie prac związanych z odśnieżaniem powinno być oparte na kilku podstawowych zasadach. Przede wszystkim nie można dopuścić do rozpoczęcia prac bez dokładnego zaplanowania ich wykonania, z uwzględnieniem wszystkich podejmowanych czynności, w tym w szczególności bezpiecznego wejścia na dach, odśnieżenia jego powierzchni i zejścia, wszystkich mogących wystąpić zagrożeń i okoliczności, które mogą takie dodatkowe zagrożenie generować. Należy także rozpoznać możliwość zastosowania bezpieczniejszych metod usunięcia zalegających warstw śniegowych, eliminujących konieczność wchodzenia pracowników na strome połacie dachowe. Gdy nie ma innych wariantów i pracodawca musi skierować swych pracowników do pracy na dachu, musi także zadbać, by umieli posługiwać się przydzielonym im sprzętem i środkami zabezpieczającymi przed upadkiem z wysokości.
Prace przy odśnieżaniu dachów powinny być organizowane i wykonywane w sposób niezmuszający pracownika do wychylania się poza obrys dachu lub poręcz balustrady ochronnej.
Do najczęstszych przyczyn upadków z wysokości podczas prac związanych z odśnieżaniem dachów należy przede wszystkim zła organizacja pracy, w tym szczególnie brak lub niewłaściwy nadzór nad prowadzonymi pracami, a ponadto:
- nieprawidłowe rozpoznanie warunków pracy i występujących zagrożeń,
- nieinformowanie lub niedostateczne informowanie pracowników o zagrożeniach,
- niewyposażanie pracowników w sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości oraz odpowiednie obuwie,
- nieużywanie przez pracowników przydzielonych środków ochrony indywidualnej lub ich niewłaściwe stosowanie.
Powstrzymanie się od pracy
W sytuacji gdy pracodawca nie zapewnił pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz jeśli warunki te stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik, zgodnie z art. 210 § 1 kodeksu pracy, może powstrzymać się od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Oczywiście fakt i przyczynę odmowy podjęcia pracy należy zgłosić pracodawcy, którego obowiązkiem będzie usunięcie uchybień uniemożliwiających bezpieczne wykonywanie pracy.

mgr Robert Gorczyca
prawnik, specjalista ds. bhp