Monitorowanie i kontrolowanie jakości paliw ciekłych

Brak skutecznej kontroli monitoringu jakości paliw silnikowych jest jednym z najpoważniejszych problemów, jakie nurtują polski rynek paliw. Sprzedaż gorszych jakościowo paliw, sprowadzanych z zagranicy albo wytwarzanych w kraju poprzez mieszanie komponentów niskiej jakości i niewiadomego pochodzenia, skutkuje nie tylko pogorszeniem stanu środowiska, tracą na tym nowoczesne rafinerie, które nie osiągają odpowiednich przychodów ze sprzedaży, a także skarb państwa jest pozbawiony wpływów z akcyzy. Prowadzone od niespełna kilku lat kontrole paliw stanowią okres przełomowy dla tego segmentu rynku. Podjęte w roku 2003 decyzje rządu o przekazaniu dwóch milionów złotych z rezerwy budżetowej przyczyniły się do wdrożenia ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych. Pozwoliły na zebranie doświadczeń, a także odpowiedniego wyposażenia Państwowej Inspekcji Handlowej w środki i materiały niezbędne w toku kontroli. Zebrane doświadczenia wskazały na konieczność objęcia kontrolą również hurtowni i składów magazynowych paliw. Opracowano procedury kontroli, przeszkolono pracowników posiadających predyspozycje zdrowotne, wyposażono w odpowiedni sprzęt i przystąpiono do kontroli również hurtowni. Negatywne wyniki kontroli powodują zmiany dotychczasowych dostawców paliw oraz wskazują na zapoczątkowanie korzystnych dla konsumentów zmian w segmencie rynku paliw ciekłych.

System monitorowania i kontrolowania jakości
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 98/70/WE z dnia 13 października 1998 r. odnosząca się do jakości benzyn i olejów napędowych nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek opracowania i wdrożenia systemu monitorowania jakości paliw ciekłych, stosowanych w pojazdach wyposażonych w silniki z zapłonem iskrowym i samoczynnym, wprowadzonych do obrotu na stacjach paliwowych. System monitorowania jakości paliw ciekłych posiada od kilku lat Belgia, Niemcy, Finlandia, Francja, Holandia, Dania, Irlandia, Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania, Szwecja, a ostatnio również Polska. Obowiązująca od 1 stycznia 2004 r. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/17/WE z dnia 3 marca 2003 r. (zmieniająca dyrektywę 98/70/WE) dodatkowo rozszerza zakres paliw objętych wymaganiami jakości o paliwa stosowane w ciągnikach rolniczych i pojazdach nieporuszających się po drogach. Ze względu na konieczność dostosowania polskich przepisów do wymagań przyjętych w UE powstała ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych. Twórcy projektu ustawy wskazują, że ma ona na celu zapewnienie realizacji zadań kontrolnych i prewencyjnych, co jest szczególnie istotne ze względu na znaczenie nieprawidłowości dotyczących jakości paliw wykazanych podczas kontroli przeprowadzonych na stacjach paliwowych w poprzednim roku. Wspomnianej ustawy nie stosuje się do paliw ciekłych zlokalizowanych na terenach zamkniętych w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1898 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2000r. Nr 100, poz. 1086 z późn. zmianami). Systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych zarządza Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy pomocy Państwowej Inspekcji Handlowej. W ramach tego systemu prowadzony jest wykaz przedsiębiorców, stacji paliwowych oraz stacji zakładowych, sporządzany na podstawie danych udostępniany przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Regulacji Energetyki, Państwową Straż Pożarną oraz Urząd Dozoru Technicznego, oraz wykaz akredytowanych laboratoriów sporządzany na podstawie danych udostępnianych przez Polskie Centrum Akredytacji. Ponadto, wg tego systemu została określona minimalna liczba stacji paliwowych oraz stacji zakładowych, w których dokonywana będzie kontrola do celów monitorowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych. Kontrola ta jest przeprowadzana przez inspektorów Inspekcji Handlowej. W toku postępowania kontrolnego inspektor pobiera dwie próbki – ze zbiornika lub urządzenia służącego do dystrybucji paliw. Po zakończeniu czynności kontrolnych inspektor sporządza w dwóch egzemplarzach protokół pobrania próbek. Protokół winien być podpisany zarówno przez kontrolującego, jak i kontrolowanego przedsiębiorcę lub jego przedstawiciela.

Zadania Państwowej Inspekcji Handlowej
Państwowa Inspekcja Handlowa, jako organ administracji rządowej czuwający nad przestrzeganiem reguł handlu, bezpieczeństwa produktów, rzetelności i legalności działania na linii producent – sprzedawca – konsument, stoi na straży praw konsumenta, który winien mieć zapewnione w obrocie handlowym nabycie towaru pełnowartościowego, odpowiadającego europejskim standardom i normom jakościowym. W zakres działalności Inspekcji Handlowej wpisany jest również system monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych. System stworzony został na wzór prawodawstwa Unii Europejskiej. Pierwsze kontrole realizowane przez Państwową Inspekcję Handlową stanowią okres przełomowy dla tego segmentu rynku, prowadząc do systematycznej poprawy jakości paliw oraz normalizacji ich sprzedaży. Przeprowadzonymi działaniami kontrolnymi zapoczątkowano trudny proces, wymagający dużego uporu i konsekwencji działań i uregulowań prawnych. Wspomniane kontrole, jak już podkreślono, służą ochronie interesów konsumentów, interesów gospodarczych państwa oraz środowiska naturalnego. Należy podkreślić, że przedmiotowe kontrole są prowadzone dwoma ścieżkami, tj. w zakresie:
- jakości paliw (benzyn i olejów napędowych) oferowanych na stacjach - rozpoczęte od 17 czerwca 2003 roku;
- legalności prowadzonej działalności i rzetelności odmierzania paliw, które rozpoczęto 10 czerwca 2003 roku.

W trakcie prowadzonych kontroli stwierdza się nieprawidłowości w zakresie:
- sprzedaży paliw o niewłaściwej jakości, których parametry nie odpowiadają wymaganiom określonym w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 17 grudnia 2002 roku;
- braku wymaganej koncesji na obrót paliwem;
- nierzetelnym odmierzaniu paliw przede wszystkim na niekorzyść konsumentów;
- używania odmierzaczy paliw nieposiadających urzędowych cech legalizacji;
- nieuwidaczniania cen sprzedawanych paliw;
- niepełnym oznakowaniu stacji w zakresie nazwy firmy i jej właścicieli.

Kontrole stacji paliwowych mają ogromny wpływ na wzrost świadomości i odpowiedzialności wielu właścicieli stacji na jakość sprzedawanego konsumentom paliwa. Poza tym kontrole spowodowały:
- wzrost zainteresowania właścicieli stacji badaniami laboratoryjnymi paliwa dostarczonego do stacji;
- powszechnemu udostępnianiu do wglądu zainteresowanym świadectw jakości paliw oferowanych na stacji;
- wzmożenie kontroli wewnętrznych w stacjach poszczególnych koncernów;
- uwidocznienie cen paliw na zewnątrz stacji paliw.
Przeprowadzona przez Państwową Inspekcję Handlową w 2003 roku pierwsza kontrola jakości paliw ciekłych wykazała, że na terenie całego kraju prawie co czwarta skontrolowana próbka paliwa nie spełniała określonych wymagań jakościowych. Była to pierwsza od wielu lat kompleksowa kontrola o tak szerokim zasięgu. Kontrola ta obok wymiernych efektów dla konsumentów dostarczyła także sporo uwag i spostrzeżeń z zakresu uregulowań prawnych. Zdobyte doświadczenia zostały wykorzystane w trakcie prac legislacyjnych nad tworzeniem i zmianami przepisów regulujących ten obszar rynku. Należy podkreślić, że system monitorowania i kontroli jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych w Polsce został oparty na systemie belgijskim, który jest jednym z najefektywniejszych w Europie. W Belgii przeprowadzona przed wejściem w życie systemu kontrola jakości paliw wykazała, że ok. 30 proc. sprzedawanego paliwa nie odpowiadała normom jakościowym. Obecnie nieprawidłowości stanowią tylko ok. 2 proc. sprzedawanego paliwa. Przyjęte rozwiązania w Polsce mają również doprowadzić do zminimalizowania skali zjawiska niewłaściwej jakości paliwa w obrocie. Jak wynika z raportu Inspekcji Handlowej z kontroli jakości paliw w pierwszym półroczu, niemal 17 proc. zbadanych próbek paliwa na stacjach paliw nie spełniało wymagań jakościowych. Według Cezarego Banasińskiego, prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uzyskany wynik był gorszy o ponad 5 proc. w porównaniu z dwoma ostatnimi kwartałami w 2004 roku.

Kwestie prawne kontroli
Kontrola jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych prowadzona jest w dwóch zakresach:
- w zakresie europejskiej części systemu,
- w zakresie krajowej części systemu.
Europejska część systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych ma na celu ujawnienie przypadków dokonywania obrotu lub gromadzenia paliw ciekłych niespełniających wymagań jakościowych określonych w rozporządzeniu MGPiPS w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych. Ponadto zajmuje się zbieraniem danych potrzebnych do monitorowania jakości paliw, a w szczególności do: sporządzania analiz, sprawozdań i rocznych raportów dla zarządzającego systemem. W ramach tej części systemu kontrola jest prowadzona w stacjach paliwowych, w których prowadzony jest obrót paliwami ciekłymi (ogólnodostępnych) oraz na stacjach zakładowych. Kontrolą jakości paliw ciekłych są objęte gatunki paliw znajdujących się w obrocie na terenie kraju. Pobrane do badań próbki paliw ciekłych są badane pod względem zgodności wszystkich parametrów z wymaganiami jakościowymi określonymi w rozporządzeniu MGPiPS w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych. Krajowa część systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych ma na celu ujawnienie przypadków dokonywania obrotu lub gromadzenia paliw ciekłych niespełniających wymagań jakościowych określonych w rozporządzeniu MGPiPS w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych oraz sprawdzenie stopnia poprawy jakości paliw ciekłych oferowanych w stacjach, w których w toku kontroli zakwestionowano jego jakość. W ramach tej części systemu są badane wybrane gatunki paliw spośród paliw znajdujących się w obrocie lub paliw gromadzonych przez przedsiębiorców. W pobranych do badań próbkach paliw badane będą jedynie wybrane parametry pod względem ich zgodności z wymaganiami jakościowymi określonymi w rozporządzeniu MGPiPS w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych. W ramach tej części systemu kontrola prowadzona będzie w stacjach paliwowych, w których prowadzony jest obrót paliwami ciekłymi (ogólnodostępnych), stacjach zakładowych, a także w hurtowniach. Kontrola jakości paliw zarówno w ramach europejskiej, jak i krajowej części systemu obejmuje wszystkie gatunki paliw znajdujące się w obrocie na terenie kraju, tj. benzynę bezołowiową 98, uniwersalną 95 oraz olej napędowy. Badania próbek paliw pobieranych podczas kontroli są wykonywane przez laboratoria posiadające certyfikaty akredytacyjne wydane przez Polskie Centrum Akredytacji. Zmiana społeczno-polityczna kraju poprzez uzyskanie członkostwa w Unii Europejskiej nakłada na Polskę wiele nowych obowiązków, w tym między innymi wprowadzenie systemu nadzoru rynku paliw silnikowych. Polska zobowiązała się do współpracy z Unią Europejską w celu zmniejszenia różnic w zakresie standaryzacji oraz oceny zgodności, aby w ten sposób wyeliminować bariery techniczne, stanowiące przeszkodę w swobodnym przepływie towarów. Zapewnienie warunków do swobodnego przepływu towarów pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej jest warunkiem integracji gospodarki UE. Inspekcja Handlowa jako organ administracji rządowej czuwa nad przestrzeganiem reguł handlu, bezpieczeństwa produktów, rzetelności i legalności działania na linii producent-sprzedawca-konsument. Stoi również na straży praw konsumenta, który winien mieć zapewnione w obrocie handlowym nabycie towaru pełnowartościowego, odpowiadającego europejskim standardom i normom jakościowym oraz dobrze oznakowanego.

Janusz Jakóbiec, Grzegorz Wysopal