Jak obecnie przepisy regulują pracę w niedzielę i święta w zakładach pracy?

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy. Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu, a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Praca w niedziele i święta jest dozwolona:
1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) w ruchu ciągłym;
3) przy pracy zmianowej;
4) przy niezbędnych remontach;
5) w transporcie i komunikacji;
6) w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych;
7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
8) w rolnictwie i hodowli;
9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
a) placówkach handlowych;
b) zakładach świadczących usługi dla ludności;
c) gastronomii;
d) zakładach hotelarskich;
e) jednostkach gospodarki komunalnej;
f) zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych;
g) jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zapewniających opiekę całodobową;
h) zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.

Czy przepisy Kodeksu pracy dopuszczają pracę w zakładzie pracy po 12 godzin dziennie?

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany system, tzw. równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Jak widać jest to wyjątek od podstawowych norm czasu pracy, który często jest stosowany w zakładach pracy. W praktyce ten przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony w niektórych dniach krótszym dobowym wymiarem czasu pracy lub dniami wolnymi od pracy. Przykładowo, jeżeli jednego dnia pracownik przepracował 12 godzin pracy, a następnego dnia 4 godziny pracy, to jego norma czasu pracy została zrównoważona do 8 godzin pracy. Podobnie w sytuacji, gdy pracownik pracował w tygodniu po kilka dni po 12 godzin na dobę, a w następnych dniach dostał odpowiednią liczbę dni wolnych od pracy, to nastąpiło zrównoważenie normy czasu pracy do 8 godzin. Najczęściej pracownicy zatrudnieni w tym systemie czasu pracy to osoby świadczące pracę na stanowisku pracy dozorcy.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy, o którym mowa wyżej, może być przedłużony, ale nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Jest to korzystne dla pracodawcy, ponieważ ma on możliwość rozliczyć w dłuższym okresie czasu pracy czas pracy poszczególnych pracowników. Z kolei przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy czasu pracy może być przedłużony nawet do 4 miesięcy. Chodzi tu głównie o pracowników zatrudnionych np. w budownictwie lub rolnictwie, gdzie występuje pewna sezonowość pracy.

Jaką rekompensatę powinien otrzymać pracownik za pracę w niedzielę i w święto?

Pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta, w przypadkach, o których stanowi Kodeks pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy:
1) w zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli,
2) w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.
Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w terminie wskazanym wyżej dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę.
Z kolei jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w terminie wskazanym wyżej dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto.
Warto zaznaczyć, że pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy.

Jak przedstawiają się normy czasu pracy przy pracach polegających na dozorze urządzeń i pilnowaniu?

Zgodnie z art. 136§1 Kodeksu pracy przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. W tym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku dobowego i tygodniowego. Do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Robert Gorczyca prawnik, państwowy starszy inspektor pracy