Na prośbę naszych Czytelników odpowiadamy na pytania o podstawowych przepisach regulujących bezpieczeństwo i higienę pracy w procesach lakierniczych na stanowiskach pracy w zakładzie oraz jak wygląda czas pracy zatrudnionych tam pracowników.

Akty prawne
Podstawowymi aktami prawnymi, które regulują bezpieczne i higieniczne warunki pracy przy pracach lakierniczych są:
a) Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 200 z późn. zm.);
b) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844);
c) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14.01.2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. Nr 16, poz. 156).

Prace lakiernicze zostały zaliczone do szczególnie niebezpiecznych, gdyż używane w trakcie robót substancje mają toksyczne, palne i wybuchowe właściwości. Zgodnie z przepisami pracodawca jest zobowiązany zaznajomić pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, w tym obowiązków wynikających z przestrzegania przepisów bhp. Pracodawca ma obowiązek prowadzić systematyczne szkolenia pracowników w zakresie bhp, a także organizować pracę tak, aby zmniejszyć uciążliwości pracy na stanowiskach pracy w zakładzie. Ponadto, pracodawca ma obowiązek dokonać udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładzie i zapoznać pracowników z dokonanymi ustaleniami. Z kolei przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Tak więc, mając na myśli bezpieczną pracę przy pracach lakierniczych trzeba mieć na uwadze wzajemną współpracę pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, co w dużej mierze może zapobiec wypadkom przy pracy. Jak już wspomniano, podstawowymi zagrożeniami związanymi z pracą w pomieszczeniach lakierni są substancje toksyczne i stężenia wybuchowe. Substancje te to w głównej mierze rozpuszczalniki i rozcieńczalniki, z których najsilniejsze działanie mają ksylen, toulen, alkohol butylowy, cykloheksakon. Ponadto, same materiały lakiernicze zawierają szkodliwe dla zdrowia i życia ludzkiego czynniki, np. pigmenty ołowiane, benzen, związki żywiczne, biel cynkowa, benzyna, octan metylu. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. Ponadto, niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem. Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia. Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod względem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymagania dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz sposób ich oznakowania określają stosowne przepisy. Należy podkreślić, że szkodliwe dla organizmu ludzkiego związki chemiczne wchłaniane są trzema drogami. Najczęściej przez drogi oddechowe, skórę, rzadziej przez drogi pokarmowe. Objawy to najczęściej zaburzenia układu pokarmowego, uczulenia, podrażnienia błon śluzowych, nieżyt nosa, a także zaburzenia nerwowe. Pracownicy lakierni muszą posiadać aktualne zaświadczenie lekarskie o zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku pracy wystawione przez lekarza medycyny pracy oraz powini przejść instruktaż ogólny i stanowiskowy bhp. Należy pamiętać o przydzielaniu pracownikom odzieży i obuwia roboczego oraz o środkach ochrony indywidualnej. Pracodawca ma obowiązek przeprowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w zakładzie, jak również ma obowiązek przeprowadzić pomiary skuteczności działania środków ochrony przeciwporażeniowej instalacji elektrycznej eksploatowanej w zakładzie. Szczegółowe wymagania co do pomieszczeń pracy i stanowisk pracy opisane są w przytoczonych wyżej aktach prawnych i tam należy szukać odpowiedzi na interesujące problemy.W kwestii czasu pracy pracowników zatrudnionych przy pracach lakierniczych szeroko rozumianych należy stwierdzić, że nie ma specjalnych uregulowań prawnych ww. zakresie. Stosuje się przepisy ogólne kodeksu pracy. Normy i wymiar czasu pracy dotyczą wszystkich pracowników na tych samych zasadach, jak również przerw w pracy i odpoczynków. Pracownikowi, którego czas pracy wynosi co najmniej 6 godzin na dobę przysługuje 15 minut przerwy na odpoczynek. Tak więc nie ma dodatkowych uregulowań co do czasu pracy, np. lakiernika w kabinie lakierniczej oraz nie ma innych norm czasu pracy jak określone w kodeksie pracy. Zgodnie z art. 128§1 Kodeksu pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Przez inne miejsce do wykonywania pracy należy rozumieć np. filię lub oddział zakładu pracy. Do celów rozliczania czasu pracy pracownika wprowadzono pojęcie doby i pojęcie tygodnia pracy, tj.:
1) przez dobę – należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2) przez tydzień – należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Tak więc jak widać, pojęcie doby pracowniczej nie jest tożsame z pojęciem doby astronomicznej, podobnie jak tygodnia pracy z tygodniem kalendarzowym. Przykładowo, jeżeli pracownik zaczyna pracę w zakładzie pracy od godziny 7.00, to właśnie od tej godziny rozpoczyna się doba i trwa nieprzerwanie do godziny 7.00 następnego dnia.

„W kwestii czasu pracy pracowników zatrudnionych przy pracach lakierniczych szeroko rozumianych należy stwierdzić, że nie ma specjalnych uregulowań prawnych ww. zakresie. Stosuje się przepisy ogólne kodeksu pracy. Normy i wymiar czasu pracy dotyczą wszystkich pracowników na tych samych zasadach, jak również przerw w pracy i odpoczynków”.

Ponadto, zgodnie z art.129§1 Kodeksu pracy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, ale z kilkoma wyjątkami. W praktyce najczęściej pracodawcy stosują 1-miesięczny okres rozliczeniowy czasu pracy. Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Warto też wspomnieć, że tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Jednak ograniczenie nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Ponadto, zgodnie z art.132§1 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przykładowo, jeżeli pracownik zakończył swoją pracę o godzinie 15.00. to od tej godziny należy liczyć owe 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w danej dobie pracy. Praktycznie więc, jeżeli byłaby potrzeba pracy przez pracownika jeszcze w tej samej dobie pracowniczej, to mógłby on podjąć pracę dopiero od godziny 2.00 w nocy. Ma to zapobiec sytuacjom, jakie często zdarzały się w zakładach pracy pracujących na zmiany, a mianowicie, że pracownik kończył pracę o godzinie 14.00 i później miał obowiązek przyjścia do pracy na nocną zmianę, tj. na godzinę 22.00. W świetle obecnie obowiązujących przepisów jest to niedopuszczalne.

Przepis ten jednak nie dotyczy:
1) pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
2) przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
W takich przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku, tzn. jeżeli pracował 10 godzin, to należy mu się 10 godzin odpoczynku od pracy.
Na koniec warto dodać, że nie ma już pojęcia dodatków szkodliwych za pracę w szczególnych warunkach jako przepisów powszechnie obowiązujących. Obecnie sam pracodawca określa w regulaminie pracy lub zakładowym układzie zbiorowym pracy czy takowe dodatki szkodliwe dla pracowników będą funkcjonować, czy nie. Taki stan prawny obowiązuje już ponad 10 lat, ale jeszcze wielu pracowników o tym nie wie.

mgr Robert Gorczyca, prawnik, starszy państwowy inspektor pracy