Na podstawie art. 210 § 6 Kodeksu pracy określono rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Jest to o tyle istotne, iż pracownik ma określone uprawnienia z tego tytułu, a pracodawca określone obowiązki.

Wykaz rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej:

• Prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych.
• Prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych.
• Prace przy obsłudze układnic magazynowych.
• Prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych.
• Prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych.
• Prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych z czynnościami wyburzeniowymi.
• Prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych.
• Prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych, przy wprowadzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi ręcznych.
• Prace drużyn trakcyjnych i maszynistów – operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych.
• Prace nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei.
• Prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 t i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów.
• Prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych.
• Prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć.
• Prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych, podlegających pełnemu dozorowi technicznemu.
• Prace przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem.
• Prace przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych.
• Prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu oraz stosowaniu materiałów wybuchowych i samozapalnych.
• Prace badawcze, doświadczalne i technologiczne związane bezpośrednio z eksploatacją oraz obsługą ruchu reaktorów jądrowych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcji źródeł promieniotwórczych.
• Prace z otwartymi źródłami promieniotwórczymi w pracowniach klasy I i II.
• Prace związane ze stosowaniem promieniowania jonizującego do celów diagnostycznych i terapeutycznych w zakładach opieki zdrowotnej, z wyjątkiem przypadków dotyczących ratowania życia ludzkiego.
• Prace doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji.
• Prace remontowo-konserwacyjne przy amunicji i jej konfekcjonowaniu.
• Prace związane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych.
• Prace maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych – w podziemnych zakładach górniczych.
• Prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawowych – w odkrywkowych zakładach górniczych.
• Prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcy agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu – w zakładach górniczych wydobywających kopaliny metodą otworów wiertniczych i w zakładach wykonujących prace geologiczne.
• Prace pilota morskiego.
• Prace przy obsłudze znaków nawigacyjnych na wodzie.
• Prace przy technicznej obsłudze wodowania statków.
• Prace na wysokości na masztach i wieżach antenowych.
• Prace na wiaduktach i mostach.
• Prace pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego i zawodowego skoczka spadochronowego.
• Prace nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie.
• Prace kontrolera ruchu lotniczego.
• Prace kaskadera filmowego.
• Prace treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.

Badania profilaktyczne
Według rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r., poz. 2067 z późn. zm) pracownicy wykonujący prace wymagające sprawności psychoruchowej powinni być badani co 1-2 lata, pracownicy powyżej 50. roku życia co rok.

Zakres badań profilaktycznych
Badanie lekarskie w zależności od wskazań, wykonanie właściwych dla stanowiska testów sprawności psychoruchowej – w każdym przypadku konieczna jest ocena funkcji organizmu niezbędnych do bezpiecznego wykonywania pracy.
Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badanie konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż określono to we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.
Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy spełnione są dwa warunki:

• stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy;
• wykonanie pracy stwarza zagrożenie dla innych osób.

Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 9 maja 2000 r., I PKN 619/99: „Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom BHP nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego (art. 210 § 1 KP). Zdaniem sądu niebezpieczne warunki pracy (...) nie usprawiedliwiają niezgłoszenia się w miejscu wykonywania pracy. Zgodnie z art. 210 § 1 KP pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy, jeżeli warunki jej świadczenia zagrażają zdrowiu lub życiu, ale ma obowiązek poinformowania o tym przełożonego. Pracownik nie może również udzielać sam sobie urlopu wypoczynkowego”.

Podstawa prawna:

• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r., poz. 1320 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. poz. 287).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r., poz. 2067 z późn. zm.).

mgr Robert Gorczyca
ekspert prawa pracy
prawnik, specjalista ds. BHP
inspektor ochrony przeciwpożarowej