Pracodawca ma prawo do egzekwowania od pracowników respektowania zakazu spożywania alkoholu w miejscu pracy i nakazu stawiania się do zakładu wyłącznie w stanie trzeźwości. Weryfikacja tego może następować poprzez wykonanie badania alkomatem, na które pracownik powinien wyrazić zgodę. W przypadku braku zgody badanie powinni wykonać wezwani do zakładu pracy funkcjonariusze policji.

Warunkiem przeprowadzenia badania stanu trzeźwości pracownika jest podejrzenie nietrzeźwości. Należy zwrócić uwagę, że podejrzenie takie musi być uzasadnione, co oznacza, że zachowanie pracownika musi nasuwać wątpliwości co do jego stanu. Natomiast stosowanie praktyki związanej z przeprowadzeniem badania trzeźwości wobec losowo wybranych pracowników co do zasady należy stanowczo odradzić. Nawet jeśli pracownik wyrazi zgodę na wyrywkowe badanie stanu trzeźwości, to z dużą dozą prawdopodobieństwa można uznać, iż udzielona zgoda nie będzie nosiła znamion dobrowolności, a co za tym idzie – będzie nieskuteczna.
Przesłanką do weryfikacji stanu trzeźwości osoby wykonującej pracę na terenie zakładu mogą być: woń alkoholu, odmienne zachowanie sugerujące spożycie substancji odurzającej, bełkotliwa mowa i inne wskazujące na nietrzeźwość.

Nowelizacja kodeksu pracy
4 maja 2019 roku zaczęły obowiązywać zmiany kodeksu pracy wprowadzone ustawą z 21 lutego 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE. W ocenie niektórych komentatorów i ekspertów nowelizacja ta pozbawi pracodawców możliwości opierania się na zgodzie – jako podstawie do przetwarzania danych osobowych pracownika dotyczących jego stanu zdrowia. Wskazać bowiem należy, iż zgodnie z nowym brzmieniem art. 221b k.p. zgoda pracownika może stanowić podstawę przetwarzania tzw. danych szczególnej kategorii wyłącznie, gdy ich przekazanie następuje z inicjatywy pracownika. Co za tym idzie, ustawodawca wyłącza stosowanie zgody w sytuacji, gdy pracownik nie jest inicjatorem przekazania informacji o stanie jego trzeźwości.

Prawnie uzasadniony interes pracodawcy
Pracodawcy mogą skorzystać z przesłanki legalizującej w postaci ich uzasadnionego interesu. Zgodnie z regulacją przetwarzanie danych stanie się możliwe, jeśli będzie ono niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią. Wyjątek stanowi sytuacja, w której nadrzędny charakter wobec interesów administratora mają interesy lub prawa i wolności osoby, której dane dotyczą. Uzasadnionym interesem pracodawcy jak najbardziej może być zapewnienie bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy. Aby można było zastosować przesłankę uzasadnionego interesu, konieczne jest uprzednie przeprowadzenie testu równowagi, na podstawie którego pracodawca oceni charakter swojego interesu w zestawieniu z prawami i wolnościami poddawanych kontroli pracowników. 
Założeniem testu równowagi jest porównanie wzajemnych interesów pracodawcy i pracownika, a jego przeprowadzenie powinno zostać udokumentowane. Analizując problem dopuszczalności prowadzenia kontroli pracowników, należy wziąć pod uwagę także treść art. 111 kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca ma obowiązek szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Bezpodstawne prowadzenie badań trzeźwości pracowników może zostać uznane za naruszające ich dobra osobiste. W dokumentacji wewnątrzzakładowej bądź w umowie z pracownikiem – w punkcie dotyczącym możliwości przeprowadzenia kontroli trzeźwości – wskazać należy zatem szczegółowe wytyczne i zasady związane z przeprowadzeniem badania: miejsce i warunki, w jakich może odbyć się badanie, w jaki sposób jego wynik podawany jest do wiadomości pracownika.
Możliwość dokonywania kontroli trzeźwości pracownika w pewnych sytuacjach regulowana jest także w art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, który wskazuje, że kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona ma obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Nadto, na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Takie prewencyjne badanie trzeźwości dotyczyć ma konkretnego pracownika i nie może być stosowanie rutynowo w stosunku do wszystkich lub przypadkowo wybranych pracowników.

Podsumowanie
Pracodawca zobligowany jest do zapewnienia bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy. Aby realizować swoje powinności, z jednej strony wyposażony został w uprawnienia nałożone m.in. ustawą o wychowaniu w trzeźwości, a z drugiej może oceniać, czy w ramach realizacji swojego prawnie uzasadnionego interesu jest uprawniony do kontroli stanu trzeźwości pracowników, przy uwzględnieniu wyniku testu równowagi. Ustawa wprowadzająca zmiany do kodeksu pracy w odniesieniu do wskazanej sytuacji nie wyklucza, a co za tym idzie – jest to możliwe do stosowania przez administratorów.
Pod koniec czerwca br. na oficjalnej stronie Urzędu Ochrony Danych Osobowych zamieszczone zostało stanowisko prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, w którym zostały jednoznacznie rozwiane wątpliwości związane z uprawnieniami pracodawców do wykonywania badań trzeźwości swoich pracowników przy użyciu alkomatów.
Stanowisko prezesa należy jednak zestawić z realiami związanymi z próbami weryfikowania stanu trzeźwości pracowników, w szczególności kierowców, i instalowaniem blokad alkoholowych, których podstawowym zadaniem będzie wymuszenie testu trzeźwości u kierowcy przed czynnością uruchomienia silnika pojazdu. Co więcej – urządzenia takie będą posiadały możliwość ich zaprogramowania i wykonania dodatkowych testów trzeźwości podczas jazdy, co miałoby uniemożliwić koleżeńską pomoc przy dmuchnięciu w alkomat. Instalacje takie są montowane w wielu polskich przedsiębiorstwach komunikacji miejskiej. Rozwiązania tego typu są także popularne w wielu europejskich krajach.
Wprowadzanie blokad alkoholowych staje się coraz popularniejsze i idzie w parze ze stanowiskiem Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady, które to zgodnie z ustaleniami z marca br. postanowiły, że od 2022 roku blokady alkoholowe mają być obowiązkowym wyposażeniem każdego pojazdu. W projekcie rozporządzenia zastrzeżono, że „wniosek może mieć wpływ na prawa człowieka zagwarantowane w art. 7 i 8 Karty w odniesieniu do prywatności i ochrony danych osobowych. Niektóre dane gromadzone przez rejestratory danych na temat zdarzeń lub przez układy zainstalowane w pojeździe, takie jak system monitorowania senności i uwagi kierowcy lub zaawansowany system wykrywania rozproszenia uwagi, mogą stanowić dane osobowe dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Przetwarzanie danych osobowych powinno odbywać się zgodnie z prawodawstwem UE dotyczącym ochrony danych osobowych, w szczególności zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych”.

mgr Robert Gorczyca
prawnik, ekspert prawa pracy
specjalista ds. BHP
inspektor ochrony przeciwpożarowej