Czy pracodawca może nie dopuścić pracownika do pracy i skierować go na badania lekarskie w sytuacji, kiedy w stosunku do pracownika powracającego do pracy po nieobecności z powodu choroby trwającej krócej niż 30 dni pracodawca posiada wątpliwości co do jego stanu zdrowia, a zaświadczenie lekarskie pracownika nie straciło swojej ważności?

Przepisy art. 229 k.p. rozróżniają profilaktyczne badania lekarskie:
- wstępne,
- okresowe,
- kontrolne.

Wstępnym badaniom lekarskim podlega osoba przyjmowana do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy oraz inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Do wykonywania badań okresowych i kontrolnych zobligowani są pracownicy po podjęciu zatrudnienia.
Badania kontrolne są wykonywane u pracownika, który był niezdolny do pracy dłużej niż 30 dni.
Okresowym badaniom lekarskim podlegają pracownicy, których poprzednie orzeczenie lekarskie, stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku, traci ważność. Data następnego badania jest podana na zaświadczeniu lekarskim dopuszczającym pracownika do pracy i zależy m.in. od rodzaju wykonywanej pracy.
Przepisy prawa pracy nie zawierają wprost regulacji stanowiącej podstawę prawną do skierowania pracownika na badania okresowe w przypadku, gdy posiada on ważne zaświadczenie lekarskie.
Zgodnie jednak z dyspozycją zawartą w normie przepisu art. 15 k.p. (powtórzoną w art. 94 pkt 4 k.p.) pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Oznacza to, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy i w związku z tym ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (art. 207 § 1 i 2 k.p.). Z art. 229 § 2 zdanie pierwsze k.p. wynika, że pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. Z kolei według § 4 ust. 2 pkt 4 rozp. z 1996 r. badanie profilaktyczne, w tym okresowe, przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno między innymi zawierać informacje o występowaniu na stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wykonanych na tych stanowiskach.
Profilaktyczna ochrona zdrowia, na którą składają się między innymi obowiązki poddania się badaniom lekarskim (art. 229 k.p.), służy przeciwdziałaniu ryzyku zawodowemu, który to obowiązek w zasadzie obciąża pracodawcę (art. 226 k.p.). W głównej mierze celem stosowania profilaktyki jest przeciwdziałanie wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym oraz innym schorzeniom związanym z pracą (art. 227 k.p.). W pierwszej kolejności to pracodawca pozostaje zatem odpowiedzialny za skierowanie pracownika na badania lekarskie, a także za dopuszczenie pracownika do pracy bez przeprowadzenia takich badań (art. 229 § 4 k.p.).

W art. 211 pkt 4 k.p. wskazuje się, że pracownik ma obowiązek poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Obowiązek ten ma charakter obowiązku podstawowego. Udział w tych badaniach stanowi podstawowy obowiązek pracownika, o ile pracodawca wystawi mu odpowiednie skierowanie.
Nie znajduje zatem uzasadnienia powstrzymanie się przez pracownika od tego obowiązku, chyba że następuje to bez winy pracownika. Odmowa poddania się badaniu uzasadnia niedopuszczenie pracownika do pracy, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika (wyrok SN z 23 września 2004 r., I PK 541/03, OSNP 2005/7/94). Odmowa poddania się badaniom jest również naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych określonych w art. 211 k.p. Konsekwencją takiego zachowania pracownika może być wypowiedzenie umowy o pracę (wyrok SN z 10 stycznia 2006 r., I PK 131/2005, OSNP 2006/23 – 24/344).

Niepoddanie się zleconym przez pracodawcę badaniom lekarskim w odniesieniu do pracownika może zostać potraktowane również jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i skutkować rozwiązaniem umowy o pracę z winy pracownika (na podstawie art. 52 § 1 k.p.). Takie zachowanie stanowi bowiem zarówno zawinione niewykonanie polecenia pracodawcy, jak i zawinione niewykonanie obowiązku poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim wynikającego z art. 211 pkt 5 k.p. Sprawdzenie faktycznego stanu zdrowia pracownika odbywa się przez skierowanie pracownika na badania lekarskie.Podejmując decyzję o skierowaniu pracownika na badania, należy mieć na względzie to, że w przypadku nadużywania przez pracodawcę swoich uprawnień i nieuzasadnionego kierowania pracownika na badania można spotkać się z zarzutem dyskryminacji pracownika. Zgodnie jednak z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2004 r. (I PK 293/03, OSNP 2004/24/414, Wokanda 2004/11/26): „Skierowanie pracownika na badania lekarskie (art. 211 pkt 5 k.p.) nie może być potraktowane jako szykana, zwłaszcza gdy odmowa poddania się tym badaniom może prowadzić do odpowiedzialności pracodawcy za dopuszczenie do pracy w warunkach narażenia na działanie substancji szkodliwych dla zdrowia bez aktualnych okresowych badań lekarskich”.

mgr Robert Gorczyca
specjalista ds. bhp