Transport substancji niebezpiecznych podlega szczególnym rygorom w zakresie dopuszczenia towaru do przewozu, jego klasyfikacji, opakowania oraz wymagań odnoszących się do pojazdu, kierowcy i realizacji przewozu. 

1. Dodatkowe wymagania konstrukcyjne dla pojazdów
Dodatkowe wymagania techniczne dla pojazdów typu EX/II, EX/III, MEMU, FL i AT dotyczą: wyposażenia elektrycznego, układu hamulcowego, zapobiegania ryzyku pożarowemu, ogranicznika prędkości, urządzenia sprzęgającego przyczep i zapobiegania innym rodzajom ryzyka związanego z pożarami (tabela 1). Szczegółowe informacje o dodatkowych wymaganiach konstrukcyjnych znajdują się w części 9 ADR [1].

1.1. Wyposażenie elektryczne
Przepisy ogólne określają, że instalacja elektryczna powinna być zaprojektowana, zbudowana i zabezpieczona tak, aby uniemożliwić wywołanie niezamierzonego zapłonu lub zwarcia w normalnych warunkach użytkowania pojazdu. Powinna spełniać wymagania przepisów zgodnie z tabelą działu 9.2.
Przewody elektryczne nie mogą być obciążane natężeniem prądu większym niż zaprojektowane i mają być odpowiednio izolowane. Powinny być odpowiednio dobrane do warunków panujących w miejscu ich zastosowania (zakres temperatur, odporność chemiczna wobec cieczy). Ponadto muszą spełniać wymagania odpowiednich norm. Przewody powinny być pewnie zamocowane i poprowadzone w sposób zapewniający ich zabezpieczenie przed uszkodzeniami (mechanicznymi, termicznymi), umieszczone za tylną ścianą kabiny kierowcy i na przyczepach powinny być dodatkowo zabezpieczone (np. zastosowanie przewodów wielożyłowych), z wyjątkiem przewodów czujników prędkości obrotowej kół. Wszystkie obwody mają być zabezpieczone bezpiecznikami topikowymi lub wyłącznikami automatycznymi (z kilkoma wyjątkami). 
Akumulatory, które mogą wydzielać gaz palny, powinny być umieszczone pod pokrywą przedziału silnikowego lub w wentylowanej obudowie. Elektrody (zaciski) muszą być izolowane elektrycznie lub zakryte izolującą pokrywą obudowy. 
W instalacji oświetleniowej nie dopuszcza się stosowania źródeł światła z trzonkiem z gwintem.
Połączenia elektryczne między pojazdem silnikowym a przyczepą powinny być zabezpieczone przed przypadkowym rozłączeniem i wnikaniem wilgoci lub brudu (stopień ochrony co najmniej IP54, norma IEC 60529). Wymagania te uznaje się za spełnione dla złączy znormalizowanych specjalnego przeznaczenia lub gdy połączenia elektryczne są częścią automatycznego systemu sprzęgającego.
Wymagania dotyczące napięcia stosuje się do pojazdów EX/II i EX/III. Napięcie znamionowe instalacji elektrycznej nie powinno przekraczać 25 V dla prądu przemiennego lub 60 V dla prądu stałego. Wyższe dopuszcza się po spełnieniu dodatkowych warunków (galwanicznie odizolowane elementy instalacji, umieszczone w odległości ponad 0,5 m od cysterny lub zewnętrznej powierzchni przedziału ładunkowego). Lampy ksenonowe powinny mieć zapłonniki zintegrowane.
Wymagania dla głównego wyłącznika akumulatora dotyczą pojazdów EX/III i FL. Główny wyłącznik powinien być umieszczony możliwie najbliżej akumulatora. Urządzenie nim sterujące musi być zainstalowane w kabinie kierowcy (w miejscu łatwo dostępnym i wyraźnie oznaczonym) oraz zabezpieczone przed przypadkowym użyciem (np. pokrywą ochronną). Wyłącznik główny powinien przerywać obwody w ciągu 10 s od uruchomienia urządzenia sterującego. Powinien być umieszczony w obudowie o stopniu ochrony IP65 (norma IEC 60529). Złącza przewodów przy głównym wyłączniku mają mieć stopień ochrony IP54 (dla złączy znajdujących się w obudowie wystarczy osłona gumowa).
Wyposażenie elektryczne stale zasilane (np. tachograf – rys. 1) łącznie z przewodami powinno być przystosowane do pracy w strefach niebezpiecznych, tj. spełniać odpowiednie wymagania ogólne i dodatkowe normy IEC 60079 (dotyczące pojazdu FL). Przewody zasilające to wyposażenie, powinny spełniać wymagania normy IEC 60079 (cz. 7) i mają być zabezpieczone bezpiecznikami topikowymi, wyłącznikami automatycznymi lub ogranicznikiem prądu umieszczonymi blisko akumulatora (dotyczy pojazdu FL). Połączenia akumulatora z wyposażeniem elektrycznym zasilanym stale powinny być zabezpieczone za pomocą bezpieczników topikowych, wyłączników automatycznych lub ograniczników prądu (dotyczy pojazdu EX/III).

Tabela 1. Zestawienie dodatkowych wymagań konstrukcyjnych dla pojazdów

1.2. Układ hamulcowy
Jednostki transportowe powinny być wyposażone w układy hamulcowe, których konstrukcja i skuteczność spełniają odpowiednie wymagania techniczne regulaminu 13 EKG ONZ w wersji aktualnej na dzień dopuszczenia pojazdu. Pojazdy EX/II, EX/III, FL i AT mają spełniać przepisy zawarte w załączniku 5 do tego regulaminu.
Wyposażenie w układ ABS i zwalniacz dotyczy pojazdów EX/III, FL i AT (po 31 marca 2018 r. także nowo rejestrowanych pojazdów EX/II). Obowiązuje pojazdy samochodowe o dmc powyżej 16 t, pojazdy samochodowe przystosowane do ciągnięcia przyczep o dmc ponad 10 t oraz przyczepy (naczepy) o dmc powyżej 10 t. Po 31 marca 2018 r. układ ABS (rys. 2) obowiązuje także nowo rejestrowane pojazdy samochodowe i przyczepy o dmc powyżej 3,5 t. Pojazdy samochodowe mają mieć ABS kategorii 1, a przyczepy i naczepy kategorii A.
Zwalniacz (rys. 3) musi spełniać odpowiednie wymagania określone w regulaminie 13 EKG ONZ, które dotyczą: jego budowy (urządzenie pojedyncze, kombinacja kilku urządzeń), sterowania (możliwe trzy typy sterowania), współpracy z ABS (aby uniknąć blokowania kół), skuteczności (kilka stopni wydajności) i działania (spełnienie wymagań testu typu IIA). Również zwalniacz umieszczony w przyczepie musi spełniać wymagania określone w regulaminie 13.

1.3. Zapobieganie ryzyku pożarowemu
Zbiorniki paliwa ciekłego do zasilania silnika pojazdu muszą spełniać wymagania regulaminu 34, zbiorniki i butle CNG i LNG – regulaminu 110, a zbiorniki LPG – regulaminu 67 EKG ONZ. W przypadku wycieku paliwo ciekłe powinno spływać bezpośrednio na podłoże. Otwory wlewowe zbiorników z benzyną należy wyposażyć w przerywacz płomienia lub w hermetyczne zamknięcie. Przewody zawierające paliwo gazowe nie mogą być montowane do zbiorników z ładunkiem.
Silnik napędzający pojazd powinien być tak wyposażony i umieszczony, aby nie narażać ładunku na nagrzewanie lub zapalenie. Wykorzystanie paliw gazowych jest dopuszczalne wówczas, gdy elementy instalacji są homologowane zgodnie z odpowiednimi regulaminami. W pojazdach EX/II i EX/III należy stosować silniki o zapłonie samoczynnym na paliwo ciekłe (stosowanie gazu jest niedozwolone).
Układ wydechowy ma być tak skierowany lub zabezpieczony, aby nie narażać ładunku na nagrzewanie lub zapalenie. Części umieszczone pod zbiornikiem paliwa (oleju napędowego) muszą być oddalone od niego co najmniej o 100 mm lub zabezpieczone osłoną termiczną. 
Wymienione wymagania związane z zapobieganiem ryzyku pożarowemu dotyczą tylko pojazdów EX/II, EX/III i FL.
Zwalniacz umieszczony za tylną ścianą kabiny kierowcy, wydzielający znaczne ilości ciepła, powinien mieć pewnie zamocowaną osłonę termiczną uniemożliwiającą nagrzewanie ściany cysterny lub ładunku. Ponadto osłona powinna chronić zwalniacz przed kontaktem z wypływającym lub wyciekającym ładunkiem (wystarczy osłona dwuwarstwowa).
Ogrzewacze spalinowe powinny spełniać wymagania określone w regulaminie 122 EKG ONZ i podane w tabeli działu 9.2, to jest:
- być zaprojektowane, rozmieszczone i zabezpieczone w taki sposób, aby zapobiec nagrzewaniu lub zapaleniu ładunku (wymagania takie same jak dla zbiorników paliwa i układów wydechowych pojazdów),
- powinny być włączane ręcznie (nie można stosować programowalnych urządzeń włączających),
- w pojazdach typu FL powinny wyłączać się co najmniej następującymi sposobami: ręcznie w sposób zamierzony z kabiny kierowcy, automatycznie po zatrzymaniu pracy silnika, automatycznie po uruchomieniu pompy znajdującej się na pojeździe,
- w pojazdach typu FL w przypadku automatycznego wyłączenia się ogrzewacza dopuszcza się istnienie wybiegu po jego wyłączeniu do 40 s,
- w pojazdach typu EX/II i EX/III nie dopuszcza się stosowania ogrzewaczy spalinowych zasilanych gazem.

1.4. Ogranicznik prędkości
Zgodnie z wymaganiami regulaminu 89 EKG ONZ ogranicznik prędkości muszą posiadać pojazdy samochodowe (samochody ciężarowe i ciągniki siodłowe):
- o dmc powyżej 3,5 t i nieprzekraczającej 12 t, rejestrowane po raz pierwszy po 31.12.2007 r.,
- o dmc powyżej 12 t, rejestrowane po raz pierwszy po 31.12.1987 r. 

Ogranicznik ma być ustawiony w taki sposób, aby pojazd nie mógł przekroczyć prędkości 90 km/h (z uwzględnieniem tolerancji).

1.5. Urządzenia sprzęgające pojazdów samochodowych i przyczep 
Urządzenia sprzęgające powinny spełniać wymagania techniczne regulaminu 55 EKG ONZ (wraz z późniejszymi zmianami).

1.6. Zapobieganie innym rodzajom ryzyka związanego z paliwami
Instalacje paliwowe silników zasilanych gazem LNG powinny być tak wyposażone i umieszczone, aby nie narażać ładunku z powodu niskiej temperatury gazu (dotyczy pojazdów FL i AT). 

2. Wyposażenie pojazdów
Wymagania odnośnie do wyposażenia przeciwpożarowego i awaryjnego dla jednostek transportowych przewożących towary niebezpieczne zawarto w dziale 8.1 przepisów ADR. Każda jednostka transportowa (pojedynczy pojazd samochodowy lub pojazd samochodowy z przyczepą/naczepą) przewożąca towary niebezpieczne powinna być wyposażona w gaśnicę (rys. 4) i wyposażenie awaryjne.

2.1. Gaśnice
Jednostka transportowa powinna być wyposażona w co najmniej jedną gaśnicę do gaszenia pożaru silnika lub kabiny pojazdu (do grup pożarów A, B, C) o zawartości nie mniejszej niż 2 kg proszku gaśniczego. Gaśnica ta wymagana jest również w przypadku przewozu małych ilości towarów (niewymagających oznakowania pojazdu tablicami barwy pomarańczowej). Jej zawartość jest wliczana do zawartości gaśnic wymienionych dalej.
Jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t włącznie powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A, B, C) o łącznej zawartości 4 kg proszku gaśniczego.
Jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t, lecz nie więcej niż 7,5 t powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A, B, C) o łącznej zawartości 8 kg proszku gaśniczego, przy czym zawartość co najmniej jednej gaśnicy nie może być mniejsza niż 6 kg.
Jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7,5 t powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A, B, C) o łącznej zawartości 12 kg proszku gaśniczego, przy czym zawartość co najmniej jednej gaśnicy nie może być mniejsza niż 6 kg.
W tabeli 2 przedstawiono minimalne wymagania dotyczące gaśnic przenośnych dla pożarów grup A, B i C mające zastosowanie do jednostek transportowych przewożących towary niebezpieczne.
Gaśnice podlegają kontrolom okresowym zgodnie z przepisami krajowymi. Powinny być zaopatrzone w plombę umożliwiającą stwierdzenie, że nie były używane. Ponadto powinny posiadać znak zgodności z normą stosowaną w kraju ich produkcji i datę następnej kontroli (miesiąc, rok) lub maksymalny dopuszczalny okres ważności.

Tabela 2. Wymagania odnośnie do liczby i pojemności gaśnic dla jednostek transportowych

2.2. Wyposażenie awaryjne
W jednostce transportowej przewożącej towary niebezpieczne w ilościach wymagających oznakowania tablicami barwy pomarańczowej powinno znajdować się wyposażenie ogólnego stosowania oraz wyposażenie dodatkowe przypisane do konkretnych numerów nalepek ostrzegawczych.
Wyposażenie ogólnego stosowania obejmuje:
- klin pod koła dla każdego pojazdu, o odpowiednim rozmiarze w stosunku do dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu i średnicy jego kół,
- dwa stojące znaki ostrzegawcze (np. trójkąty ostrzegawcze, lampy błyskowe o świetle barwy pomarańczowej, pachołki z elementami odblaskowymi),
- kamizelkę ostrzegawczą (np. określoną w normie EN 471:2003+A1:2007) dla każdego członka załogi pojazdu,
- latarkę dla każdego członka załogi pojazdu,
- parę rękawic ochronnych dla każdego członka załogi pojazdu,
- ochronę oczu (np. okulary ochronne) dla każdego członka załogi pojazdu.

W skład wyposażenia dodatkowego wymaganego dla niektórych klas towarów (związanego z numerem nalepki ostrzegawczej) wchodzą:
- płyn do płukania oczu (nie jest wymagany w przypadku nalepek o numerach 1, 1.4, 1.5, 1.6, 2.1, 2.2 i 2.3),
- maska ucieczkowa (np. maska ucieczkowa z pochłaniaczem zespolonym do gazu/pyłu typu A1B1E1K1-P1 lub A2B2E2K2-P2, podobna do określonej w normie EN 14387:2004+A1:2008) dla każdego członka załogi, w przypadku nalepek o numerach 2.3 i 6.1,
- łopata w przypadku przewozu towarów oznakowanych nalepkami o numerach 3, 4.1, 4.3, 8 i 9,
- osłona otworów kanalizacyjnych w przypadku przewozu towarów oznakowanych nalepkami o numerach 3, 4.1, 4.3, 8 i 9,
- pojemnik do zbierania pozostałości w przypadku przewozu towarów oznakowanych nalepkami o numerach 3, 4.1, 4.3, 8 i 9.

Tabela 3. Zestawienie wymaganego wyposażenia wg numerów nalepek ostrzegawczych

3. Zakres i sposób przeprowadzenia badania
Dodatkowe badania techniczne w zakresie ADR dotyczą pojazdów do przewozu w cysternach typu FL i AT oraz pojazdów do przewozu materiałów wybuchowych typu EX/II, EX/III i MEMU (w ilościach wymagających oznakowania pojazdu). Z tego powodu należy najpierw ustalić typ pojazdu (np. FL, EX/II) i określić rodzaj pojazdu zgodnie z nazewnictwem używanym w przepisach ADR (pojazd-cysterna, pojazd-bateria itp.). W przypadku pojazdów z cysternami należy żądać protokołu Transportowego Dozoru Technicznego (TDT) potwierdzającego sprawność cystern lub zbiorników.
Wymienione pojazdy podlegają corocznym badaniom technicznym. W przypadku przyczep (naczep) połączonych z pojazdem ciągnącym pojazd ciągnący podlega analogicznym badaniom technicznym.
Zakres dodatkowego badania technicznego pojazdu zgodnie z przepisami ADR, określony w § 3 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia o zakresie i sposobie badań [3], obejmuje sprawdzenie i ocenę spełnienia dodatkowych warunków technicznych w sposób określony w pkt 0 działu I załącznika 1 do rozporządzenia oraz w pkt 6 działu I załącznika 2 do rozporządzenia. Zakres tego dodatkowego badania technicznego obejmuje:
- identyfikację pojazdu (m.in. sprawdzenie cech identyfikacyjnych i porównanie zgodności faktycznych danych pojazdu z zapisanymi w dowodzie rejestracyjnym lub odpowiadającym mu dokumencie) – pkt 0 działu I załącznika 1 do rozporządzenia,
- dodatkowe badanie techniczne pojazdu odpowiednio przystosowanego lub wyposażonego zgodnie z przepisami o przewozie towarów niebezpiecznych – pkt 6 działu I załącznika 2 do rozporządzenia; dodatkowe wymagania konstrukcyjne dotyczą: wyposażenia elektrycznego, układu hamulcowego (ABS, zwalniacz), zapobiegania ryzyku pożarowemu, ogranicznika prędkości, urządzenia sprzęgającego pojazdów samochodowych i przyczep oraz zapobiegania innym rodzajom ryzyka związanego z paliwami,
- sporządzenie i wydanie „Zaświadczenia o przeprowadzonym dodatkowym badaniu technicznym pojazdu przeznaczonego do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych” – załącznik 7 do rozporządzenia.
Dla urządzenia przeciwblokującego ABS, zwalniacza i ogrzewacza spalinowego należy żądać dokumentacji producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela potwierdzającej spełnienie obowiązujących wymagań. 
Wynik badania dodatkowego takiego pojazdu uznaje się za negatywny m.in. w następujących przypadkach:
- niespełnienia odpowiednich wymagań dotyczących konstrukcji i wyposażenia pojazdu typu FL, AT, EX/II, EX/III, MEMU w zakresie: wyposażenia elektrycznego, układu hamulcowego, zapobiegania ryzyku pożarowemu, ogranicznika prędkości, urządzenia sprzęgającego pojazdów samochodowych i przyczep oraz zapobiegania innym rodzajom ryzyka związanego z paliwami,
- braku dokumentów wydanych przez właściwy organ dozoru technicznego, potwierdzających sprawność cystern lub zbiorników, 
- braku dokumentacji potwierdzającej spełnianie wymagań dla układu ABS i zwalniacza (jeżeli są wymagane) oraz dla ogrzewacza kabiny kierowcy (jeżeli jest zainstalowany),
- braku tachografu lub tachograf nie spełniający obowiązujących wymagań.

Dodatkowe badanie techniczne pojazdu odpowiednio przystosowanego lub wyposażonego zgodnie z przepisami ADR należy wykonywać łącznie z badaniem okresowym. Badanie to może przeprowadzić tylko okręgowa stacja kontroli pojazdów. Jest ono wykonywane obligatoryjnie z mocy ustawy Prawo o ruchu drogowym w przypadku przedłużenia lub ubiegania się przez właściciela pojazdu o Świadectwo dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (wydawane przez TDT). 

dr inż. Kazimierz Sitek

Literatura
1. ADR – Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1119).
2. Kosiński T.: Kurs podstawowy i specjalistyczny ADR. ADROM 2014.
3. Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 26.06.2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 776, z późn. zm.).