Czy pracodawca ma obowiązek wprowadzić System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy?

System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy to system wywodzący się z filozofii TQM (Total Quality Menagement), której podstawowym założeniem było uwzględnianie w zarządzaniu działalnością organizacji (przedsiębiorstwa) wszystkich podsystemów i elementów składających się na system zarządzania. Zarządzanie według tej filozofii polega na ciągłym ulepszaniu wszystkich elementów działalności organizacji i obejmuje:
- identyfikację kluczowych zagadnień działalności organizacji oraz wyznaczaniu celów i standardów jakości działań;
- dobór metod do realizacji celów według określonych standardów oraz procedur i podejmowanie działań mających za zadanie wykonywanie założonych celów;
- mierzenie uzyskanych osiągnięć;
- ocenę i podejmowanie odpowiednich działań naprawczych lub korygujących.

Pełną praktyczną realizacją systemu zarządzania przedsiębiorstwem jest Zintegrowany System Zarządzania składający się z integralnych, mogących samodzielnie funkcjonować podsystemów zarządzania, w których zastosowano kryterium wspólnych cech. Elementy (podsystemy) tworzące Zintegrowany System Zarządzania to:
- System Zarządzania Jakością – według Polskiej Normy PN-EN ISO 9000:2001;
- System Zarządzania Środowiskiem – według Polskiej Normy PN-EN ISO-14001:1998;
- System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy – według Polskiej Normy PN-N-18001:2004.

Ocena ryzyka zawodowego
Jedną z podstawowych procedur stanowiącą szkielet Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy jest identyfikacja oraz eliminacja zagrożeń w środowisku pracy. Najważniejszą procedurą niezbędną do precyzyjnej oraz rzetelnej identyfikacji i eliminacji zagrożeń w środowisku pracy jest ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. W ramach harmonizacji przepisów obowiązujących w Polsce z wytycznymi dyrektywy 89/391/EWG (o wprowadzaniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy) w 1996 r. w polskim prawodawstwie, np. w art. 226 Kodeksu pracy pojawiły się pierwsze zapisy dotyczące obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, a konkretnie w zakresie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy i informowania o tym pracowników. W ślad za zapisami kodeksowymi pojawiły się akty wykonawcze, tzn. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Jednolity tekst Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późniejszymi zmianami) – §39, §39a, §39b i §39c.
Zapisy w polskim prawie pracy, najogólniej, zobowiązują pracodawcę do:
- oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą;
- stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko zawodowe, a w szczególności:
- zapewnienia organizacji pracy (w tym organizacji stanowisk pracy) zabezpieczającej pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi i oddziaływaniem czynników środowiska pracy;
- likwidacji zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników poprzez, np. zmianę technologii, wymianę maszyn i urządzeń technicznych, zmianę materiałów i substancji;

- informowania pracowników o:
- ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaną przez nich pracą;
- zasadach ochrony przed zagrożeniami środowiska pracy wynikającymi z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego.

Warto podkreślić, że kolejna nowelizacja ww. rozporządzenia (w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy) obowiązująca od 22 czerwca 2007 r. doprecyzowała, co powinna zawierać dokumentacja oceny ryzyka zawodowego sporządzona przez pracodawcę. W przepisie stwierdza się między innymi, że pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:
- opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
- stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów;
- wykonywanych zadań;
- występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy;
- stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
- osób pracujących na tym stanowisku;

- wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
- datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Ryzyko zawodowe w najprostszym ujęciu oznacza prawdopodobieństwo, z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem w środowisku pracy. Ocena ryzyka zawodowego jest uważnym i starannym przyjrzeniem się wykonywanej pracy oraz miejscu, w którym jest ona wykonywana, a w dalszej kolejności ustaleniem, jakie czynniki (zagrożenia powodujące uraz lub śmierć, hałas, substancje chemiczne, oświetlenie itd.) mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie pracowników.
Ocenę można zawrzeć w pięciu krokach.
1. Zidentyfikuj zagrożenia.
2. Ustal, kto może ulec wypadkowi lub zachorować.
3. Oszacuj ryzyko zawodowe wynikające z zagrożeń i oceń, czy zastosowane środki ochrony są właściwe oraz czy należy podjąć jeszcze jakieś działania w celu dalszego ograniczenia tego ryzyka.
4. Udokumentuj wyniki.
5. Okresowo dokonuj przeglądu oceny ryzyka zawodowego i weryfikuj ją, jeśli zaistnieje taka konieczność.

Podczas oceny musimy rozstrzygnąć, czy ryzyko związane z oddziaływaniem występujących czynników jest:
- dopuszczalne – jest tak wtedy, gdy zastosowano wystarczające (skuteczne) środki chroniące pracowników przed oddziaływaniem czynników środowiska pracy;
- niedopuszczalne – jest tak wtedy, gdy nie zastosowano żadnych środków lub zastosowano niewystarczające (nieskuteczne) środki chroniące pracowników przed oddziaływaniem czynników środowiska pracy. W takiej sytuacji należy podjąć niezwłocznie dalsze działania i zastosować dodatkowe środki ochrony zapewniające skuteczną ochronę pracownika.

Reasumując, wprowadzenie w zakładzie systemu zarządzania bhp jest dobrowolne, a ocena ryzyka zawodowego obowiązkowa.

mgr Robert Gorczyca
specjalista ds. bhp