W związku z rozpoczęciem roku szkolnego wielu pracodawców będzie zatrudniać w swoich zakładach pracy pracowników młodocianych w celu nauki zawodu. Jakie są podstawowe zasady ich zatrudniania?

Czas pracy
Młodociani pracownicy nie mogą pracować w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianych nie może przekroczyć ośmiu godzin. Czas ich nauki wlicza się do czasu pracy. Nie ma przy tym znaczenia, czy nauka odbywała się w godzinach pracy, czy po godzinach pracy.
Młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie osiągnęła jeszcze pełnoletniości, tj. nie przekroczyła 18 roku życia. Zatrudnianie w ramach stosunku pracy osoby, która nie ukończyła 16 lat, jest zabronione. Młodociani, jako osoby nieposiadające kwalifikacji zawodowych, powinni być zatrudniani tylko w celu przygotowania zawodowego. Wyjątkowo jednak przepisy kodeksu pracy zezwalają na zatrudnianie młodocianych także w celach zarobkowych. W związku z tym przepisy o czasie pracy i urlopach wypoczynkowych pracowników młodocianych są dostosowane do tych dwóch całkowicie odmiennych form ich zatrudnienia. Pracownik młodociany ma prawo do 30-minutowej przerwy w pracy wliczanej do czasu pracy, jeżeli jego dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny. Wykonywanie przez nich prac, które są wzbronione pracownikom młodocianym, jest dopuszczalne tylko wyjątkowo, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego. W takich przypadkach pracodawca powinien tak organizować pracę, aby pracownik młodociany mógł korzystać z przerw w pracy wliczanych do czasu pracy i odpoczywać w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych. 
Przykładowo: pracownik młodociany uczący się zawodu posadzkarza wykonuje czynności polegające na układaniu podłóg przez czas nieprzekraczający 3 godzin na dobę. Pracodawca powinien organizować młodocianemu pracę w sposób umożliwiający korzystanie z przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracodawca, prowadząc kartę ewidencji czasu pracy pracownika młodocianego, powinien uwzględniać także czas, przez który wykonywał on pracę, co do zasady wzbronioną młodocianemu, a dozwoloną jedynie w celu odbycia przez niego przygotowania zawodowego. Taki obowiązek wynika z przepisów dotyczących prowadzenia dokumentacji pracowniczej.
Pracownik młodociany powinien korzystać z dłuższych niż pozostali pracownicy okresów odpoczynku. Dobowy okres odpoczynku powinien obejmować porę nocną (która w przypadku młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22.00 a 6.00) i trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Natomiast tygodniowy okres odpoczynku powinien trwać nieprzerwanie przez co najmniej 48 godzin i obejmować niedzielę.

Wymiar urlopu
Prawo do urlopu wypoczynkowego pracownik młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. Jego wymiar wynosi 12 dni. Z upływem roku pracy pracownik młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni. Jeżeli jednak roczny okres zatrudnienia upłynie przed osiągnięciem przez niego 18 roku życia, wówczas w takim roku kalendarzowym pracownik ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni. Młodocianemu, który uczęszcza do szkoły, urlopu udziela się w okresie ferii szkolnych. Jeżeli ich termin przypada przed nabyciem prawa do urlopu (co często zdarza się w związku z terminem ferii zimowych), pracodawca może, na wniosek pracownika młodocianego, udzielić mu zaliczkowo urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych.
Pracodawca ma natomiast obowiązek udzielić pracownikowi młodocianemu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Umożliwia to pracownikowi młodocianemu jednocześnie pracującemu i uczącemu się wykorzystanie ferii szkolnych na wypoczynek niezakłócony wypełnianiem obowiązków pracowniczych. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Przykładowo: pracownik młodociany w wieku 16 lat i 3 miesięcy podejmuje pracę zarobkową na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w wymiarze 1/4 etatu (2 godziny dziennie), w godzinach 16.00-18.00, tj. po zajęciach szkolnych. Praca polega na sortowaniu korespondencji wpływającej do dużej firmy ubezpieczeniowej (zgodnie z nazwami komórek organizacyjnych). W roku kalendarzowym, w którym pracownik podjął pracę, nabywa on prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 3 godzin i 20 minut (1/4 z 20 dni to 5 dni; 1/12 z 5 dni to 3 godziny i 20 minut). W kolejnym roku kalendarzowym wymiar urlopu wyniesie 5 dni.

Zaświadczenie lekarskie
Jakie zaświadczenia lekarskie wymagane są przy zawieraniu z pracownikami młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego?
Zgodnie z art. 191 § 1 pkt 2 k.p. dopuszczalne jest zatrudnianie młodocianego po przedstawieniu przez niego odpowiedniego świadectwa lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania pracy danego rodzaju, ze względu na jego zdrowie.
Z kolei art. 201 § 1 k.p. stanowi, że młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym. Badania te zostały szczegółowo określone w art. 229 § 1-3 k.p., tj. w przepisach dotyczących pracowników ogólnie, przy czym w przypadku badań wstępnych młodociani zostali objęci ochroną szerszą od pozostałych pracowników (art. 229 § 1 pkt 2 k.p.).
Ponadto należy zwrócić uwagę, że tryb wydawania orzeczeń lekarskich dla potrzeb przepisów prawa pracy został uregulowany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r., poz. 2067).
Rozporządzenie to przewiduje wydawanie orzeczeń lekarskich na podstawie przeprowadzonych badań profilaktycznych, tj. wstępnych, okresowych i kontrolnych. Istotnym elementem trybu wydawania tych orzeczeń jest możliwość odwołania się od nich, przysługująca zarówno osobie badanej, jak i pracodawcy (§ 5 ust. 1 i 2 rozporządzenia). Możliwość odwołania się od orzeczenia ma zasadnicze znaczenie, ponieważ jego treść przesądza o możliwości dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Zgodnie ze wskazanym rozporządzeniem lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne prowadzi dokumentację medyczną obejmującą rejestr wydawanych orzeczeń (§ 9 ust. 1 pkt 2 wskazanego rozporządzenia). Rejestrem, według wzoru stanowiącego załącznik nr 7 do rozporządzenia, objęte są badania wstępne, okresowe i kontrolne. W związku z tym lekarz medycyny pracy nie ma możliwości wydania innego orzeczenia, jak tylko tego na podstawie badań wstępnych, okresowych lub kontrolnych.
Ponadto w § 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. z 2017 r., poz. 894) enumeratywnie wymieniono dokumenty, jakich złożenia może żądać pracodawca od osoby ubiegającej się o zatrudnienie. W pkt 5 wymienione zostało orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku i nie wymieniono innego zaświadczenia lekarskiego. Z tego względu należy przyjąć, że nie jest możliwe żądanie od młodocianego kandydata na pracownika innego zaświadczenia lekarskiego niż orzeczenie wydane na podstawie wstępnych badań lekarskich.
W związku z tym przedłożenie przez młodocianego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku wydanego przez lekarza medycyny pracy należy uznać za wypełnienie warunku wskazanego w art. 191 § 1 pkt 2 k.p.

mgr Robert Gorczyca
prawnik, ekspert prawa pracy, specjalista ds. BHP

Podstawa prawna
-  Art. 190-205 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. nr 200, poz. 2047 ze zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. nr 60, poz. 278 z późn. zm.).