Co się dzieje w sytuacji, gdy pracownik miał zawał serca w pracy? Czy jest on kwalifikowany jako wypadek przy pracy i czy poszkodowany może liczyć na odszkodowanie?

Kwalifikacja zawału serca jako wypadku przy pracy wymaga oceny materiału dowodowego i ustaleń faktycznych w każdej sprawie. Przy zaliczeniu zawału mięśnia sercowego jako wypadku przy pracy wątpliwości budzi występowanie u pracownika chorób samoistnych (np. miażdżyca naczyń, nadciśnienie tętnicze), które mogą wpływać na jego wystąpienie. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się wprawdzie, że zawał może zostać uznany za wypadek przy pracy również wtedy, gdy przed jego wystąpieniem pracownik cierpiał na chorobę samoistną. Jednak w takiej sytuacji kluczowe znaczenie ma to, czy przyczyna sprawcza zawału była zewnętrzna, związana np. z nietypowym wysiłkiem fizycznym lub psychicznym pracownika (nadzwyczajna sytuacja, nadzwyczajne warunki w miejscu wykonywania pracy lub w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych).

Choroby układu krążenia
Stwierdzenie u pracownika, który uległ wypadkowi, samoistnych schorzeń nie wyklucza ich związku z wypadkiem przynajmniej w zakresie nasilenia tych schorzeń i przyspieszonego procesu chorobowego. Za wypadek przy pracy uznano np. wypadek – zawał serca, któremu uległ pracownik cierpiący na schorzenie samoistne – chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze pochodzenia miażdżycowego i hiperlipidemię – którego pierwotną przyczyną była choroba samoistna – miażdżyca tętnic wieńcowych. W toku procesu ustalono, że w dacie wypadku i bezpośrednio przed nim doszło do wyjątkowego spiętrzenia trudności przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, przepracowania (pracy w godzinach nocnych) i stresu, co przyczyniło się do przyspieszenia wystąpienia zawału serca. Zawał nie spowodował miażdżycy, a odwrotnie – to ona doprowadziła do zawału, ale nie samoistnie i wyłącznie, bowiem jedną z przyczyn zawału o charakterze zewnętrznym było przeciążenie obowiązkami pracowniczymi, co przesądziło o uznaniu go za wypadek przy pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 7 maja 2003 r., II UK 271/02).

Wysiłek fizyczny
Kolejnym istotnym zagadnieniem przy wystąpieniu zawału są stres czy nadmierny wysiłek fizyczny związany z wykonywaniem pracy.
Wykonywania zwykłych czynności (normalny wysiłek, normalne przeżycia psychiczne) przez pracownika nie można uznać za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Musi zatem nastąpić szczególna okoliczność w przebiegu pracy, aby czynnik samoistny pochodzący z wnętrza organizmu etatowca mógł być uznany za skutek przyczyny zewnętrznej. Może to być szczególny (nadmierny, wyjątkowy) wysiłek fizyczny, wykonywanie pracy przez pracownika przemęczonego jej dotychczasową intensywnością i rozmiarem albo bez odpoczynku przez dłuższy czas, nakazanie przez pracodawcę pracy bez uwzględnienia zaświadczenia zawierającego informację o przeciwwskazaniach do jej wykonywania, szczególne (nadzwyczajne, nietypowe) przeżycie wewnętrzne (stres, uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu, powstałe wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych (postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lipca 2012 r., II UK 71/12).
Oznacza to, że co do zasady wykonywanie zwykłych (typowych, normalnych), nawet stresujących lub wymagających dużego wysiłku fizycznego czynności przez pracownika, który doznał zawału serca w czasie i miejscu pracy, nie będzie uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Sama praca nie może bowiem stanowić zewnętrznej przyczyny w rozumieniu definicji wypadku przy pracy. Może nią być dopiero określona nadzwyczajna sytuacja związana z tą pracą, która staje się współdziałającą przyczyną zewnętrzną.
Przy przeżyciach psychicznych, które mogą przyspieszyć proces chorobowy i stanowić współprzyczynę zdarzenia, w orzecznictwie akcentuje się pewną typowość zjawisk stresogennych związanych z realizacją obowiązków pracowniczych, a w niektórych zawodach stanowiących ich cechę charakterystyczną. Niemniej jednak w razie wyjątkowo dużego nawarstwienia się w środowisku pracowniczym niekorzystnych dla zatrudnionego okoliczności, przekraczających przeciętne normy wrażliwości psychicznej człowieka i wywołujących silne, negatywne emocje, można upatrywać w tych zjawiskach zewnętrznej przyczyny zdarzenia.
Analiza orzecznictwa dotyczącego wypadków przy pracy prowadzi do wniosku, że kwalifikacja zawału jako wypadku przy pracy nie jest zagadnieniem jednoznacznym. Wynika to przede wszystkim z ogólnej definicji wypadku przy pracy, określonej w ustawie wypadkowej. Chodzi tu o cztery przesłanki, które muszą być spełnione łącznie, tj. uraz, związek z pracą, nagłość zdarzenia i czynnik zewnętrzny, czyli zagrożenie, które mogło być przyczyną wypadku, o czym w dalszej części artykułu.
W wyroku z 26 marca 2008 r. (I PK 260/07) Sąd Najwyższy orzekł, że stres psychiczny pracownika wywołany uprawnionym sposobem sprawowania funkcji kierowniczych przez jego przełożonego działającego z poszanowaniem godności pracownika (art. 111 kodeksu pracy) oraz respektującego ukształtowane w zakładzie pracy zasady współżycia społecznego (art. 94 pkt 10 Kodeksu pracy) nie może być uznany za współprzyczynę sprawczą wypadku przy pracy. Stres związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych jest ich cechą i nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną zawału serca, chyba że jego gwałtowny charakter jest wynikiem rażąco nietypowych warunków pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2014 r., II UK 23/14).

Podsumowanie
Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Tak stanowi art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1242).
Przez przyczynę zewnętrzną zdarzenia należy rozumieć każdy czynnik zewnętrzny, tzn. niewynikający z wewnętrznych właściwości człowieka, zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – zasada prawna z 11 lutego 1963 r., III PO 15/62; wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 1999 r., II UKN 87/99; wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2016 r., III UK 162/05).
Obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca odszkodowanie poszkodowanemu w wypadku przy pracy w wysokości  854 zł netto za 1% uszczerbku na zdrowiu, oczywiście po sporządzeniu protokołu powypadkowego.

mgr Robert Gorczyca
prawnik, specjalista ds. BHP