Wszystkie pojazdy samochodowe uczestniczące w ruchu drogowym z udziałem innych uczestników muszą zapewniać w trakcie całego okresu eksploatacji odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Dlatego też zgodnie z obowiązującymi przepisami na każdego właściciela pojazdu samochodowego nałożony jest obowiązek poddawania pojazdu okresowym badaniom technicznym. Przeprowadzane są one w odpowiednio przygotowanych do tego celu placówkach usługowych, którymi są stacje kontroli pojazdów, nadzorowane przez właściwe organy administracji państwowej.

W ostatnich dwóch dekadach w znaczący sposób wzrosła liczba funkcjonujących na rynku tego typu punktów wykonujących okresowe badania techniczne pojazdów. W okresie tym istotnym zmianom podlegały przepisy dotyczące samego ich funkcjonowania, sposobu przeprowadzania badań technicznych oraz zakresu wymaganego wyposażenia technologicznego i kontrolno-pomiarowego. Powodem zmian w przepisach było przede wszystkim wprowadzanie w produkowanych pojazdach samochodowych coraz to nowych rozwiązań konstrukcyjnych poszczególnych układów oraz podzespołów.

Efektem takich zmian było wprowadzenie do niezbędnego wyposażenia stacji kontroli pojazdów kilku nowych, niewymaganych poprzednio urządzeń kontrolno- -pomiarowych. Zmiany w zakresie wyposażenia spowodowane były w tym czasie również wprowadzaniem na bieżąco na rynek nowoczesnych urządzeń kontrolno-pomiarowych, wykorzystujących coraz doskonalsze metody pomiarowe. Na przełomie lat zmianom na stacjach kontroli pojazdów podlegały także wymagania dotyczące wykształcenia, odbytych szkoleń oraz praktyki zawodowej w stosunku do przeprowadzających badania techniczne diagnostów.
Obecne przepisy regulujące wymogi formalno-prawne związane z funkcjonowaniem stacji kontroli pojazdów obejmują:
- kwestie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
- zagadnienia związane z rodzajem i uprawnieniami poszczególnych stacji kontroli pojazdów,
- sprawy dotyczące uprawnień zatrudnionych diagnostów,
- uwarunkowania ogólne i technologiczne obiektu i terenu wokół niego,
- warunki tworzenia stanowisk kontrolno-pomiarowych i ich wyposażenia w sprzęt kontrolno-pomiarowy.

Pod względem rodzajów i uprawnień stacji kontroli pojazdów obecnie obowiązujące przepisy w naszym kraju wyróżniają:
- okręgowe stacje kontroli pojazdów,
- podstawowe stacje kontroli pojazdów.
Okręgowe stacje kontroli pojazdów upoważnione były w przeszłości i są nadal upoważnione do wykonywania pełnego zakresu kontroli wszystkich pojazdów drogowych. Podstawowe stacje kontroli pojazdów upoważnione były jeszcze w niedalekiej przeszłości do przeprowadzania badań tylko niektórych pojazdów w standardowym zakresie oraz badań specjalnych. Wprowadzone w ostatnim czasie zmiany dotyczące uprawnień podstawowych stacji kontroli pojazdów umożliwiają obecnie wykonywanie wszystkich rodzajów badań technicznych pojazdów o masie całkowitej do 3,5 t.

Uprawnienia konkretnej stacji kontroli pojazdów do wykonywania poszczególnych badań określone są poprzez konkretne oznaczenia literowe:
A - motocykle i motorowery,
B - samochody o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t,
C - samochody o dopuszczalnej masie całkowitej od 3,5 t do 16 t,
D - autobusy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t,
T - ciągniki rolnicze,
E - przyczepy holowane przez pojazdy.

Ponadto oznaczenia za pomocą małych liter uprawniają stacje kontroli pojazdów do badań:
a - autobusów o dopuszczalnej prędkości do 100 km/h,
c - pojazdów zasilanych gazem,
d - pojazdów zarejestrowanych po raz pierwszy za granicą lub pojazdów nowego typu, produkowanych lub importowanych jako jeden egzemplarz rocznie,
e - pojazdów skierowanych na badanie techniczne przez organ kontroli ruchu drogowego lub starostę, dla których wymagane jest specjalistyczne badanie oraz pojazdów, w których dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów powodujących zmianę danych w dowodzie rejestracyjnym,
f - pojazdów typu SAM w zakresie ich zgodności z warunkami technicznymi.

Litera h uprawnia stacje kontroli pojazdów do nadawania pojazdom cech identyfikacyjnych (numerów). Obecnie do funkcjonowania stacji kontroli pojazdów niezbędne jest posiadanie poświadczenia zgodności wyposażenia i warunków lokalowych z wymaganiami, odpowiednio do zakresu przeprowadzanych badań, wydanego przez Transportowy Dozór Techniczny po przeprowadzonej kontroli. Najwięcej zmian w funkcjonowaniu stacji kontroli pojazdów dotyczyło zakresu niezbędnego wyposażenia stanowiska kontrolno-pomiarowego. Obecnie, ze względu na różnice konstrukcyjne pojazdów starszych i tych najnowszych oraz różnice w ich wyposażeniu, zakres niezbędnego sprzętu stanowiącego wyposażenie stanowiska kontrolno-pomiarowego musi być znacznie szerszy niż w przeszłości. W zależności od konkretnego pojazdu i zastosowanych w nim rozwiązań konstrukcyjnych, rodzaju zasilania paliwem (benzyny, oleju napędowego czy gazu) oraz posiadanego wyposażenia stosowane są do niektórych badań różne urządzenia i przyrządy kontrolno-pomiarowe.

Pojawienie się w eksploatacji pojazdów zasilanych gazem wymusiło obowiązek posiadania na stacji kontroli pojazdów elektronicznego detektora gazów do kontroli i ewentualnej lokalizacji nieszczelności gazowej instalacji zasilającej. Wprowadzenie w pojazdach samochodowych przyciemnianych szyb doprowadziło z kolei do obowiązkowego posiadania w zakresie sprzętu kontrolno-pomiarowego przyrządu do pomiaru w szybach pojazdów współczynnika przepuszczalności światła.
Gwałtowny rozwój samochodowych systemów elektronicznych stosowanych w pojazdach doprowadził do wprowadzenia obowiązku posiadania na stacji kontroli pojazdów czytnika informacji diagnostycznych do układu OBD/OBD II. W przeszłości wykorzystywany był on wyłącznie przy badaniach pojazdów posiadających system samodiagnozy. Obecnie pojazdów tych jest zdecydowana większość spośród wszystkich poddawanych okresowym badaniom technicznym.
Tendencje obowiązujące w nowych konstrukcjach pojazdów mają również swój wpływ na modyfikacje przepisów w zakresie sprzętu kontrolno-pomiarowego obowiązujących na stacjach kontroli pojazdów. W przeszłości wymagający posiadania odpowiedniego certyfikatu na stację kontroli pojazdów przyrząd do kontroli parametrów geometrii ustawienia kół musiał posiadać uchwyty na koła do osadzenia głowic pomiarowych umożliwiające obsługę kół w zakresie do 17”. Wprowadzone w ostatnich latach zmiany wymusiły na stacji kontroli pojazdów obowiązek posiadania uchwytów obsługujących koła o rozmiarze do 21”. W zakresie tej grupy urządzeń wprowadzono w ostatnich latach również konieczność wykonywania wydruku w postaci protokołu pomiarowego po wykonanej kontroli prawidłowości ustawienia parametrów układu kierowniczego.

Obecne przepisy przewidują, że wyposażenie technologiczne stacji kontroli pojazdów poza oświetleniem, punktami odbioru energii elektrycznej, instalacją sprężonego powietrza, ogrzewaniem oraz wentylacją naturalną i nawiewno-wywiewną musi obejmować również:
- alarmowy czujnik tlenku węgla,
- indywidualny wyciąg spalin z końcówkami rury wydechowej o wydajności dostosowanej do rodzaju obsługiwanych pojazdów,
- czujnik gazu płynnego (propan-butan) – LPG – zainstalowany jak najbliżej posadzki stanowiska, a w przypadku kanału – na jego dnie, oraz czujnik gazu ziemnego (metanu) – CNG – zainstalowany jak najwyżej pod sufitem, w przypadku stacji kontroli pojazdów przeprowadzającej badania techniczne pojazdów przystosowanych do zasilania gazem.

Jeszcze w niedalekiej przeszłości wszystkie urządzenia kontrolno-pomiarowe wykorzystywane na stacjach kontroli pojazdów podlegały obowiązkowi certyfikacji (wówczas wyłącznie przez Instytut Transportu Samochodowego). Obecnie już tylko część z nich wymaga certyfikacji (przez Instytut Transportu Samochodowego lub Transportowy Dozór Techniczny) zgodnie z załączonym zestawieniem (patrz tabelka). Z pewnością można stwierdzić, że przepisy dotyczące badań technicznych pojazdów będą się zmieniać wraz z postępem technicznym w zakresie techniki motoryzacyjnej. Równocześnie z wprowadzaniem nowych systemów wspomagających i zarządzających funkcjonowaniem poszczególnych systemów samochodowych spodziewać się należy wprowadzania kolejnych specjalistycznych przyrządów w stacjach kontroli pojazdów w celu kontrolowania ich skuteczności działania, prawidłowości pracy, zwłaszcza pod kątem bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz ochrony środowiska.

mgr Andrzej Kowalewski