Części i regeneracja

Rynek pojazdów nowych i używanych wyposażonych w przekładnie automatyczne stale się rozwija, więc warsztaty niezależne obsługują coraz więcej zleceń związanych z serwisem olejowym w tego typu skrzyniach. Automaty pozostają bardzo skomplikowanym podzespołem współczesnego samochodu, dlatego do prawidłowego działania wymagają fachowej obsługi i zastosowania materiałów eksploatacyjnych o najwyższej jakości.

Na początku warto zwrócić szczególną uwagę na rolę, jaką spełnia olej pracujący w automatycznej skrzyni biegów. W tradycyjnej manualnej przekładni jego główne zadania to smarowanie podzespołów (łożyska, wałki, koła zębate) i ich chłodzenie. W skrzyni automatycznej zakres funkcji, jakie pełni, jest znacznie większy, dlatego jego właściwy poziom i jakość nabierają priorytetowego znaczenia. Sterownik przekładni automatycznej dzięki monitorowaniu temperatury oleju realizuje poszczególne programy działania skrzyni biegów. Dodatkowo sam olej używany jest do sterowania sprzęgłami czy hamulcami, smaruje tarcze sprzęgieł/hamulców wielopłytkowych i chłodzi podzespoły przekładni. We wnętrzu konwertera momentu obrotowego przekazuje energię kinetyczną pomiędzy pompą a turbiną.

Wreszcie od jakości oleju i stopnia jego zużycia zależy wykonywanie procedur adaptacji skrzyni automatycznej, co przekłada się bezpośrednio na efektywność jej działania. Jak widać, olej pracujący w skrzyni automatycznej realizuje wiele funkcji: chłodzi, smaruje, pośredniczy w sterowaniu i jest nośnikiem informacji dla sterownika przekładni automatycznej.

Warto zauważyć, że istnieje szereg niekorzystnych czynników mogących wpłynąć na jakość oleju, a mających swoje źródło w innych układach pojazdu. Dla przykładu, jeżeli uszkodzeniu ulegnie chłodnica cieczy chłodzącej silnik zespolona z chłodnicą oleju skrzyni biegów, to olej w przekładni automatycznej zostanie wymieszany z płynem chłodzącym jednostkę napędową. Działanie skrzyni w krótkim okresie zostanie zakłócone, jeśli szybko nie zdiagnozuje się usterki, to przekładnia ulegnie poważnej awarii. W opisywanym wariancie awarii przekładni automatycznej drastyczny spadek jakości oleju powinien zostać zidentyfikowany przez jej sterownik. Jednak analiza kodów usterek zapisanych w pamięci sterownika wymaga doświadczenia, by jednoznacznie wskazać źródło awarii (zespół chłodnic silnika i ASB), dodatkowych danych to zdiagnozowania takiej usterki dostarczyć może typ zastosowanej przekładni automatycznej i chłodnicy oleju.

Typy automatycznych skrzyń biegów a zużycie oleju
Wróćmy do konstrukcji automatycznych skrzyń biegów. Można je podzielić na cztery główne grupy:
a) automaty o konstrukcji klasycznej: z przekładnią hydrokinetyczną (za jej pośrednictwem dokonywany jest transfer momentu obrotowego z silnika do skrzyni biegów) oraz układem przekładni planetarnych. Przekładnia hydrokinetyczna może posiadać dodatkowo sprzęgło mostkujące o zróżnicowanych charakterystykach;
b) dwusprzęgłowe skrzynie biegów – opierające swoją konstrukcję na współpracy dwóch niezależnych, równoległych rozgałęzieniach przekładni z osobnymi sprzęgłami wielotarczowymi. Sprzęgła mogą występować jako podzespoły suche lub mokre;
c) zautomatyzowane – hydrauliczny siłownik steruje sprzęgłem suchym manualnej przekładni;
d) skrzynie bezstopniowe – wariator napędzany łańcuchem lub specjalnym pasem realizuje dobór przełożenia, natomiast napęd przekazywany jest za pomocą zespołu sprzęgieł wielotarczowych.

Zestawienie to obrazuje bardzo szeroki zakres konstrukcji współczesnych automatycznych skrzyń biegów i pozwala zrozumieć, dlaczego do ich pracy potrzebne są oleje o tak zróżnicowanych właściwościach fizykochemicznych. Kluczowym czynnikiem staje się właściwy dobór oleju w oparciu o dane producenta potwierdzone odczytaniem typu i rodzaju zastosowanej przekładni.

Proces eksploatacji nawet najlepszej jakości oleju użytego w skrzyni automatycznej zostanie przyśpieszony poprzez zespół czynników które swoim zakresem obejmują:

- nieautoryzowany tuning jednostki napędowej (przekroczony maksymalny moment obrotowy, który zdolna jest przenieść przekładnia automatyczna),
- częsty sportowy styl jazdy, uwzględniający tryb szybkiego startu, tzw. launch control,
- jazda w trybie awaryjnym skrzyni lub silnika,
- trasy pokonywane w trudnym terenie, np. góry, odcinki o dużym zapyleniu powietrza,
- jazda z przyczepą.

Wymienione czynniki muszą zostać uwzględnione przy kalkulacji interwałów wymiany oleju w skrzyniach automatycznych, gdyż przyczyniają się bezpośrednio do jego szybszego starzenia się.

Wymiana oleju w automatycznej skrzyni biegów
Warto zadbać o właściwy przebieg zlecenia u klienta posiadającego samochód z przekładnią automatyczną już w początkowej fazie serwisu. Priorytetem musi być przeprowadzenie jazdy testowej z klientem, podczas której można wychwycić i omówić wszelkie nieprawidłowości w działaniu przekładni. Wnioski z testu drogowego (stosowne notatki powinny znaleźć się na formularzu zlecenia serwisowego) pozwolą uniknąć pretensji klienta w sytuacji, gdyby chciał zarzucić warsztatowi, iż przed wymianą oleju skrzynia nie sprawiała problemów, a po jego wymianie zaczęła pracować nieprawidłowo. Należy uświadomić klientowi, iż sama procedura wymiany oleju w skrzyni automatycznej lub jego uzupełnienie nie jest w stanie jej naprawić, jeżeli jest trwale uszkodzona. Takie myślenie jest swoistym mitem, który wielokrotnie okazuje się ostatnią deską ratunku dla posiadacza uszkodzonego „automatu”. Oczywiście faktem jest, iż ubytek już od 0,5 do 1 l oleju zakłóca pracę przekładni, a skrzynia z niedoborem oleju eksploatowana zbyt długo może zostać poważnie uszkodzona. Warsztat, o ile jest to możliwe, powinien przeprowadzić inspekcję przekładni pod kątem wycieków oleju i poinformować klienta o konsekwencjach płynących z użytkowania jej w takim stanie. Zużyty olej należy wlać do przeźroczystego naczynia i przeprowadzić analizę. Wszelkie ślady zanieczyszczeń, obecność opiłków lub innych ciał obcych oraz typowy wyczuwalny zapach spalenizny świadczą o uszkodzeniu przekładni. Kontynuowanie serwisu olejowego przekładni nie będzie miało sensu bez znalezienia przyczyny takiego stanu oleju. 

Przed podjęciem decyzji o serwisie danej przekładni automatycznej warsztat powinien zorientować się w przebiegu czynności i narzędziach, które są do tego niezbędne. W znakomitej większości wariantów automatycznych skrzyń biegów wymagane jest posiadanie testera diagnostycznego, którym należy odczytać temperaturę oleju w przekładni podczas procedury wymiany. Zestawienie materiałów eksploatacyjnych może, oprócz wariantu standardowego, czyli oleju i filtra olejowego, obejmować swoim zakresem: śruby spustowe, kontrolne i śruby miski olejowej, uszczelki, magnesy, jednorazowe rurki poziomu oleju. Czasami w zestawach serwisowych renomowanych producentów części znajdujemy ofertę rozszerzoną, gdzie występują podzespoły eliminujące charakterystyczne usterki danego typu skrzyni, np. problemy z uszczelnieniem złącz wielostykowych wiązki instalacji elektrycznej dostarczające zestawy poprawionych uszczelniaczy.

Procedura wymiany oleju musi być realizowana w oparciu o dane producenta przekładni z uwzględnieniem środków ostrożności. Powinniśmy pamiętać o użyciu odzieży ochronnej (rękawice i okulary) z uwagi na temperaturę spuszczanego oleju oraz o uwarunkowaniach dotyczących wyładowania elektrostatycznego (ryzyko uszkodzenia komponentów elektronicznych).

Reasumując, do obsługi przekładni automatycznych nie należy podchodzić z rezerwą, a wykonywać ją z uwzględnieniem zaleceń producenta, zdobywając przy tym cenne doświadczenia. Danych serwisowych mogą dostarczyć internetowe portale wiedzy, takie jak na przykład ZF-Protech, warto również skorzystać z bogatej oferty programów szkoleniowych.

Tekst i fot. Mariusz Leśniewski

Artykuł pochodzi z numeru 02/2020 Nowoczesnego Warsztatu.