Motocyklowe klasyczne mechaniczne skrzynie biegów wyposażone są przeważnie w sterowanie nożne. Mechanizm zmiany biegów w motocyklu dzielimy na część zewnętrzną, pracującą poza obudową skrzyni biegów, oraz na część wewnętrzną, znajdującą się w obudowie skrzyni. Awaria mechanizmu zmiany biegów, polegająca na niemożności włączenia lub wyłączenia biegu, nie zawsze musi powodować konieczność ingerowania w wewnętrzną budowę skrzyni, dlatego zanim zabierzemy się za rozbiórkę skrzyni, warto skontrolować i wyregulować zewnętrzny mechanizm zmiany biegów.

Zewnętrzna część mechanizmu zmiany biegów może ograniczać się do dźwigni nożnej. Tak jest najczęściej w motocyklach turystycznych i klasycznych, gdzie kierowca zajmuje pozycję wyprostowaną z nogami ugiętymi pod kątem 90 stopni. Jego stopy znajdują się wówczas w okolicy obudowy skrzyni biegów, dlatego nożną dźwignię zmiany biegów można osadzić bezpośrednio na wałku zmieniacza wyprowadzonym z obudowy skrzyni. Nawet tak prosty mechanizm może ulec awarii, gdy uszkodzony zostanie wielowypust łączący dźwignię i wałek zmieniacza, a także wtedy, gdy dźwignia wygnie się na skutek uderzenia lub przewrócenia motocykla.
Motocykle typu chopper, cruiser oraz sportowe i turystyczno-sportowe mają bardziej złożoną zewnętrzną część mechanizmu zmiany biegów, gdyż odległość od stopy kierowcy do wałka zmieniacza jest zbyt duża, aby zastosować tam tylko dźwignię zmiany biegów. Choppery i cruisery charakteryzują się swobodną pozycją kierowcy, którego nogi opierają się na podnóżkach lub podestach przesuniętych w przód motocykla, natomiast w motocyklach sportowych i sportowo-turystycznych nogi kierowcy odsunięte są w tył, dlatego konieczne jest jakieś połączenie pomiędzy wałkiem zmieniacza a dźwignią zmiany biegów, która musi znajdować się pod stopą kierowcy. Najprostszym połączeniem jest sztywne cięgno prętowe. Często jednak występuje mniej lub bardziej skomplikowany system cięgien wyposażonych w kulowe przeguby na obu końcach, a także w tak zwaną „rzymską śrubę”, pozwalającą na precyzyjną regulację położenia dźwigni zmiany biegów względem stopy kierowcy. Rzymską śrubę tworzą długa tuleja gwintowana z jednej strony lewym, a z drugiej prawym gwintem oraz współpracujące z nią śruby. Obracanie tuleją w jedną stronę oddala od siebie śruby, a obracanie w drugą stronę przybliża je. W konstrukcjach motocyklowych mechanizmów zmiany biegów popularniejszy jest pręt wyposażony na końcach w lewy i prawy gwint oraz współpracujące z tymi gwintami końcówki – nakrętki. Uszkodzenie gwintu w rzymskiej śrubie może spowodować niemożność włączenia lub wyłączenia biegu, gdyż wówczas siła nacisku na dźwignię zmiany biegów nie będzie poprawnie przenoszona na wałek zmieniacza. Całkowite odłączenie dźwigni zmiany biegów od wałka zmieniacza może być spowodowane awarią i odczepieniem się przegubu kulowego znajdującego się na końcu cięgna.
Najbardziej skomplikowany układ stanowi zewnętrzna część mechanizmu zmiany biegów w motocyklach wyposażonych w skrzynie biegów z wałkami ułożonymi wzdłuż osi głównej motocykla i położonym równolegle do nich wałkiem zmieniacza. Taka konstrukcja jest charakterystyczna między innymi dla motocykli Moto-Guzzi California. Tu nie wystarczy już zwykłe cięgno, gdyż osie dźwigni zmiany biegów i wałka zmieniacza nie są do siebie równoległe, tylko prostopadłe. Przeniesienie ruchu potrzebnego do zmiany biegu wymaga użycia dwóch wahadełek, dźwigienki umieszczonej na wałku zmieniacza i trzech cięgien z regulowanymi końcówkami przegubowymi. W tak skomplikowanym układzie łatwo powstaje luz, który powiększając się, może uniemożliwić włączenie lub wyłączenie biegu, gdyż zabraknie już swobodnego ruchu dźwigni zmiany biegów. Ponieważ układ ten ma dość dużą masę w porównaniu ze zwykłą dźwignią zmiany biegów, łatwo może wpadać w drgania, które będą szkodliwie wpływać na trwałość wewnętrznej części mechanizmu zmiany biegów. Drgania te będą również pogłębiać powstały luz.
Zewnętrzna część mechanizmu zmiany biegów wymaga okresowego serwisowania. W ramach tego warto wyczyścić i nasmarować wszystkie elementy ruchome, skontrolować poprawność dokręcenia śrub i nakrętek oraz zabezpieczenia kulowych przegubów cięgien, a także wyregulować położenie dźwigni zmiany biegów względem stopy kierowcy motocykla.

Rafał Dmowski