Z koniecznością cieniowania najczęściej spotykamy się w sytuacji, kiedy dochodzi do uszkodzenia lakierowanych elementów poszycia zewnętrznego (np. zderzaków, błotników przednich, drzwi przednich, drzwi tylnych, błotników tylnych, progów itd.) i potrzebą ponownego ich polakierowania w taki sposób, żeby naprawa nie była widoczna przez obserwatora/klienta.

Cieniowanie koloru pozwala stworzyć „iluzję”, która minimalizuje dostrzeganie niedopasowania koloru. Polega na optycznym wygubieniu różnicy pomiędzy kolorem elementu naprawianego a lakierowanym oryginalnie przez fabrykę produkującą samochody (OEM – ang. Original Equipment Manufacturer). W przypadku cieniowania należy rozpatrzeć najczęściej występujące przypadki:

Cieniowanie w obrębie jednego elementu w systemie bazowym
Zakwalifikowanie do tego typu cieniowania zależy od obszaru i umiejscowienia uszkodzenia. Najbardziej korzystny przypadek to, kiedy uszkodzenie znajduje się na skraju elementu i daje dostatecznie dużo miejsca na wycieniowanie. Jeżeli uszkodzenie znajduje się na granicy z sąsiadującym elementem, konieczne będzie cieniowanie z wejściem na ten element.

Cieniowanie z wejściem na sąsiadujący element w systemie bazowym
Wybór takiego wariantu cieniowania najczęściej konieczny jest w następujących sytuacjach:

• różnica kolorystyczna lub/i obszar naprawy są na tyle duże, że nie jesteśmy w stanie wycieniować koloru w obszarze jednego elementu,
• lakierowanie całego elementu (naprawianego lub wymienianego),
• uszkodzenie umiejscowione na granicy z sąsiadującym elementem.

Zazwyczaj konieczne jest również cieniowanie podkładem w technologii mokro na mokro na sąsiadujący element. Celem tego zabiegu jest uzyskanie jednolitego tła podłoża na granicy elementu naprawianego i cieniowanego.

Cieniowanie w systemie bazowym 3-warstwowym 
W przypadku systemów bazowych 3-warstwowych (3CT) powierzchnia, która będzie cieniowana, musi być wystarczająco duża. Generalnie proces ten wymaga cieniowania sąsiadujących elementów. Cieniowanie w obrębie jednego elementu nie jest zalecane.

W systemach trójwarstwowych uzyskanie właściwego odcienia zależy od:

• koloru pierwszej warstwy kryjącej bazy,
• ilości i grubości drugiej warstwy bazy z efektem (druga warstwa bazy odpowiada za efekt i jest z reguły słabo kryjąca).

Przed lakierowaniem zasadniczym z reguły konieczne jest wykonanie kilku natrysków próbnych z różną liczbą warstw bazy z efektem (1-3 warstwy), żeby uzyskać najlepsze dopasowanie wariantu kolorystycznego, a przy okazji przećwiczyć sposób i parametry aplikacji.
W zasadzie wszyscy producenci systemów lakierniczych są zgodni co do konieczności cieniowania pozwalającego na przywrócenie oryginalnego wyglądu powłoki lakierowej sprzed szkody. Jak wspomniano, wielkość, umiejscowienie szkody oraz złożoność koloru decydują, czy jesteśmy w stanie wykonać naprawę w obszarze jednego elementu, czy z powodu braku miejsca będziemy zmuszeni do wykonania cieniowania na element sąsiadujący.
Trzeba też zwrócić uwagę, że jeżeli w strefie cieniowania pojawiają się dodatkowe elementy, takie jak emblemat, listwa, naklejka, konieczny będzie ich demontaż przed lakierowaniem. O ile sam demontaż jest kłopotliwy, to zazwyczaj elementy dodatkowe pozwalają skutecznie odwrócić uwagę od obszaru cieniowania i powodują, że jest mniej zauważalne.
Różnice w kolorze są najbardziej widoczne na powierzchniach licujących ze sobą w jednej, najczęściej pionowej płaszczyźnie. Dotyczy to zazwyczaj np. połączenia błotnika przedniego z drzwiami, połączenia drzwi przednich i tylnych, drzwi tylnych i błotnika tylnego.
W wielu modelach samochodów spotkamy również przypadki licowania płaszczyzn w poziomie na długiej linii styku, np. pokrywy tylnej z tylnym błotnikiem, gdzie również konieczne jest cieniowanie na element sąsiadujący z naprawianym (patrz rys. 4).

Dlaczego proces cieniowania jest standardem?
Na barkach serwisu lakierniczego leży odpowiedzialność za przywrócenie oryginalnego wyglądu sprzed uszkodzenia i do niego należy ostateczna decyzja, jak wykonywać cieniowanie w przypadku stwierdzenia niezgodności lakieru w systemie naprawczym z odcieniem lakieru oryginalnego. Większość producentów lakierów stawia cieniowanie jako wymóg technologiczny w szczególności dla kolorów metalicznych i perłowych oraz w wielu przypadkach dla kolorów bez efektu typu „solid” w systemach bazowych 2- i 3-warstwowych. Cieniowanie jest najefektywniejszym narzędziem dopasowywania kolorów w arsenale lakiernika.
Przygotowanie do cieniowania powinno być standardową procedurą podczas wszystkich napraw. Dużo łatwiej przygotować otaczające panele do cieniowania na początku, niż dokonać tego w trakcie naprawy. W przypadku braku akceptacji zgodności kolorystycznej przez klienta serwis lakierniczy ponosi koszty ponownego przelakierowania i traci czas, w którym mógłby wykonywać kolejne zlecenia naprawcze. Znacznie bardziej kłopotliwa jest sytuacja, kiedy to szef lub klient zapytają: „dlaczego ten kolor nie pasuje?”. Chyba nikomu nie trzeba tłumaczyć, ile czasu zajmie ponowne przeszlifowanie, zamaskowanie, ponowne polakierowanie (tym razem z cieniowaniem, bo nie będziemy już ryzykować), nie wspominając o kosztach materiału, energii itd. 
Tracimy wówczas po trzykroć: pierwszy raz za niezaakceptowaną naprawę, drugi – za darmową poprawkę, trzeci – przez to, że nie możemy wykonać kolejnej naprawy. Najczęściej też nadszarpujemy renomę zakładu lakierniczego, bo niestety niepochlebne informacje rozchodzą się zdecydowanie szybciej niż te pozytywne.

Jak unikać „kłopotów” podczas cieniowania, czyli dobre praktyki lakiernicze
Elementami krytycznymi decydującymi o powodzeniu procesu cieniowania są: przestrzeganie procedur i kroków poprzedzających cieniowanie, znajomość systemu lakierniczego i oczywiście umiejętności lakiernika.
Poniżej kilka uwag odnośnie do poszczególnych etapów pracy lakiernika.

    Dobór właściwego odcienia koloru z dostępnych w bazie będzie w dużym stopniu zależał od jego subiektywnej oceny (lakiernik może ocenić zgodność koloru lepiej lub gorzej, np. lepiej widzi czerwienie, gorzej zielenie i niebieski).

    Ocena koloru pod różnymi kątami (w zależności od kąta padania światła i jego odbicia od powierzchni następuje zmiana efektu).

    Ocena koloru przy odpowiednim źródle światła (niektóre pigmenty wchodzące w skład receptur mogą ulegać metamerii, w zależności od rodzaju padającego światła obserwujemy wizualne zmiany koloru). Przykładowo kolor, który pasuje w świetle dziennym, może nie pasować w świetle lampy jarzeniowej.

    Dobór odpowiedniego ciśnienia powietrza, rozpuszczalnika, pistoletu lakierniczego itp. – wg zaleceń producenta systemu lakierniczego.

    Przygotowanie koloru – duże znaczenie ma dokładność dozowania pigmentów oraz dokładność wagi (trudność dokładnego odważania niewielkich ilości lakieru, np. 50 ml).

    Sprawdzenie koloru przed aplikacją – polega na wykonaniu natrysku próbnego, który pokazuje, jak zmienne będące po stronie lakiernika (m.in. parametry aplikacyjne) wpływają na kolor. Po wysuszeniu natrysków próbnych wybrać najlepiej pasującą test kartę do lakierowanego auta. Aplikacja koloru powinna wyglądać identycznie jak aplikacja test karty z najlepiej dopasowanym kolorem.

     Dobarwienie koloru – spowodowane jest najczęściej niezgodnością dostępnego wariantu z odcieniem na samochodzie. Bardzo często problem dotyczy starszych aut, gdyż na skutek oddziaływania czynników zewnętrznych kolory ulegają starzeniu (trudna do przewidzenia zmiana barwy).

    Przygotowanie strefy cieniowania. Obszar, w którym będziemy cieniować (istniejące wykończenie OEM lub wcześniej naprawiane), należy odpowiednio zmatować:
    etap 1: obróbka maszynowa (skok 3 mm) na sucho P500-P600 (wnęki szarą włókniną ścierną) lub obróbka ręczna na mokro P1000-P1200 (wnęki szarą włókniną ścierną),
    etap 2: szara włóknina ścierna (maszynowo lub ręcznie) z pastą matującą lub opcjonalnie ze zmywaczem wodnym, np. SPECTRAL W785 – odmuchać i dokładnie odtłuścić za pomocą zmywacza, czynność powtórzyć.

    Aplikacja:
    kolor zastosowanego podkładu – system szarości widmowych pozwala na zmniejszenie zużycia lakieru i lepsze odwzorowanie koloru,
    sposób natrysku: rodzaj pistoletu (HVLP czy zwykły), ciśnienie, wielkość dyszy, liczba warstw, grubość poszczególnych warstw, ustawienie materiału, szerokość strumienia, odległość pistolet – obiekt, prędkości przejścia, czasu odparowania, warunki pracy – temperatura i wilgotność powietrza itd.

    Określenie sposobu cieniowania. Oko obserwatora łatwiej „wyłapuje” sytuację, w której linia zakończenia cieniowania jest równoległa do krawędzi elementu. Jeżeli linia cieniowania jest skośna do krawędzi elementu, to lepiej kamufluje miejsce wygubienia koloru.

    Metody cieniowania – metoda tradycyjna kontra piramidalna.
    W metodzie tradycyjnej pierwszą warstwą bazy rozpoczynamy pokrycie podkładu w miejscu uszkodzenia i cieniujemy na zewnątrz od uszkodzenia ze stopniowym zmniejszaniem krycia bazy.
    W metodzie piramidalnej (cieniowanie odwrócone) – pierwsza warstwa bazy rozciąga się najdalej, kolejne cieniujemy do środka uszkodzenia.

Podsumowanie
Jak zatem ocenić, czy cieniowanie jest procesem trudnym? Zbyt wiele jest zmiennych, żeby odpowiedzieć jednoznacznie – możemy zetknąć się ze skrajnymi przypadkami. Od niewielkich, korzystnie umiejscowionych napraw z łatwym do wycieniowania kolorem, po bardzo skomplikowane lakiery 3-warstwowe z trudnymi efektami lub np. 4-warstwowe z barwionym lakierem bezbarwnym – gdzie nawet najlepsi lakiernicy nie zawsze wychodzą zwycięsko z operacji cieniowania. Pozostaje skrupulatne analizowanie instrukcji cieniowania, własne próby lub uczestnictwo w szkoleniach przygotowanych przez firmy lakiernicze, żeby sprostać wyzwaniom lakierowania współczesnych aut z coraz trudniejszymi do cieniowania efektami.

Zapraszamy do webinarium przygotowanego przez techników SPECTRAL, prezentującego proces cieniowania.

dr inż. Tomasz Tomczyk
dyrektor Pionu Szkoleń NOVOL