Jedną z nadrzędnych funkcji środków smarnych występujących w samochodach jest niwelowanie tarcia np. w silniku lub skrzyni biegów. Przykładem takich środków są oczywiście oleje silnikowe i przekładniowe. Skoro ich podstawowa funkcja jest taka sama, to czy w awaryjnej sytuacji moglibyśmy np. dolać oleju silnikowego do skrzyni biegów lub oleju przekładniowego do silnika?

Wszystkie oleje silnikowe mają określone funkcje. Jako ich główne zadanie postrzegamy zapewnienie odpowiedniego smarowania ruchomych części silnika. Faktycznie, podstawową i najważniejszą funkcją olejów jest utworzenie trwałego filmu smarnego, który zapewni ochronę pracującym elementom. Mają one jednak również inne ważne zadania, spośród których należy wymienić:

• odprowadzanie ciepła – przez obmywanie i chłodzenie rozgrzanych elementów (pierścień ogniowy 250°C, denko tłoka 200°C, panewki do 130°C) oraz odprowadzanie ciepła do miski olejowej, olej pomaga utrzymywać odpowiednią temperaturę silnika; w bardzo zaawansowanych silnikach stosuje się natrysk oleju na denko tłoka w celu jego chłodzenia oraz dodatkowe chłodnice oleju;
• ochrona przed korozją (żelaza i metali kolorowych) – poprzez dodatki zwiększające liczbę zasadową (alkaliczność oleju) w celu neutralizacji kwaśnych produktów spalania (kwaśne związki siarki, np. H2S itp.) olej zapobiega korozji; szczególnie czułe są elementy, takie jak panewki, które wykonane są z metali kolorowych;
• zapewnienie szczelności komory spalania – konstruktor silnika tak go projektuje, że dopiero po wprowadzeniu oleju o odpowiedniej lepkości pomiędzy pierścienie a tuleję cylindrową silnik osiąga założone ciśnienie sprężania;
• utrzymanie silnika w czystości – stosowanie wysokiej jakości olejów bazowych oraz dodatków myjących i dyspergujących, olej zapobiega odkładaniu się nisko i wysokotemperaturowych zanieczyszczeń; pozostają one rozpuszczone w oleju i pływają w nim rozproszone aż do momentu jego wymiany.

Zasady doboru oleju do skrzyni biegów są identyczne jak w przypadku oleju silnikowego – musi on spełniać normy jakościowe i lepkościowe określone przez producenta pojazdu. Prawda jest jednak taka, że oleje te pracują w zupełnie innych środowiskach i chociaż ich podstawowa funkcja w postaci smarowania jest taka sama, różnią się znacznie pod względem zastosowanych dodatków. Wynika to z faktu stosowania bardzo zróżnicowanych materiałów do produkcji synchronizatorów, takich jak mosiądz, molibden czy węglik spiekany.
– Oleje silnikowe nie nadają się do pracy w skrzyni biegów. Nie zawierają dodatków tarciowych do współpracy z synchronizatorami, przez co biegi załączałyby się bardzo ciężko – wyjaśnia Andrzej Husiatyński, technical support engineer w Total Polska. – Dodatkowo mają mniejsze ilości dodatków Extreme Pressure (EP), jak np. siarka, molibden, bor. Ich niedostatek może doprowadzić do zużycia lub zatarcia skrzyni (zależnie od jej obciążenia). W drugą stronę, olej przekładniowy nie mógłby być używany w silniku głównie z powodu braku rezerwy alkalicznej, czyli dodatków zasadowych neutralizujących kwaśne produkty spalania, oraz mniejszej ilości dodatków dyspersyjnych zbierających zanieczyszczenia, takie jak sadza. Dodatkowo dodatki EP – siarkowo-fosforowe – powodowałyby uszkadzanie czy zatykanie TWC lub DPF-ów.
Kolejne ważne kwestie to lepkość oraz zakres temperatur pracy, które w przypadku silnika i skrzyni biegów są bardzo różne. Olej w silniku pracuje w znacznie szerszym zakresie temperatur. Oleje przekładniowe pracują w znacznie bardziej „sprzyjającym” środowisku, np. pod względem temperatury.
– Olej w silniku osiąga nawet 250°C w okolicach pierścieni tłokowych, co naraża go na utlenianie. W skrzyni biegów nie ma takich źródeł ciepła, olej grzeje się jedynie przez tarcie i rzadko osiąga temperaturę powyżej 100°C. W TotalEnergies zwracamy jednak uwagę, że olej w skrzyni musi być odporniejszy na mrozy i działać odpowiednio już od startu, gdy nagrzewa się bardzo powoli. W skrzyniach biegów dodatkowo olej jest mocniej ścinany między zębami, co wymaga zastosowania innych dodatków podnoszących wskaźnik lepkości. Należy zatem stosować produkty zgodnie z ich przeznaczeniem. Mieszanie tych dwóch rodzajów olejów może w krótkim czasie doprowadzić do kosztownej awarii – podsumowuje Andrzej Husiatyński.