Kontrola geometrii ustawienia kół i osi pojazdów.

Tak jak ma to miejsce w przypadku samochodów osobowych, również samochody ciężarowe, autobusy i inne pojazdy użytkowe podlegają okresowym kontrolom oraz obowiązkowym badaniom technicznym. Jedną z podstawowych czynności, która musi być wykonana podczas takich zabiegów, jest kontrola geometrii ustawienia kół i osi pojazdu. Właściwe ustawienie geometrii układu jezdnego występuje wówczas, kiedy wszystkie koła wyznaczają ten sam kierunek i toczą się bez poślizgu. W przypadku samochodów ciężarowych właściwe ustawienie kół i osi pojazdu ma jeszcze większe znaczenie niż w przypadku samochodów osobowych i chodzi tu nie tylko o względy ekonomiczne, ale przede wszystkim o bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Współczesne pojazdy ciężarowe posiadające coraz większe masy i poruszające się z coraz większymi prędkościami, nie posiadające prawidłowego ustawienia kół i osi, stwarzają ogromne niebezpieczeństwo zarówno dla siebie, jak i dla wszystkich innych użytkowników dróg. O wzroście tego niebezpieczeństwa możemy mówić przy istotnych odchyleniach rzeczywistych parametrów układu geometrii. Zestawy takie zachowują się wówczas inaczej niż wynikałoby to z normalnej reakcji przy prawidłowo ustawionej geometrii układu jezdnego (zajmują one szerszy pas w czasie zmiany kierunku ruchu). Występujące wskutek złego ustawienia geometrii kół i osi pojazdów ciężarowych straty ekonomiczne mają znaczenie drugorzędne. Mimo to warto wspomnieć, że następstwami tego są podwyższone opory toczenia, a w efekcie wyższe zużycie paliwa oraz szybsze zużywanie się opon. Sprawdzanie prawidłowości geometrii ustawienia kół i osi pojazdów można dokonywać zarówno na kanale warsztatowym, jak i na podnośniku. W praktyce znacznie częściej odbywa się to jednak na kanale. Przy zastosowaniu kanału musi być spełniony warunek, że powierzchnia wokół niego powinna być wypoziomowana. Dopuszczalna różnica poziomu nie może być większa niż 4 mm na 1 m długości stanowiska pomiarowego. Jest to warunek niezbędny do zachowania właściwej dokładności pomiaru. Zarówno stanowisko kanałowe, jak i podnośnikowe powinno być wyposażone w przesuwny podnośnik do podniesienia osi kół w celu dokonania kompensacji bicia obręczy (czynności niezbędnej przy każdorazowym pomiarze geometrii). Wskazane jest, aby stanowisko pomiarowe posiadało specjalne zgłębienia pod obrotnice.
Zagłębienia muszą być tak wykonane, aby możliwe było przestawienie obrotnic w kierunku poprzecznym do kierunku najazdu kół. Jeśli stanowisko nie posiada zagłębień na obrotnice, wówczas w celu umożliwienia bezpiecznego najechania na nie, dokłada się do nich specjalne najazdy. Zawsze należy jednak pamiętać, aby tylne koła znajdowały się na tym samym poziomie co przednie. Dlatego w przypadku, gdy stanowisko pomiarowe nie ma zagłębień, na obrotnice pod koła tylne należy podłożyć podstawy wyrównawcze o wysokościach odpowiadających wysokości obrotnic. W miarę możliwości kanał powinien być przejazdowy, a odcinek dojazdowy bezpośrednio poprzedzający wjazd na stanowisko pomiarowe wystarczająco długi przy zachowaniu prostoliniowości.


Kontrola geometrii ustawienia kół samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów użytkowych polega na porównaniu badanych parametrów układu jezdnego danego pojazdu z jego danymi technicznymi, zgodnymi z obowiązującymi przepisami. Wszystkie mierzone parametry układu jezdnego oraz dopuszczalne odchyłki od podanych przez producenta pojazdu parametrów początkowych znajdują się w dokumentacji serwisowej pojazdu, dostępnej coraz szerzej na rynku w fachowej literaturze technicznej oraz bazie danych parametrów wzorcowych niektórych urządzeń służących do kontroli.
Zgodnie z warunkami ITS, na podstawie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 01.02.2005, urządzenie do kontroli geometrii kół pojazdów ciężarowych powinno:
- umożliwiać zamocowanie zespołów pomiarowych na obręczach o średnicy od 14 do 26”,
- umożliwiać wykonanie pomiaru dla rozstawu osi do 8m,
- gwarantować dopuszczalny nacisk koła na obrotnicę około 57,5 kN,
- posiadać konstrukcję umożliwiającą wykonanie kompensacji bicia układu koło-zacisk,
- zapewnić możliwość wydruku protokołu pomiarów za pomocą drukarki wewnętrznej lub zewnętrznej.
Poza tym przyrząd musi gwarantować powtarzalność uzyskiwanych pomiarów przez okres co najmniej 6 miesięcy bez konieczności kontroli, a po tym okresie musi także umożliwiać sprawdzenie dokładności wskazań oraz przywrócenie jej poprzez kalibrację.
Jednym z urządzeń służących do kontroli geometrii ustawienia kół samochodów ciężarowych jest przyrząd GTL Truck. Urządzenie umożliwia pomiar:
- zbieżności połówkowej kół przednich,
- zbieżności całkowitej kół przednich,
- zbieżności całkowitej kół tylnych ( ),
- kątów pochylenia kół przednich i tylnych,
- kątów nieprostopadłości osi kół do osi symetrii ramy ( ),
- kątów nierównoległości osi kół,
- bocznego przestawienia kół względem osi symetrii ramy ( ),
- kątów wyprzedzenia osi sworzni zwrotnic,
- kątów pochylenia osi sworzni zwrotnic,
- różnicy kątów skrętu kół przy skręcie o 200,
- maksymalnych kątów skrętu kół.
Zasada działania urządzenia GTL Truck oparta jest na wykorzystaniu wiązek światła wysyłanych w postaci promieni lasera oraz sygnały elektryczne przekazywane przez specjalistyczne wychyleniowe (grawitacyjne) czujniki optoelektroniczne i czujniki potencjometryczne.


Do wykonywania pomiarów kątów poziomych kół tylnych przyrząd wykorzystuje niskoenergetyczny laser półprzewodnikowy (umożliwiający pomiar nawet przy silnym nasłonecznieniu) oraz zestaw liniałów pomiarowych umożliwiających bazowanie na ramie pojazdu. Na liniałach tych zawieszane są, służące do rzutowania promienia laserowego, płaskie ekrany posiadające podziałki, na których realizowany jest odczyt kątów poziomych kół tylnych. Podziałki tych ekranów tworzą siatkę pomiarową bazującą na osi ramy pojazdu.
Kąty poziome kół przednich mierzone są za pomocą czujników potencjometrycznych znajdujących się na specjalnie ukształtowanych wysięgnikach zespołów pomiarowych. Pomiar kątów pionowych realizowany jest przy użyciu bardzo dokładnych czujników optoelektronicznych. Czujniki elektroniczne, dzięki cyfrowemu przetwarzaniu sygnału, współpracują z odpowiednio oprogramowanym mikroprocesorem. Uzyskiwany z nich sygnał analogowy przetwarzany jest na postać cyfrową, czytelną dla mikroprocesora. Przyrząd pamięta wartości zmierzonych kątów badanego pojazdu.
Do najistotniejszych elementów urządzenia zaliczyć można:
- stanowisko odkładcze,
- zaciski mocujące zespoły pomiarowe na obręczach kół (2 szt.),
- zespoły pomiarowe (2 szt.),
- obrotnice (2 szt.),
- ekrany tylne,
- liniały pomiarowe z osprzętem (liniały pomiarowe, zawiesie do naczepy, zawiesie do przyczepy, ekrany zbieżności, listwy pionowe i uchwyty magnetyczne),
n rozpórka hamulca i blokada kierownicy.
Ponadto przyrząd wyposażony jest w zawiesie do naczepy, które umożliwia bazowanie liniału pomiarowego na czopie naczepy oraz w zawiesie do przyczepy, które zapewnia mocowanie i jednoznaczne bazowanie na uchu pociągowym przyczepy.

mgr Andrzej Kowalewski