Producenci olejów samochodowych prześcigają się w określaniu swoich produktów jako najlepsze, najnowocześniejsze czy najbardziej innowacyjne. Wybierając olej silnikowy, mamy do dyspozycji tylko artykuły „naj”. Po czym poznać, czy olej faktycznie jest wysokiej jakości i czy „ultranowoczesne” produkty nadają się do wszystkich silników?

Silnik spalinowy jest jednym z najważniejszych podzespołów w samochodach osobowych i ciężarowych. Wiele pracujących w nim elementów narażonych jest na działanie dużych nacisków lub porusza się z dużą prędkością, dlatego potrzebują odpowiedniego smarowania. To zadanie spełniają oleje, oprócz tego pełnią również inne bardzo ważne funkcje: odprowadzają ciepło, rozpraszają zanieczyszczenia w swojej objętości czy chronią przed korozją. Ze względu na różnorodność używanych materiałów oraz różne sposoby wykonania i montażu poszczególnych części bardzo ważne jest dobranie takiego oleju silnikowego, który będzie dobrze pracował we wszystkich zakamarkach danego silnika. Drugim ważnym aspektem jest sposób jego pracy – w jakich warunkach atmosferycznych porusza się pojazd, czy jeździ głównie po mieście, czy więcej po autostradach, jakie okresy między wymianami założył konstruktor? Parametry te są niezwykle ważne i mają duży wpływ na zużywanie się środka smarnego.

Oleje bazowe – różnice
Wszystkie oleje, które wlewamy do naszych pojazdów, składają się z oleju bazowego oraz pakietu dodatków. Wyróżniamy pięć podstawowych grup olejów bazowych:
- Grupa I – najtańsze i najprostsze oleje mineralne, obecnie coraz rzadziej stosowane;
- Grupa II – oleje mineralne poddane dodatkowej obróbce; mają niższą zawartość siarki niż oleje grupy I (poniżej 0,03%) oraz więcej węglowodorów nasyconych;
- Grupa III – oleje poddane procesom hydrokrakingu i hydroizomeryzacji, które pozwalają przebudować strukturę węglowodorów i nadać właściwości bliskie bazom syntetycznym;
- Grupa IV – oleje syntetyczne (polialfaolefiny – PAO) powstałe w wyniku skomplikowanego procesu syntezy chemicznej;
- Grupa V – wszystkie inne oleje syntetyczne poza PAO, mogą to być między innymi estry kwasów karboksylowych, poliglikole czy oleje silikonowe.

Lepkość a oleje syntetyczne, półsyntetyczne i mineralne
W zależności od użytej bazy lub mieszanki baz oleje dzielimy na syntetyczne, półsyntetyczne i mineralne. Oleje mineralne składają się głównie z pierwszych dwóch grup, oleje syntetyczne z grup III, IV i V, natomiast „półsyntetyki” są mieszaniną olejów mineralnych i syntetycznych.
Podczas doboru oleju najważniejszym parametrem jest jego lepkość. Jest to wielkość opisująca opór przeciw płynięciu (im lepkość wyższa, tym olej wolniej płynie). Według oznaczeń Stowarzyszenia Inżynierów Samochodowych (SAE) oleje dzielimy na klasy zimowe (opisywane liczbami i literą „W”) oraz letnie (opisywane samymi liczbami). Współcześnie do samochodów używa się olejów wielosezonowych – stąd na opakowaniach najczęściej możemy znaleźć dwie liczby oddzielone literą „W”. Pierwsza oznacza klasę zimową i płynność oleju w niskich temperaturach, a druga letnią – grubość filmu olejowego w wysokich temperaturach. Nie ma uniwersalnej zasady doboru lepkości i zawsze powinniśmy wybierać ją zgodnie z zaleceniami producenta, które można znaleźć w instrukcji obsługi samochodu. Jest to bardzo ważne, ponieważ odpowiednia lepkość oznacza bezproblemowy rozruch w niskich temperaturach otoczenia i szybkie doprowadzenie środka smarnego do wszystkich części silnika oraz odpowiednie smarowanie podczas pracy. Powszechnie uważa się, że oleje o lepkości 0W-XX i 5W-XX powstają na bazach syntetycznych, oleje 10W-XX to „półsyntetyki”, a 15W-XX to oleje mineralne. Ze względu na właściwości olejów bazowych taki podział jest w większości wypadków prawdziwy, ale nie zawsze! Warto dodać, że oleje syntetyczne charakteryzują się, w porównaniu z olejami mineralnymi, lepszą odpornością na utlenianie, mniejszą lotnością i dużo niższą temperaturą płynięcia.

Klasa jakości – jak ją wybrać?
Po ustaleniu odpowiedniej lepkości należy wybrać odpowiednią klasę jakościową. W Europie najpopularniejsze oznaczenia odnoszą się do podziału Stowarzyszenia Europejskich Konstruktorów Samochodowych (ACEA) oraz Amerykańskiego Instytutu Naftowego (API). Według ACEA mamy klasyfikację do pojazdów benzynowych o oznaczeniu „A”, do pojazdów osobowych z silnikami Diesla oznaczenie „B”, a w przypadku olejów niskopopiołowych „C”. Oprócz litery w skład oznaczenia wchodzi cyfra, która opisuje nam właściwości oleju. Poniżej najpopularniejsze z nich:
- A3/B3 – oleje wysokiej jakości, przeznaczone do silników benzynowych i wysokoprężnych, również do dłuższych przebiegów między wymianami;
- A3/B4 – oleje wysokiej jakości, przeznaczone również do dłuższych przebiegów między wymianami (wymaganie do silników Diesla wyposażonych we wtrysk bezpośredni);
- A1/B1 – oleje podstawowej jakości typu „Fuel Eco” (paliwooszczędne), nie nadają się do stosowania w niektórych silnikach;
- A5/B5 – oleje wyższej jakości typu „Fuel Eco” (paliwooszczędne), również do dłuższych przebiegów między wymianami, nie nadają się do stosowania w niektórych silnikach.

Oleje silnikowe typu „Low SAPS” (o obniżonej zawartości popiołów siarczanowych, fosforu i siarki) oznaczane są literą „C” i są zalecane do stosowania w pojazdach wyposażonych w filtry cząstek stałych. Dzięki odpowiedniej formulacji pozwalają przedłużyć życie tych filtrów. Oznaczane są cyframi od 1 do 4 i różnią się między sobą zawartością dodatków typu SAPS oraz paliwooszczędnością.
Klasyfikacja jakościowa według API opiera się na dwóch literach. Pierwsza z nich to „S” w przypadków silników benzynowych oraz „C” dla silników Diesla. Druga litera oznacza poziom jakości i im dalej od początku alfabetu się znajduje, tym wyższej jakości jest olej. Obecnie najwyższa norma dla pojazdów benzynowych to „SN” a dla samochodów osobowych z silnikami wysokoprężnymi „CF”. Generalna zasada mówi, że powinniśmy stosować olej minimalnie tej jakości, którą zaleca producent (kolejne, nowsze klasy są kompatybilne wstecz ze starszymi). Jednak do bardzo starych pojazdów nie zaleca się stosowania olejów z najnowszymi normami (np. oleju „SN” do pojazdu wyprodukowanego w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku i wymagającego oleju „SC”).
Podobnie jak w przypadku wyboru lepkości środka smarnego nie ma ogólnych zasad dotyczących wyboru klasy jakości oleju. Powinniśmy zawsze kierować się zaleceniami producenta silnika.

Specyfikacje i oficjalne aprobaty
Ostatnim parametrem i kryterium wyboru są specyfikacje i oficjalne aprobaty producentów samochodów. Aby olej dostał taką aprobatę, musi najczęściej przejść dodatkowe testy, ale później może być stosowany do pojazdów danych marek nawet w czasie trwania gwarancji (bez ryzyka jej utraty). Informacje o wymaganiach poszczególnych producentów dotyczących swoich specyfikacji możemy znaleźć w instrukcji obsługi pojazdu lub na stronach internetowych producentów olejów silnikowych, na których są również wyszukiwarki olejów do konkretnych pojazdów, np. http://dobierz-olej.totalpolska.pl.
Olej powinniśmy zawsze regularnie wymieniać zgodnie z założonymi przez konstruktora przebiegami i przez cały czas życia pojazdu powinien być to środek spełniający wymagania dotyczące konkretnego silnika.
Ze względu na ogromną różnorodność zastosowań olejów oraz warunków ich pracy firmy produkujące środki smarne muszą opracowywać coraz nowsze rozwiązania oraz szerokie gamy produktów. Nie jest możliwe wyprodukowanie uniwersalnego środka, który sprawdziłby się we wszystkich aplikacjach. Aby spełniać wymagania producentów, które czasem się wzajemnie wykluczają oraz konkretnych zastosowań, olej musi być odpowiednio dobrany. Proces doboru oleju może na pierwszy rzut oka wydawać się skomplikowany, ale warto poświęcić mu chwilę uwagi, żeby nie mieć w przyszłości problemów z użytkowaniem pojazdu i nie tracić niepotrzebnie dodatkowego czasu i pieniędzy.