Automatyczna skrzynia biegów to jeden z najbardziej złożonych i krytycznych mechanizmów pojazdu, odpowiedzialny za przenoszenie mocy z silnika na koła. Aby utrzymać optymalną wydajność i zapobiec uszkodzeniom, konieczne jest wykonywanie regularnych przeglądów, w tym wymiany oleju ATF w interwałach zależnych w głównej mierze od typu skrzyni oraz intensywności eksploatacji.

Istnieją dwa sposoby wymiany oleju w automatycznej skrzyni biegów: dynamiczna i statyczna. W tym artykule omówimy różnicę między tymi metodami, wskażemy ich zalety i wady.
Dynamiczna wymiana oleju polega na całkowitym usunięciu przepracowanego oleju i napełnieniu skrzyni nowym za pomocą specjalistycznego urządzenia, np. Ravenol ATF Professional Line 3.0. W przypadku zastosowania tej metody następuje wymiana 95-100% oleju. Konieczne będzie przyłączenie się do obiegu olejowego skrzyni, najczęściej przez chłodniczkę oleju skrzyni biegów. Urządzenie wytwarza ciśnienie, które wypycha zużyty olej ATF, jednocześnie napełniając skrzynię nowym. W tej metodzie zużywa się od 30% do 40% litrów oleju więcej niż stanowi pojemność skrzyni. 
Z kolei metoda statyczna wydaje się nieco prostszym i pozornie tańszym sposobem wymiany oleju w skrzyni automatycznej. Do jej przeprowadzenia nie jest potrzebne specjalistyczne urządzenie. Polega ona na spuszczeniu części zużytego oleju z przekładni, a następnie na wtłoczeniu do skrzyni nowego oleju w podobnej ilości, jak ilość oleju spuszczonego. Stary olej miesza się z nowym, w ten sposób odświeżamy w pewnym stopniu parametry użytkowe oleju w skrzyni. W celu uzyskania optymalnych warunków pracy powinniśmy powtórzyć taką wymianę co najmniej kilkukrotnie. Jedna czy dwie wymiany tą metodą z pewnością będą tańsze od wymiany dynamicznej. Jeśli jednak będziemy chcieli uzyskać efekt zbliżony do tego, jaki oferuje dynamiczna wymiana, to koszt może okazać się kilkukrotnie wyższy, a czasu spędzony w serwisie mógłby się znacznie wydłużyć. 

Wymiana filtra oleju ATF
Niezależnie od metody powinniśmy wymienić filtr oleju, jeżeli istnieje taka możliwość. Niestety nie zawsze jest to da się to zrobić, ponieważ niektóre skrzynie mają zabudowane filtry, np. Aisin TF-80SC, JF506E firmy Jatco, a ich wymiana jest możliwa tylko w przypadku całkowitego rozebrania skrzyni.

Ile oleju możemy wymienić każdą z metod?
Z pomocą wymiany statycznej jesteśmy w stanie wymienić od 40% do 60% dla skrzyń z konwerterem momentu obrotowego. W przypadku jednorazowej wymiany będzie to jedynie odświeżenie oleju. Korzystając z wymiany dynamicznej, jesteśmy w stanie wymienić nawet do 100% oleju ATF. Zaletą tej metody względem metody statycznej jest przede wszystkim odfiltrowanie skrzyni z zanieczyszczeń powstałych w wyniku pracy, dzięki czemu nowy olej ATF będzie miał lepsze warunki pracy, a to pozwoli na dłuższą trwałość oleju i możliwie bezawaryjną pracę do następnej wymiany.

Dynamiczna czy statyczna? Kluczowe zasady wymiany oleju w skrzyni automatycznej
Decydując się na wymianę metodą dynamiczną lub statyczną, należy zacząć od zweryfikowania historii serwisowej skrzyni oraz przeprowadzenia jazdy testowej i testu diagnostycznego w celu sprawdzenia poprawności działania skrzyni. Szczególną uwagę należy zwrócić w przypadku starszych samochodów. Na rynku wtórnym niektóre pojazdy mają wymieniany olej po raz pierwszy po przebiegu 300 tys. km. Weryfikacja skrzyni biegów pozwala zmniejszyć ryzyko awarii po wymianie oleju. Część awarii wynika z tego, że skrzynia w trakcie eksploatacji dostosowuje pracę do stopnia zużycia oleju oraz samej skrzyni, po wymianie oleju metodą dynamiczną lub kilkukrotnie statycznie następuje wypłukanie osadów, a skrzynia może uwidocznić problemy w działaniu. Warto również pamiętać, że w przypadku mocno zabrudzonej skrzyni konieczna jest kilkukrotna wymiana oleju metodą statyczną. Pojedyncza wymiana może rozpuścić osady, które następnie mogą przedostać się do sterowników skrzyni, powodując pogorszenie jej pracy.
Przy zakupie samochodu z rynku wtórnego ze skrzynią automatyczną warto zweryfikować historię serwisowania samochodu, w tym skrzyni automatycznej. Wymiany oleju co 45-60 tys. km zdecydowanie przedłużają żywotność skrzyni oraz zmniejszają ryzyko wystąpienia awarii.

Objawy zużycia oleju
Olej ATF podczas pracy przekładni ma kilka zadań: rozprowadzanie temperatury, przenoszenie wysokich obciążeń podczas separowania filmem smarnym trących o siebie powierzchni zębów i łożysk. Takie wymagania oraz dłuższe interwały wymiany doprowadzają do zużycia. Objawy zużycia oleju można odczuć już podczas jazdy, zaliczamy do nich:

• Ciemny lub odbarwiony płyn. Nowy olej ATF ma określone przez producenta kolory, głównie o innej barwie niż słomkowa, w celu łatwej identyfikacji nieszczelności, podczas gdy zużyty olej może stać się ciemnobrązowy lub nawet czarny. Jeśli olej ATF wydaje się zanieczyszczony lub spalony, to znak, że należy go wymienić.
• Ślizgające się biegi. Zużyty olej ATF może nie zapewniać odpowiedniego smarowania, co prowadzi do ślizgania się biegów lub trudności w ich zmianie. Może to spowodować, że skrzynia będzie wolniej zmieniać biegi lub wahać się co do ich zmiany.
• Opóźnione załączanie biegów. Opóźnienie między zmianą biegów a włączeniem się skrzyni biegów w przypadku systemu start-stop może być oznaką zużytego oleju ATF.
• Nieregularna zmiana biegów. Niespójne lub nieprzewidywalne wzorce zmiany biegów, takie jak nagłe zmiany w górę lub w dół, mogą być spowodowane przez zdegradowany olej ATF.
• Przegrzewanie się skrzyni biegów. Stary lub zanieczyszczony olej ATF może nie odprowadzać ciepła wystarczająco skutecznie, powodując przegrzanie skrzyni biegów. Może to doprowadzić do poważnego uszkodzenia jej elementów.

Objawy zużycia skrzyni biegów

• Nietypowe zapachy. Jeśli olej ATF wydziela zapach spalenizny, jest to oznaka, że zawiera produkty karbonizacji i należy zweryfikować, czy nie uległy spaleniu tarcze sprzęgłowe.
• Hałas w skrzyni biegów. Szlifowanie, wycie lub inne nietypowe odgłosy dochodzące ze skrzyni biegów mogą być oznaką nieprawidłowego smarowania lub zużycia skrzyni.

Średni koszt wymiany statycznej i dynamicznej
Dla przykładu, w samochodzie BMW F10 520d xDrive dla skrzyni 8HP45 statycznie wymienimy około 5 l Ravenol ATF 8HP Fluid. Cena detaliczna oleju to około 80 zł za litr. Do tego należy doliczyć oryginalny miskofiltr, ponieważ znane są przypadki problemów z zasysaniem oleju z filtra nieoryginalnego. Jego koszt około 450 zł. W tym modelu, jeśli nie jest utrudniony dostęp, wymiana może trwać około godziny. Jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planem, to znając obecną cenę za roboczogodzinę warsztatu (waha się od 150 do 250 zł), można wyliczyć koszt całkowity około 1100 zł, wykonując wymianę statyczną tylko jeden raz.
Dynamiczna wymiana w tej samej skrzyni z zastosowaniem wstępnego płukania wymaga około 13 litrów oleju Ravenol ATF 8HP Fluid. W związku tym koszt całej usługi wraz z częściami wymienionymi wcześniej (wraz z olejem) będzie wynosił około 2000 zł.

Kacper Mateja
Doradca Techniczny
Ravenol