Ponad połowa małych i aż 90% dużych firm organizuje szkolenia dla pracowników. Często odbywają się one poza godzinami pracy, na przykład w weekendy. Niestety, prawo pracy nie określa, czy takie szkolenia należy wliczać do czasu pracy, a więc czy pracownikowi przysługuje za udział w nich dzień wolny lub dodatkowe wynagrodzenie.

Kodeks pracy nie reguluje, w jaki sposób rozliczać szkolenia, na które firma wysyła pracownika poza godzinami pracy. Jeśli pracodawca wyda pracownikowi polecenie uczestnictwa w szkoleniu, zalicza się je do czasu pracy. Za dokształcanie zawodowe w weekend przysługuje dzień wolny od pracy lub wynagrodzenie.
Co gorsza, brakuje nie tylko przepisów, ale także orzecznictwa sądów, które odnosiłyby się wprost do kwestii zaliczania szkoleń do czasu pracy. W rezultacie pracownicy nie wiedzą, w jakich sytuacjach pracodawca może zobowiązać ich do szkolenia zawodowego oraz czy mogą odmówić w nim udziału.

Kiedy obowiązkowe szkolenie?
Wątpliwości nie wzbudza, czy do czasu pracy wliczać szkolenia odbywające się w trakcie godzin pracy.
Podobnie, jeśli obowiązek udziału w takich szkoleniach (bez względu na to, czy odbywają się w godzinach pracy, czy w weekend) wynika z innych przepisów. Taki nakaz nakłada na przykład kodeks pracy w przypadku szkolenia bhp, a Karta Nauczyciela w sytuacji doskonalenia zawodowego nauczycieli. Obowiązek udziału w szkoleniach może też nakładać umowa o pracę, regulamin pracy czy układ zbiorowy.
Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) pracownik musi też uczestniczyć w szkoleniach, gdy zobowiąże go do tego szef poleceniem służbowym. W takim przypadku także nie gra roli, czy szkolenie odbywa się w dzień roboczy, czy na przykład w sobotę. I także wtedy, zdaniem PIP, zawsze powinno być wliczone do czasu pracy. Z opinią tą zgadzają się prawnicy.
Sytuacja jest bardziej skomplikowana, jeśli szkolenie ma trwać także w niedzielę. Zgodnie z kodeksem pracy w ten dzień mogą pracować bowiem tylko osoby wykonujące niektóre zawody (na przykład pracujące w transporcie, gastronomii, zakładach opieki zdrowotnej) lub zatrudnione w systemie pracy zmianowej. Wydaje się, że tylko one mogą uczestniczyć w szkoleniach organizowanych w niedzielę, które będą wliczane do czasu pracy (czyli np. tych, w których udział jest obowiązkowy, bo szef wydał takie polecenie służbowe).

Możliwe zwolnienie
Jeżeli pracodawca zobowiąże pracownika do udziału w szkoleniu zawodowym, powinien on w nim uczestniczyć. W przeciwnym razie pracodawca może nałożyć na niego karę porządkową, a nawet zwolnić go z pracy. Zgodnie bowiem z artykułem 100 kodeksu pracy pracownik powinien stosować się do poleceń przełożonych. Wydaje się, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, czyli w trybie dyscyplinarnym. Zgodnie bowiem z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 12 czerwca 1997 r. bezprawna i świadoma odmowa wykonania polecenia zagrażająca istotnym interesom pracodawcy uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (I PKN 211/97).

Integracja za darmo
Według ekspertów do czasu pracy nie powinno się wliczać tzw. wyjazdów integracyjnych, jeśli organizowane są one wyłącznie w celach towarzyskich. Nie zwiększają one umiejętności i kwalifikacji pracowników. Podobnie należy ocenić sytuację, gdy szkolenie odbywa się na prośbę pracownika, a w szczególności, gdy jest dodatkowo finansowane przez pracodawcę. Nawet jeśli odbywa się ono w sobotę, pracownikowi nie przysługuje w zamian czas wolny. Część ekspertów uważa nawet, że wynagrodzenie lub dzień wolny nie powinien się należeć pracownikowi, który poza godzinami pracy uczestniczy w szkoleniu, na które wysłał go pracodawca, ale nie dotyczy ono jego pracy lub ma na przykład charakter wykładu, a nie warsztatów.

Jasna regulacja
Wszystkie wątpliwości mogłaby usunąć nowelizacja kodeksu pracy określająca, czy szkolenia powinny być wliczane do czasu pracy. Konieczność takiego rozstrzygnięcia jest tym bardziej zasadna, że szkolenia są coraz bardziej popularne wśród firm.

mgr Robert Gorczyca
specjalista ds. bhp, prawnik