Współczesne oleje silnikowe w 80% składają się z tzw. bazy olejowej, pozostałe 20% stanowią dodatki. Dobrej jakości baza olejowa jest bardzo ważna, natomiast o unikalności produktu i jego specyficznych cechach decydują specjalne kombinacje uszlachetniaczy. Nie zmienia to faktu, że bez względu na różnorodność olejów silnikowych mają one określone funkcje.

Podstawowym zadaniem oleju jest smarowanie ruchomych części silnika w szerokim zakresie temperatur, dzieje się to poprzez utworzenie trwałego i odpornego na zerwanie filmu olejowego. Funkcja ta jest ściśle związana z lepkością oleju, czyli jego zdolnością do oddzielania od siebie współpracujących elementów. Odpowiednią lepkość osiąga się przez zastosowanie modyfikatorów lepkości oraz dodatków przeciwzużyciowych i modyfikatorów tarcia. Drugą ważną funkcją oleju silnikowego jest odprowadzanie ciepła, co jest szczególnie istotne w nowoczesnych turbodoładowanych jednostkach. Niektóre elementy silnika mogą osiągać bardzo wysoką temperaturę. Zadaniem oleju jest odbieranie ciepła z tłoków, panewek wału korbowego czy wirnika turbosprężarki. Dlatego ważne jest, aby lubrykant miał wysoką temperaturę zapłonu, odpowiednią stabilność temperaturową i chronił przed utlenianiem w wysokich temperaturach.
Kolejnym ważnym zadaniem jest uszczelnianie elementów silnika (np. tłoków, cylindrów, pierścieni), co zapewnia mu m.in. odpowiednią kompresję, niezbędną do rozwijania pełnej mocy, oraz ogranicza spalanie oleju.
Bardzo ważną kwestią jest utrzymanie silnika w czystości, co pozwala na dłużej zachować jego żywotność i bezawaryjność. Olej zapobiega odkładaniu się nisko- i wysokotemperaturowych zanieczyszczeń, zostają one rozpuszczone w oleju i pływają w nim rozproszone aż do momentu wymiany. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu wysokiej jakości baz olejowych oraz dodatków myjących i dyspergujących. Ochrona przed korozją osiągana jest przez korzystanie z dodatków zwiększających liczbę TBN (czyli liczbę zasadową, inaczej alkaliczność oleju) w celu neutralizacji kwaśnych produktów spalania. Olej musi być neutralny dla metalu, dlatego te substancje muszą być dobrane tak, aby zapewnić odpowiednią ochronę przed kwasami, tlenem itp., z drugiej strony nie mogą przekroczyć bezpiecznego poziomu z punktu widzenia ochrony przed korozją.
Olej silnikowy to produkt wielozadaniowy, każda jego funkcja jest ważna. Dlatego tak istotne jest, aby wybierać odpowiedni środek do silnika. Oczywiście najważniejszym parametrem jest lepkość, która zawsze musi być taka, jaką zaleca producent. Warto jednak dokładnie przeanalizować skład lubrykantu, zarówno pod względem bazy olejowej, jak i uszlachetniaczy, aby zapewnić silnikowi najwyższy stopień ochrony.