Trzeci artykuł dotyczący dynamometrii porusza dwa tematy: dokręcania z małymi momentami i wkrętaków dynamometryczne oraz dokręcanie z dużymi momentami i przeznaczone to tego wzmacniacze momentu.

Wkrętaki dynamometryczne to narzędzia do bardzo dokładnego dokręcania z zadanym momentem o niskich wartościach. Zazwyczaj służą one do dokręcania momentów do 5 Nm. Wkrętaki dynamometryczne to wszystkie narzędzia o mechanizmie sprężynowo-klikowym, regulowane przez operatora lub na przyrządach (do stałych powtarzalnych dokręceń tym samym momentem). W większości wyposażone są w mechanizm sprzęgła niepuszczający nas poza ustawioną wartość. Taka konstrukcja podyktowana jest przede wszystkim tym, że dokręcamy naprawdę małe wartości momentu, których można nie zauważyć i przekręcić, co miałoby fatalne skutki dla całego procesu. Na wyjściu wkrętaki mają zazwyczaj wyprowadzenie pod bity lub np. kwadrat 1/4’’ do zamontowania odpowiednich końcówek. Dokładność tych narzędzi opisuje norma ISO 6789:2003 – maksymalne odchyłki wynoszą +/- 6% (dokręcanie wartości < 10 Nm). Precyzyjnych wkrętaków dynamometrycznych używamy przy dokręcaniu połączeń w częściach elektronicznych, tablicach rozdzielczych itp. 

Asortyment wkrętaków dynamometrycznych Bahco:

• rodzina wkrętaków z nastawem przez operatora: 6973N (0,1-0,8 Nm), 6976N (0,4-2 Nm), 6978N (0,5-4,5 Nm);
• rodzina wkrętaków TSS120 (0,1-1,2 Nm), TSS600 (1-6 Nm);
• rodzina wkrętaków nastawianych na przyrządach: 6876N (0,07-0,7 Nm), 6878N (0,15 Nm-1,7 Nm), 6880N (0,45-4,5 Nm).

Ciekawym rodzajem wkrętaków dynamometrycznych są te przeznaczone do płytek wieloostrzowych – rodzina BE-6990 – wkrętaki ze stałą wartością momentu dopasowaną do wielkości śruby Torx i mechanizmem sprzęgłowym (przykładowe stałe wartości nastawu: T6 – 0,6 Nm, T7 – 0,9 Nm, T8 – 1,2 Nm, T9 – 1,4 Nm, T10 – 2 Nm, T15 – 3 Nm). 
Przechodząc do dokręcania dużych momentów, wzmacniacz momentu to rodzaj przekładni planetarnej zbudowanej z bardzo wysokiej jakości stopów, która wzmacnia moment dany na WE w stosunku do momentu na WY o stały, zawsze ten sam stopień, tzw. przełożenie (w Bahco: 5:1, 15:1, 25:1, 75:1). W górnej części obudowy ma wejście żeńskie (otwór) pod standardowy kwadrat 1/2’’, 3/4’’, 1’’, a w dolnej części zakończony jest wyjściem kwadratowym męskim (trzpień), większym niż ten na wejściu, czyli 3/4’’, 1’’, 1 1/2’’. Solidny korpus obudowy wzmacniacza ma wyprowadzone ramię reakcyjne, które służy do zablokowania go podczas pracy. Norma ISO 6789:2003 nie obejmuje tego rodzaju narzędzi. Producenci w większości podają dokładność wzmacniaczy, odchyłki z reguły nie przekraczają +/- 4%. Dokręcanie wzmacniaczem na zadaną wartość realizujemy, używając na wejściu klucza dynamometrycznego, a na wyjściu nasadki. 
Uwaga – zawsze trzeba wykonać działanie dzielenia maksymalnego zakresu wzmacniacza przez stopień przełożenia – otrzymujemy wtedy maksymalną wartość, którą można podać na wejściu. W przypadku jej przekroczenia uszkodzimy mechanizm narzędzia. 

Wzmacniacze momentu służą do:

• dokręcania dużych momentów (największy wzmacniacz Bahco 9625-9500 ma górny maksymalny zakres o wartości 9500 Nm, podczas gdy największy klucz dynamometryczny tylko 2500 Nm);
• do dokręcania w miejscach, gdzie nie mamy możliwości podejścia zwykłym kluczem. Przykładowo dokręcenie 1000 Nm można wykonać kluczem Bahco 7455-1500 o długości 1,77 m lub kombinacją wzmacniacz 9525-1700 o długości 0,217 m + klucz dynamometryczny 7455-100A o długości 0,42 m;
• do odkręcania, ponieważ są one tylko zwykłymi przekładniami, w komplecie z pokrętłem można ich używać do odkręcania.

Wyróżniamy dwa rodzaje wzmacniaczy momentu: standardowe z normalnym ramieniem reakcyjnym i wąskie z krótkim ramieniem reakcyjnym. W tabelach prezentujemy rodzinę wzmacniaczy Bahco.

Wzmacniacze standardowe Bahco

Wzmacniacze wąskie Bahco

Użycie wzmacniacza: dobieramy narzędzie do rodzaju pracy i wartości dokręcenia w Nm (zakres działania, WE, WY). Dobieramy klucz dynamometryczny, nastawiamy go na żądaną wartość, wkładamy do WE wzmacniacza, zakładamy na WY nasadkę, zapieramy wzmacniacz i rozpoczynamy dokręcanie. Kliknięcie klucza oznacza dokręcenie śruby w nasadce na wartość nastawu klucza x przełożenie wzmacniacza. 
Wzmacniaczy momentu używa się przede wszystkim w przemyśle ciężkim do dokręcania części dużych maszyn, skręcania konstrukcji stalowych, ale również w warsztatach obsługi samochodów ciężarowych. 
Mam nadzieję, że tym artykułem jeszcze lepiej przybliżyłem Państwu dział dynamometrii. Czekam na pytania i opinie. 

Tomasz Orlikowski
SNA Europe – Poland Sp. z o.o.
tomasz.orlikowski@snaeurope.com