Prezentujemy dokładniej dwa typy narzędzi, a mianowicie klucze dynamometryczne zegarowe i elektroniczne. Omawiane typy kluczy należą do grupy narzędzi wskazujących. Na ich skalach (zegarowej lub wyświetlaczu LCD) widać narastanie momentu. Można także obserwować, co dzieje się ze skręcanymi elementami, dokładnie odczytując narastanie wartości momentu. 

Dynamometryczne klucze zegarowe
Najpierw kilka słów o kluczach dynamometrycznych zegarowych, nazwanych tak od skali w kształcie tarczy. Za odczyt momentu wciąż odpowiedzialne są części mechaniczne: zestaw dźwigni i sprężyna, która w tym modelu przypomina sprężynę zegarową. Sprężyna skorelowana jest ze skalą, działanie siły na klucz powoduje ściśnięcie sprężyny i wychylenia wskazówki zegara. Po zaprzestaniu działania siły sprężyna pozostaje bez obciążenia i wskazówka cofa się do zera (do początku skali) – klucz nie wymaga luzowania nastawu. Klucze zegarowe to jedyne spośród urządzeń dynamometrycznych, których skala zaczyna się od zera. Na skali takiego klucza mamy zazwyczaj dwie zazębiające się wskazówki. Pierwsza związana jest z odczytem ze skręcanej sprężyny i wskazuje moment. Druga jest wskazówką ciągniętą przez pierwszą i zapisuje ostatnie największe wskazanie. Gdy zaprzestajemy działać na klucz siłą, pierwsza wskazówka automatycznie cofa się do zera, druga zostaje na wskazaniu maksymalnego osiągniętego momentu. Tę drugą wskazówkę do pozycji zero sprowadzamy ręcznie. 
W Bahco rodzina kluczy zegarowych ma oznaczenie kodowe 7454. Są to bardzo dokładne narzędzia stosowane wszędzie tam, gdzie zależy nam na bardzo precyzyjnym dokręcaniu i odczycie momentu. Chociaż dokładność kluczy zegarowych opisana normą ISO 6789:2003 wynosi dla kluczy o zakresie mniejszym lub równym 10 Nm +/- 6% i dla kluczy o zakresie większym niż 10 Nm +/- 4%, to takim kluczem można dokręcać z mniejszymi odchyłkami. Na większą dokładność pomiaru przekłada się przede wszystkim wskazujący typ odczytu momentu, czyli możliwość obserwacji narastania momentu na skali na tarczy zegarowej. Klucze zegarowe Bahco nie mają grzechotki na wyjściu, a tylko kwadrat wyjściowy, dokręcając, trzeba przekładać klucz. Klucz zegarowy nie ma także sprzęgła rozłączającego po osiągnięciu założonego momentu. Ten typ narzędzi pochodzi z naszej fabryki w USA. Klucze zegarowe najczęściej stosowane są na produkcji, w laboratoriach i działach kontroli jakości.

Dynamometryczne klucze elektroniczne
Kolejny prezentowany typ to klucze elektroniczne. Tak jak poprzednie stosowane są przede wszystkim tam, gdzie zależy nam na precyzyjnym dokręcaniu i odczycie momentu oraz gdzie wykonujemy bardzo dużo dokręceń, które trzeba zapisywać i weryfikować. Klucze elektroniczne stosujemy również w przypadku, gdy mamy do czynienia z wieloma seryjnymi dokręceniami, a ten programowalny może uprościć pracę. Warto wiedzieć, że klucz elektroniczny będzie mniej wrażliwy na trudne warunki pracy. 
Zasada jego działania nie opiera się na elementach mechanicznych, składają się nań bateria, przetwornik tensometryczny, układy elektroniczne i wyświetlacz. Przetwornik mierzy siłę działającą na klucz i przelicza na moment, który prezentowany jest na kilka opisanych poniżej sposobów, pierwszy i najważniejszy to wyświetlacz LCD. Klucze elektroniczne Bahco zdecydowanie wyróżniają się na rynku, charakteryzuje je wytrzymała metalowa konstrukcja rurowa, świetna elektronika, dokładność oraz możliwości pomiarowe i adaptacyjne. Środowisko pracy tych narzędzi to przede wszystkim duże zakłady produkcyjne z działami kontroli jakości, laboratoria, duże serwisy motoryzacyjne.
Rodzinę kluczy dynamometrycznych elektronicznych Bahco tworzą narzędzia o kodach TAW i TAWM. Poniżej ich charakterystyczne cechy:
- o chwili osiągnięcia ustawionego momentu jesteśmy informowani przez: odczyt na wyświetlaczu LCD (wartość momentu – cyfra), wibrację rękojeści, sygnał dźwiękowy oraz informację na dwóch paskach diod LED;
- klucz mierzy: moment, kąt, moment i kąt, a moment potem kąt oraz programowalne ustawienia;
- jednostki pomiarowe: Nm, Kg.cm, dNm, Lbf.Ft, Lbf. In.;
- dokładność +/- 2% w prawo i +/- 3% w lewo (norma ISO 6789:2003 mówi o +/- 6% i +/- 4% odchyłki);
- pamięć 1500 ostatnich pomiarów, licznik pomiarów (TAWM przesył danych po USB do komputera);
- możliwość zaprogramowania do 50 własnych ustawień;
- spełniają normy ISO 6789 i 2004/108/EC.

Większą dokładność pomiaru gwarantują przede wszystkim systemy elektroniczne i możliwość obserwacji narastania momentu na kilka sposobów. Uwaga – ten typ klucza także nie ma sprzęgła. Narzędzia produkowane są w USA. 

Jakie korzyścią dają zastosowane w elektronicznych kluczach Bahco rozwiązania?
- Ze względu na swoje dość szerokie zakresy pomiarowe mogą zastąpić kilka tradycyjnych kluczy mechanicznych (np. TAWM1430 z zakresem 1,5-30 Nm cztery klucze mechaniczne: 7455-5, 7455-15, 7455-20 i 7455-25).
- Urządzeń elektronicznych nie trzeba mechanicznie luzować, co przekłada się na dłuższe utrzymywanie dokładności pomiaru.
- Większa wydajność pracy dzięki możliwości zaprogramowania klucza pod własną pracę, łatwy dostęp do pamięci pomiarów, przesył danych do komputera (kopia lub archiwizacja).
- Duża dokładność i łatwy odczyt pomiarów (LCD, dźwięk, wibracje, paski LED).
 
W ramach rozwoju tej linii narzędzi dostępna jest już kolejna wersja z gniazdem wtykowym 9×12, 14×18 i 24×32.

Wszystkie opisane cechy sprawiają, że elektroniczne klucze dynamometryczne można śmiało uznać za najbardziej wszechstronne narzędzia do pomiaru momentu siły. 
Mam nadzieję, że tym artykułem przybliżyłem Państwu dział dynamometrii. Czekam na pytania i opinie. 

Tomasz Orlikowski
SNA Europe – Poland Sp. z o.o.
tomasz.orlikowski@snaeurope.com