Przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę pracodawca powinien sprawdzić, czy nie podlega on ochronie przed zwolnieniem, a jeśli tak – jaki zakres ochrony go dotyczy. 

Ochrona pracownicy w ciąży
Pracownicy, która jest w ciąży, przysługuje ochrona przed:

• wypowiedzeniem umowy o pracę,
• wypowiedzeniem warunków pracy i płacy,
• rozwiązaniem umowy o pracę.

Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę pracownicy w ciąży nie działa, gdy:

• zachodzą przyczyny, które umożliwiają rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy (zwolnienie dyscyplinarne), a organizacja związkowa (jeśli działa w firmie), która reprezentuje pracownicę, wyraziła zgodę na jej zwolnienie lub
• pracownica została zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny, który nie przekracza miesiąca.

Ochrona pracownika w czasie urlopów związanych z rodzicielstwem
Do grona osób, którym przysługuje ochrona w związku z korzystaniem z urlopów związanych z rodzicielstwem, należą:

• matka,
• ojciec,
• inny członek rodziny (na przykład matka pracownicy matki lub matka pracownika ojca).

Do urlopów, w czasie korzystania z których pracownik jest objęty ochroną, należą:

• urlop macierzyński,
• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlop rodzicielski,
• urlop ojcowski.

Ochrona pracownika w czasie korzystania z urlopu częściowo pokrywa się z ochroną przysługującą pracownicy w czasie ciąży i polega na:

• zakazie wypowiadania umowy o pracę,
• zakazie wypowiadania warunków pracy i płacy,
• zakazie rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia, chyba że organizacja związkowa, która reprezentuje pracownika, wyrazi zgodę na decyzję pracodawcy.

Ochrona nie przysługuje pracownikowi, który zawarł umowę na okres próbny nieprzekraczający miesiąca.
Ważne! Ochrona pracownika w trakcie urlopu związanego z rodzicielstwem nie będzie obowiązywała wtedy, gdy ogłoszona została upadłość lub likwidacja firmy. Trzeba wtedy ustalić z organizacją związkową reprezentującą pracownika (jeśli w firmie działają związki zawodowe) termin, kiedy nastąpi rozwiązanie jego umowy. Jeśli w firmie nie działają związki, pracodawca podejmuje decyzję sam.

Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy rządzi się nieco odmiennymi zasadami, obowiązują one od dnia złożenia przez pracownika wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego,
• obniżenie wymiaru czasu pracy (na przykład z pełnego wymiaru do 7/8 czy 3/4 etatu).

W pierwszym wypadku ochrona będzie obowiązywała pracownika do zakończenia urlopu wychowawczego, w drugim maksymalnie przez rok, chyba że pracownik wcześniej wróci do starego wymiaru czasu pracy. W tym czasie pracodawca nie może:

• wypowiedzieć umowy o pracę,
• wypowiedzieć warunków pracy lub płacy,
• rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Ważne! Rozwiązanie umowy o pracę pracownika w związku z urlopem wychowawczym lub korzystaniem z obniżonego wymiaru czasu pracy jest możliwe:

• gdy pracodawca likwiduje zakład pracy lub ogłasza upadłość,
• gdy pracodawca chce rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne).

Ochrona pracowników w czasie likwidacji lub w związku z upadłością pracodawcy
Ochrona pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę pracownika może ulec zmianie lub zostać zniesiona, jeśli firma ogłosi:

• upadłość – rozumianą także jako otwarcie postępowania sanacyjnego,
• likwidację zakładu pracy.

Warunek ogłoszenia przez firmę upadłości zostanie spełniony z dniem wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Jeżeli doszło do uchylenia postanowienia o upadłości przez sąd II instancji i ponownego rozpoznania sprawy, w wyniku czego ponownie ogłoszono upadłość firmy, to datą ogłoszenia upadłości dla zniesienia ochrony i oceny legalności działań wobec pracowników będzie data wydania pierwszego postanowienia.
Likwidacją będzie między innymi sytuacja, gdy w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego zostanie zawarty układ likwidacyjny, który przewiduje zaspokojenie wierzycieli poprzez likwidację majątku firmy.

Ochrona działacza związkowego
W związku z zaangażowaniem pracownika w działalność związkową i jego potencjalnym narażaniem się pracodawcy przepisy przewidują – dla niektórych członków związków zawodowych – ochronę przed rozwiązaniem ich umów o pracę. W tym wypadku ochrona nie dotyczy jednak każdej osoby, która przystąpi do organizacji związkowej lub zaangażuje się w jej działanie. Jest ona ograniczona do określonych działaczy:

• członków organizacji związkowej wskazanych w uchwale zarządu,
• osób wykonujących pracę zarobkową, które są członkami organizacji związkowej i mogą ją reprezentować w kontaktach z pracodawcą.

Liczba działaczy podlegających ochronie
W przypadku gdy związek zawodowy ma charakter reprezentatywnej organizacji związkowej, o tym, którzy członkowie organizacji związkowej i w jakiej liczbie zostaną objęci ochroną, decyduje związek zawodowy. Związek może przyjąć jedną z metod:

• wskazanie nie większej liczby chronionych działaczy związkowych niż liczba osób, które stanowią u pracodawcy kadrę kierowniczą,
• wskazanie liczby chronionych działaczy związkowych w odniesieniu do liczby członków organizacji związkowej.

mgr Robert Gorczyca
ekspert prawa pracy, prawnikspecjalista ds. BHP inspektor ochrony przeciwpożarowej