Szkoda poza granicami Polski

Wakacje to okres, w którym znacznie rośnie liczba osób podróżujących swoimi pojazdami po Europie. Zwiększenie natężenia ruchu drogowego związane jest niestety ze wzrostem liczby wypadków komunikacyjnych. Jeżeli uczestniczymy w kolizji poza granicami Polski i jesteśmy stroną poszkodowaną, możemy wówczas napotkać trudności w sprawnym wyegzekwowaniu należnego odszkodowania. Dlatego też, koniecznym jest zapoznanie się z metodami dochodzenia należności w sytuacji, gdy szkoda ma miejsce poza granicami kraju zamieszkania osoby poszkodowanej.

Swoboda podróżowania
Od pierwszego maja bieżącego roku rozszerzony został obszar, na którym obowiązuje zawarte w Polsce ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zgodnie z artykułem 25 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, wykupiona polisa OC obejmuje – na zasadzie wzajemności – zdarzenia powstałe na terytoriach państw, których biura narodowe są sygnatariuszami jednolitego porozumienia. Tak więc w oparciu o zawartą w Polsce polisę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej można podróżować między innymi po krajach Unii Europejskiej. Jeżeli w trakcie takiej podróży dojdzie do zdarzenia (wypadku), w następstwie którego powstanie szkoda, istnieje możliwość skorzystania z prawnych rozwiązań mających ułatwić poszkodowanym dochodzenie należności od zobowiązanego do odszkodowania. Możliwość swobodnego przemieszczania się i podróżowania stanowi z całą pewnością jedno z niezaprzeczalnych praw każdego człowieka. Mając na uwadze, iż należy podejmować kroki ułatwiające pełne korzystanie z tego prawa, w Unii Europejskiej wielokrotnie podejmowane były próby ujednolicenia przepisów dotyczących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych. Celem tych prac było umożliwienie skuteczniejszego (szybszego, prostszego) dochodzenia odszkodowań w przypadkach, gdy dochodzi do kolizji drogowych pomiędzy obywatelami różnych państw członkowskich Unii Europejskiej. Ukoronowaniem tych prac było przyjęcie przez Parlament Europejski kolejnej Dyrektywy Komunikacyjnej1 , której celem było zbliżenie praw – obowiązujących w Państwach Członkowskich – odnoszących się do ubezpieczeń OC. Za przyjęciem dyrektywy przemawiało to,
iż osoba poszkodowana w kolizji poza granicami swojego kraju napotyka trudności w skutecznym dochodzeniu odszkodowania ze względu na:
- barierę językową,
- nieznajomość prawa i obowiązujących w danym kraju procedur związanych z likwidacją szkód,
- znaczną odległość pomiędzy miejscem zamieszkania poszkodowanego a siedzibą zobowiązanego do odszkodowania,
- często bezzasadnie przedłużany czas likwidacji szkody.

Przyjęte w czwartej Dyrektywie Komunikacyjnej rozwiązania w głównej mierze mają na celu zapewnienie stronie poszkodowanej porównywalnego traktowania niezależnie od tego, w którym z krajów Wspólnoty miało miejsce zdarzenie wywołujące szkodę (wypadek drogowy). Realizacja zapisów dotyczących ułatwień przy dochodzeniu odszkodowań z tytułu wypadków mających miejsce w innym państwie niż państwo strony poszkodowanej, opiera się między innymi na powołaniu następujących instytucji:
- Reprezentanta do spraw roszeń
- Organu odszkodowawczego
- Ośrodka informacyjnego

Czwarta Dyrektywa w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych definiuje ponadto bezpośrednie prawo pozwania – czyli daje możliwość bezpośredniego wystąpienia o odszkodowanie do zakładu ubezpieczeniowego, który udzielił ochrony ubezpieczeniowej sprawcy szkody. Przyjęte przez Parlament Europejski przepisy definiują ponadto obowiązujące w zakresie likwidacji szkód terminy, a także określają sankcje2 wobec zakładów ubezpieczeń niewypełniających swych obowiązków.
Obowiązujące w Polsce od stycznia bieżącego roku prawo ubezpieczeniowe realizuje zapisy Czwartej Dyrektywy komunikacyjnej między innymi w zapisach w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

Reprezentant do spraw roszczeń
Jednym z istotniejszych sposobów ułat-wienia dochodzenia należności od zobowiązanego do odszkodowania (mającego swoją siedzibę poza granicami kraju zamieszkania osoby poszkodowanej) jest reprezentant do spraw roszczeń3 . Zakład Ubezpieczeń, który wykonuje działalność ubezpieczeniową w zakresie odpowiedzialności cywilnej, ma obowiązek ustanowienia w każdym z krajów Unii Europejskiej swojego przedstawiciela, którego zadaniem będzie likwidowanie szkód w jego imieniu. Jeżeli dochodzi do wypadku, w którym poszkodowany poza granicami Polski został obywatel naszego kraju, może on zwrócić się do reprezentanta zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody (w Polsce) o przeprowadzenie likwidacji szkody oraz wypłatę należnego odszkodowania. Zgodnie z wymogami nakładanymi w tym zakresie przez obowiązujące prawo, reprezentant do spraw roszczeń jest zobowiązany do:
- prowadzenia postępowania wyjaśniającego (likwidacyjnego) w języku urzędowym państwa, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania lub siedzibę;
- udzielenia w terminie trzech miesięcy od-powiedzi na zgłoszone żądanie odszkodowawcze;
- podania uzasadnienia podjętej decyzji;
- poinformowania poszkodowanego o tym, iż nie została ustalona odpowiedzialność za zaistniałe zdarzenie lub nie została ustalona wysokość odszkodowania (również w terminie trzech miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia).

Ośrodek informacyjny
W celu zapewnienia poszkodowanemu możliwości ustalenia nazwy zakładu ubezpieczeń (oraz jego reprezentanta), który udzielił sprawcy szkody ochrony ubezpieczeniowej, państwa Unii Europejskiej zobowiązane są do stworzenia ośrodków informacyjnych. Zadaniem takich ośrodków jest między innymi gromadzenie informacji dotyczących reprezentantów do spraw roszczeń oraz danych organów odszkodowawczych w każdym Państwie Unii Europejskiej. Ośrodek Informacji udostępnia dane poszkodowanemu lub uprawnionemu do odszkodowania tak, aby możliwe było skuteczne złożenie żądania odszkodowawczego związanego ze szkodą komunikacyjną. Udostępnianie powyższych danych jest nieodpłatne.

Organ odszkodowawczy
Czwarta Dyrektywa Parlamentu Europejskiego w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych, nakłada obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie organu odszkodowawczego, którego zadaniem będzie wypłata odszkodowań w przypadkach, gdy zakład ubezpieczeń nie ustanowił swojego reprezentanta do spraw roszczeń w kraju zamieszkania poszkodowanego lub gdy reprezentant do spraw roszczeń nie zajął uzasadnionego stanowiska w zakresie złożonego przez poszkodowanego roszczenia w wymaganym terminie.
Wystąpienie do organu odszkodowawczego nie jest możliwe w sytuacji, gdy poszkodowany podjął działania prawne bezpośrednio przeciwko zakładowi ubezpieczeń sprawcy szkody. Jeżeli niemożliwa jest identyfikacja pojazdu sprawcy szkody lub w ciągu dwóch miesięcy od zajścia zdarzenia wywołującego szkodę nie jest możliwa identyfikacja zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody, wówczas poszkodowany również może zgłosić roszczenie do organu odszkodowawczego.

Postępowanie w razie wypadku – praktyczne procedury likwidacji szkody
Jeżeli poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej dojdzie do kolizji drogowej, w której poszkodowany został nasz rodak, wówczas bardzo ważne jest przestrzeganie poniższych zaleceń. Z całą pewnością pozwoli to na wyeliminowanie przynajmniej części problemów, jakie mogą pojawić się przy egzekwowaniu odszkodowania.
Na miejscu zdarzenia – poza standardowymi procedurami dotyczącymi zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu kolizji oraz zapobiegania powiększaniu szkody – istotne jest pozyskanie kompletu informacji na temat pozostałych uczestników wypadku. Pomocnym w tym celu może być wzór formularza opracowany i rekomendowany przez Polską Izbę Ubezpieczeń. Formularz Wspólnego Oświadczenia o Zdarzeniu Drogowym można pobrać ze strony internetowej Polskiej Izby Ubezpieczeń (www.piu.com.pl). Wypełnienie formularza pozwoli na zgromadzenie danych dotyczących zdarzenia, jakie będę wykorzystane przy zgłaszaniu żądania odszkodowawczego. Warto zauważyć, iż powyższy formularz nie przesądza o winie którejkolwiek ze stron. Formularz umożliwia pozyskanie danych uczestników kolizji oraz pozwala na opisanie sposobu, w jaki doszło do kolizji. Ustalenie sprawcy zdarzenia ma odbywać się w toku postępowania likwidacyjnego.
Jeżeli w czasie zdarzenia nie będzie możliwości wypełnienia takiego oświadczenia, bardzo ważne jest, aby uzyskać dane dotyczące polisy ubezpieczenia OC sprawcy zdarzenia, takie jak:
- nazwa i adres zakładu ubezpieczeń, który udzielił ochrony ubezpieczeniowej sprawcy szkody
- numer rejestracyjny pojazdu
- dane dotyczące właściciela pojazdu

W dalszej kolejności za pomocą krajowego ośrodka informacji (Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny www.ufg.pl oraz Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych www.pbuk.pl) uzyskujemy dane dotyczące zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody i jego reprezentanta do spraw roszczeń. Następnie występujemy z żądaniem odszkodowawczym do właściwego przedstawiciela zakładu ubezpieczeń. Jeżeli nasze roszczenie zostanie w terminie trzech miesięcy zaspokojone w całości, likwidacja szkody komunikacyjnej zostaje zamknięta. W przypadku gdy:
- nie został ustanowiony reprezentant do spraw roszczeń,
- poszkodowany w ciągu trzech miesięcy nie uzyskał uzasadnionej odpowiedzi od reprezentanta do spraw roszczeń,
- nie można zidentyfikować pojazdu,
- w terminie 60 dni od dnia zdarzenia nie został zidentyfikowany zakład ubezpieczeń można wystąpić o wypłatę odszkodowania do organu odszkodowawczego4.

Sprawniejsza likwidacja szkody?
Podsumowując informacje zwarte w niniejszym artykule należy stwierdzić, iż obowiązujące obecnie prawo ubezpieczeniowe otwiera nowe sposoby przeprowadzenia likwidacji szkód komunikacyjnych będących następstwem zdarzeń powstałych poza granicami Polski. Zgodnie z zapisami Czwartej Dyrektywy Komunikacyjnej poprawieniu powinna ulec sytuacja poszkodowanych w wypadkach mających miejsce poza granicami kraju ich zamieszkania.
Jeżeli w czasie podróży poza granicami Polski będziemy uczestnikami zdarzenia (w którym jesteśmy stroną poszkodowaną), możemy skorzystać z nowych rozwiązań prawnych i przeprowadzić procedurę likwidacyjną po powrocie do Polski. Oczywiś-cie zawsze pozostaje poszkodowanemu możliwość dochodzenia roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody. Jednakże ze względu na wskazane problemy, jakie mogą powstać przy tak prowadzonej egzekucji odszkodowania, należy sądzić, iż ta droga dochodzenia należności będzie wykorzystywana znacznie rzadziej. Dopiero praktyka związana z lik-widacją szkód komunikacyjnych pozwoli na stwierdzenie, na ile zapisy nowego prawa przełożą się na sprawniejszą i łatwiejszą drogę w egzekwowaniu odszkodowań z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Rafał Pogorzelski

-1 Czwarta Dyrektywa w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 2000/26/WE z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych,
-2 Zgodnie z artykułem 12 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego 2000/26/WE kary wobec zakładów ubezpieczeń nie respektujących postanowień obowiązującego prawa mają być skuteczne, proporcjonalne
i odstraszające. Oprócz sankcji administracyjnych, istotna jest również konieczność zagwarantowania odsetek za nieterminowe spełnienie świadczenia
-3 Wymogi prawne w zakresie powołania, umocowania oraz obowiązków reprezentanta do spraw roszczeń zapisane zostały w artykule 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
-4 Zgodnie z zapisami artykułu 128 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych organem odszkodowawczym na terenie Rzeczpospolitej Polskiej jest Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych