Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym. Zgodnie z tym stwierdzeniem naprawienie szkody w takim przypadku ma następować według zasad zawartych w Księdze III Kodeksu cywilnego - Zobowiązania. Umowa Ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego.

Zgodnie z przepisami zawartymi w Księdze III Kodeksu cywilnego zobowiązany do wypłaty odszkodowania, czyli ubezpieczyciel, względnie sprawca szkody, ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, przy braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógł-by osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego (do tej grupy należy zarówno ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu mechanicznego, jak i ubezpieczenie autocasco) nie może być wyższe od poniesionej szkody.
Zgodnie z Ustawą o odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, z ubezpieczenia tego przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną
w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Z tytułu odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia szkody. Jeżeli wyjaśnienie w tym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń względnie wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jeżeli ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń nie jest uzależnione od toczącego się postępowania karnego czy cywilnego odszkodowanie ma być wypłacone w terminie ostatecznym 90 dni od daty zgłoszenia roszczenia. W terminie 30 dni od daty zgłoszenia szkody, jeżeli zakład ubezpieczeń nie może spełnić roszczenia, jest on zobowiązany powiadomić na piśmie uprawnionego do odszkodowania o przyczynach niemożności wypłaty odszkodowania w całości lub w części. W piśmie zakład ubezpieczeń jest zobowiązany określić przypuszczalny termin zajęcia ostatecznego stanowiska względem roszczeń uprawnionego. Zakład ubezpieczeń w terminie 30 dni jest zobowiązany wypłacić uprawnionemu do odszkodowania kwotę odszkodowania tę, co do której nie istnieje wątpliwość, iż jest ona należna poszkodowanemu. W ustawie nazywa się ją kwotą bezsporną. Jeżeli zakład ubezpieczeń dokonał ustaleń na podstawie których stwierdził, iż odszkodowanie nie przysługuje, czy przysługuje w wysokości innej niż określonej przez poszkodowanego, informuje pisemnie on o tym fakcie osobę występującą z roszczeniem
z zachowaniem terminów obowiązujących w przypadku wypłaty odszkodowania. Pismo musi zawierać informację o sposobie dochodzenia roszczenia na drodze sądowej. Jeżeli w terminie trzydziestu dni, względnie ostatecznie 90 dni, zakład ubezpieczeń nie ustali ważności ubezpieczenia obowiązkowego osoby odpowiedzialnej za szkodę, do wypłaty odszkodowania zobowiązany jest Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny według zasad zawartych w Ustawie. Z tytułu ubezpieczenia OC zakład ubezpieczeń również jest zobowiązany do zwrotu uzasadnionych okolicznościami zdarzenia kosztów mających na celu zapobieżenie zwiększeniu szkody, jak również do pokrycia niezbędnych kosztów obrony sądowej przeciw roszczeniom osoby trzeciej w sporze prowadzonym na polecenie zakładu ubezpieczeń lub za jego zgodą.
Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC na podstawie uznania roszczenia uprawnionego do odszkodowania, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądowego.
Zagadnienie naprawienia szkody objętej obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, pozostaje w ścisłym związku z pojęciem tzw. szkody częściowej oraz tzw. szkody całkowitej.
Szkoda częściowa ma miejsce wówczas, gdy uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy, a koszt tej naprawy nie przekracza jego wartości w dniu ustalenia wysokości odszkodowania przez zakład ubezpieczeń.
Ze szkodą całkowitą mamy do czynienia w przypadku, gdy pojazd uległ zniszczeniu w takim stopniu, że nie nadaje się do naprawy, albo gdy koszt naprawy przekroczyłby wartość pojazdu w dniu likwidacji szkody.
Szkodę z tytułu ubezpieczenia OC należy zawsze rozpatrywać jako zmniejszenie majątku wbrew woli poszkodowanego. Stąd też przepisy regulujące sposób likwidacji szkody kierują się zasadą sprawiedliwości społecznej, wyraźnie wskazując, że to poszkodowany decyduje o sposobie jej naprawienia.
Zakłady ubezpieczeń notorycznie łamią zasady, które przedstawiłem powyżej. Najczęściej występującym w tym zakresie problemem jest wymuszanie na poszkodowanym zaakceptowania likwidacji szkody metodą szkody całkowitej w przypadku, gdy koszty naprawy zbliżone są do 70% wartości pojazdu. Często spotykanym, a również pozbawionym podstaw prawnych, działaniem zakładów ubezpieczeń jest także zaniżanie wartości rynkowej pojazdów. Trzeba podkreślić, że uszkodzenie pojazdu na skutek wypadku następuje wbrew woli poszkodowanego, co ubezpieczyciel przede wszystkim powinien mieć na uwadze przy ustalaniu wartości pojazdu dla potrzeb likwidacji szkody. Przyjmując zaniżoną wartość rynkową pojazdu do celów likwidacji szkody, zakład ubezpieczeń może doprowadzić do sytuacji, w której wartość naprawy będzie przekraczać wartość rynkową pojazdu, a wysokość odszkodowania zostanie w ten sposób zaniżona. W działalności wielu zakładów ubezpieczeń powtarzają się próby wymuszania na poszkodowanych wyboru zakładu naprawczego, w którym szkoda ma być usunięta, poprzez wskazywanie jako uprawnionych do wykonania naprawy tylko tych warsztatów, które z nimi współpracują. W przypadku szkody, która ma zostać usunięta w ramach ubezpieczenia OC jest to działanie bezpodstawne, bowiem to poszkodowany ma prawo wyboru, gdzie i w jakim warsztacie będzie naprawiany jego samochód. W świetle opisanych działań niektórych zakładów ubezpieczeń powstać może wątpliwość, czy poszkodowany ma prawo naprawiać w autoryzowanym serwisie samochód będący na gwarancji. Jest to jednak wątpliwość nieuzasadniona, gdyż naprawę w zakładzie autoryzowanym gwarantują poszkodowanemu przepisy prawa, których przestrzeganie jest podstawowym obowiązkiem towarzystwa ubezpieczeniowego. Co najmniej dziwny jest stosunek do tego tematu oraz milczenie instytucji, które są powołane do sprawowania nadzoru
i kontroli nad zakładami ubezpieczeń. Należy z całą stanowczością podkreślić, że brak reakcji ze strony tych instytucji oraz świadomość zakładów ubezpieczeń o braku wiedzy ubezpieczonego o swoich prawach powoduje manipulacje będące świadomym łamaniem przepisów regulujących ubezpieczenia majątkowe. Należy również odpowiedzieć na pytanie, czy właściciel uszkodzonego pojazdu jest uprawniony do żądania wynagrodzenia szkody, która wynikła z tytułu pozbawienia go możliwości używania tego pojazdu. Jeżeli samochód służył do celów zarobkowych albo ułatwiał wykonywanie zawodu danej osobie (lekarzowi, architektowi, adwokatowi) możemy mieć do czynienia ze szkodą majątkową, którą ubezpieczyciel jest zobowiązany pokryć. Często pomiędzy poszkodowanym a zakładem ubezpieczeń mają miejsce spory powstające na tle zwrotu przez towarzystwo kosztów wynajęcia samochodu zastępczego. Spory te bardzo często są bezprzedmiotowe, bo jeżeli ktoś nie z własnej woli został pozbawiony możliwości korzystania z własnego pojazdu i przez to możliwości zarobkowania, względnie spotkał się z tego powodu z dodatkowymi utrudnieniami w wykonywaniu zawodu, straty stąd wynikłe ma obowiązek wyrównać ubezpieczyciel. Przestrzegam jednak przed pochopnym podejmowaniem decyzji w zakresie korzystania z samochodu zastępczego. Jeżeli poszkodowany stwierdzi potrzebę korzystania z samochodu zastępczego, powinien to uzgodnić z ubezpieczycielem. Uzgodnienie powinno dotyczyć co najmniej stawki za dzień wynajęcia samochodu i czasu jego wynajęcia. Ubezpieczyciele, którzy wyrażają zgodę na wynajęcie samochodu zastępczego w przypadku szkody z tytułu OC, prawie zawsze określają czas wynajmu na okres technologicznego czasu naprawy pojazdu, nie więcej jednak niż na 7 dni. Powinno się tu jednak brać pod uwagę całkowity okres likwidacji szkody, czyli od momentu jej zgłoszenia do czasu ukończenia naprawy pojazdu, albo idąc jeszcze dalej, do czasu wypłaty odszkodowania. Trzeba tutaj zastrzec, że to ostatnie rozwiązanie, czyli zwrot przez ubezpieczyciela kosztów wynajęcia pojazdu zastępczego za cały okres likwidacji szkody, aż do chwili otrzymania odszkodowania, nie znajduje pełnej aprobaty w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W jednym z wyroków Sąd ten stwierdził, iż “Bierne oczekiwanie na zapłatę odszkodowania, powodujące dalsze szkody
w postaci niszczenia samochodu, kosztów jego garażowania w placówce remontowej itd., byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Poszkodowany obowiązany jest dołożyć rozsądnych starań, aby nie powiększać rozmiaru szkody. Właściciel więc uszkodzonego samochodu, oddanego do remontu, obowiązany jest, w wypadku, gdy osoba odpowiedzialna za szkodę zwleka z zapłatą odszkodowania, pokryć tymczasowo koszty remontu z własnych środków bądź czynić starania o ich pozyskanie.” Pamiętajmy jednak, że to orzeczenie może mieć zastosowanie dopiero wtedy, jeżeli ubezpieczyciel wywiązał się z wyznaczonych przepisami prawa terminów likwidacji szkody. Jeśli wypłata odszkodowania przedłuża się z winy zakładu ubezpieczeniowego, należy przyjmować, że “czas likwidacji szkody” wyznaczany dla celów obliczenia kosztów wynajęcia pojazdu zastępczego, które ma obowiązek nam zwrócić zakład ubezpieczeń, to cały okres od dnia zgłoszenia szkody do momentu wypłaty odszkodowania.

Andrzej Makowski