W trosce o bezpieczeństwo pasażerów producenci samochodów wyposażają je w systemy mające uchronić przed skutkami takich zdarzeń. Standardem są już systemy ABS czy TCS oraz kilka poduszek powietrznych, zawsze jednak pozostaje ryzyko wystąpienia wypadku. Ogromna liczba pojazdów poruszających się po polskich drogach jest wyposażona w instalację LPG. Użytkownicy tych aut zapewne czasem zastanawiają się, na ile instalacja LPG zamontowana w samochodzie jest bezpieczna i czy w sytuacjach krytycznych możemy czuć się bezpiecznie. Ze statystyk prowadzonych m.in. przez Państwową Straż Pożarną wynika, że instalacja gazowa LPG czy CNG stanowi przyczynę co dziesiątego przypadku powstania płomienia w samochodzie. Pozostałych dziewięć takich przypadków to wina układu paliwa. Czy w związku z tym możemy zaufać producentom instalacji i spokojnie eksploatować instalację LPG?

Producenci nowoczesnych systemów gazowych, jak np. Auto-Gaz Centrum, są zobowiązani do przestrzegania bardzo rygorystycznych międzynarodowych przepisów określających niezbędne wymagania dla wszystkich podzespołów zabudowanych w samochodzie i bezpośrednio związanych z paliwem LPG. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o przepisach dotyczących wymogu homologacyjnego. Jest to obowiązek przeprowadzenia badań konkretnego elementu instalacji pod kątem jego użytkowania w samochodach, czyli de facto uzyskanie zgody na jego zastosowanie w samochodach. Takie świadectwo homologacji jest certyfikatem potwierdzającym pozytywny przebieg wszystkich testów i badań, co oznacza w praktyce możliwość zamontowania danego elementu instalacji. Warto dodać, że procedury badawcze są ściśle określone przepisami. Po drugie, każdy producent, chcąc montować instalacje LPG w samochodach, zobowiązany jest do uzyskania świadectwa potwierdzającego zgodność zabudowy z obowiązującymi przepisami. W efekcie zastosowane komponenty muszą mieć wszystkie określone przepisami zabezpieczenia. Zdecydowana większość z nich związana jest z magazynowaniem gazu, czyli zbiornikiem wraz z osprzętem.

W przypadku LPG mamy do czynienia z paliwem w postaci cieczy, która zostaje zamknięta w przestrzeni zbiornika pod ciśnieniem ok. 4 barów. Podczas tankowania pompa dystrybutora tłoczy gaz pod ciśnieniem 10-14 barów. Zarówno napełnianie, jak i opróżnianie zbiornika zależne jest od sprawnego działania odpowiedzialnych za to zaworów. W przypadku instalacji włoskich są one zintegrowane w jeden element zwany wielozaworem, który montowany jest bezpośrednio na zbiorniku. Zgodnie z Regulaminem 67 ONZ, seria poprawek 01, w każdej instalacji LPG wymagane jest zastosowanie niżej wymienionych zaworów i układów.

1. Układ ograniczający stopień napełnienia zbiornika. Jest to zawór, który zapewnia zatankowanie zbiornika gazem płynnym tylko do 80% pojemności. Ze względu na fizyczne właściwości gazu propan-butan ma to znaczenie podstawowe dla bezpieczeństwa zmagazynowanego paliwa. W dalszej części artykułu opiszemy to zagadnienie bardziej szczegółowo.
2. Zawór zwrotny, jest to najczęściej zawór kulowy, umiejscowiony na wielozaworze w przewodzie transportującym gaz do reduktora. Zawór ten uniemożliwia cofanie się gazu do zbiornika.
3. Zawór odcinający wypływ gazu. Obecnie stosowane są dwa takie zawory – jeden elektromagnetyczny, drugi mechaniczny, czyli ,,ręczny”. Dzięki nim możliwe jest zamknięcie wypływu gazu ze zbiornika bezpośrednio z pozycji kierowcy poprzez wyłączenie zapłonu (elektrozawór) lub też ręcznie poprzez zakręcenie zaworu. Często podczas prac blacharskich konieczne jest wymontowanie zbiornika z pojazdu i wtedy zamknięcie gazu jest nieodzowne.
4. Wskaźnik poziomu gazu. W przypadku zbiorników LPG wymagane jest, aby istniała możliwość odczytu ilości gazu w zbiorniku. Dla kierowcy poziom ten wizualizowany jest na przełączniku przy pomocy kontrolek LED, ale niezależnie od tego musi być również możliwość odczytu bezpośredniego ze zbiornika.
5. Zawór ograniczenia wypływu gazu. W przypadku uszkodzenia przewodu biegnącego ze zbiornika do reduktora (montowanego pod podwoziem, na zewnątrz pojazdu) następuje gwałtowny wypływ ciekłego gazu. Gdyby doszło wówczas do zapalenia, obszar płomienia byłby bardzo duży. Aby temu zapobiec, wypływ jest ograniczony zaworem, który zmniejsza ilość gazu wydobywającego się ze zbiornika. Pozwala to na ograniczenie wypływu paliwa do takiej ilości, która pozwoli na zmniejszenie intensywności płomienia.
6. Nadciśnieniowy zawór bezpieczeństwa. To typowy mechaniczny zawór sprężynowy, który w przypadku wzrostu ciśnienia powyżej 22 barów otwiera się samoczynnie, powodując wypływ gazu. Jego zadanie polega na niedopuszczeniu do wzrostu ciśnienia zdolnego rozerwać zbiornik. Gaz, który zostaje uwolniony, jest frakcją lotną. Obecnie na rynku funkcjonują zawory, które po zadziałaniu pozostają otwarte aż do momentu spadku ciśnienia. Wtedy też automatycznie następuje jego zamknięcie. Jeśli ciśnienie w zbiorniku ponownie wzrośnie, zawór również się otworzy.
8. Termiczny zawór bezpieczeństwa. Otwiera się pod wpływem wysokiej temperatury otoczenia (np. 110OC) i pozostaje otwarty do całkowitego opróżnienia zbiornika.

Sprawą zasadniczą dla montażysty lub diagnosty jest skontrolowanie działania zaworu ograniczającego napełnianie zbiornika. Dla bezpieczeństwa użytkowania instalacji istotne jest zachowanie w nim wolnej przestrzeni. Jest to podstawowy warunek wynikający z właściwości paliwa gazowego. W związku z tym, jeśli zatankujemy jedynie 80% całkowitej pojemności, stworzymy warunki pozwalające na odparowywanie gazu i stabilne ciśnienie. Taka 20-procentowa „poduszka powietrzna” jest absolutnie wystarczająca do bezpiecznego eksploatowania zbiornika w warunkach nawet bardzo upalnego lata. Występuje bowiem ścisła zależność polegająca na zwiększaniu się objętości gazu o 0,2% do 0,4% na każdy stopień wzrostu temperatury. Jeśli takie zjawiska mają miejsce i następuje wzrost ciśnienia, pusta przestrzeń pozwala na jego swobodne parowanie. Jeśli jest ono intensywne, to szybko dochodzi do nasycenia wolnej przestrzeni gazem, a dalej coraz większym zagęszczeniem tej frakcji. Silnie nasycona para zaczyna się skraplać, powodując spadek ciśnienia. To zjawisko powoduje zwiększenie ilości frakcji ciekłej, która zaczyna parować i cały proces się powtarza. W związku z istniejącą zależnością właściwości gazu LPG od temperatury, sezonowo tankujemy inne ilości paliwa. Zimą jest go więcej ze względu na niższą temperaturę otoczenia (mamy większą gęstość gazu). Latem natomiast kupujemy paliwa mniej, gdyż ma on mniejszą gęstość. Istotne jest, że kupujemy gaz odmierzany w litrach, a nie w kilogramach. Utrzymanie stałego ciśnienia LPG jest konieczne dla prawidłowego działania instalacji. W związku z tym proporcje zawartości propanu i butanu muszą być odpowiednio dobrane, aby w lecie nie dochodziło do zbyt dużego wzrostu ciśnienia, zaś zimą do drastycznych spadków uniemożliwiających niemal wypływ gazu ze zbiornika. Graniczne proporcje dla paliwa zimowego to 70:30 (propan-butan), a dla paliwa letniego 30:70. Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że wieloletnie doświadczenie z systemami LPG skutkuje sprawdzonymi i bezpiecznymi rozwiązaniami. Systemy LPG oferowane przez Auto-Gaz Centrum są nowoczesne i wysokiej jakości, a prawidłowy montaż i regularny serwis są gwarancją bezpieczeństwa i pewnej eksploatacji.

Piotr Grabowski, specjalista ds. technicznych
Auto-Gaz Centrum