Nawet najbardziej dbający o dobro pracowników pracodawca nie wyeliminuje uciążliwości związanej z użytkowaniem ochron osobistych, tak samo jak konieczności ich stosowania.

Nawet najbardziej oszczędny praco dawca może ograniczyć do minimum niedogodności związane z użytkowaniem sprzętu bhp, jak i ograniczyć wydatki związane z zakupem tego sprzętu, poprzez prawidłowy jego dobór.

Obowiązkiem dobrego producenta jest więc zaprojektowanie i wytworzenie takich wyrobów, które umożliwią bezpieczną, skutecznąi wydajną pracę, przy jednoczesnym zminimalizowaniu uciążliwości związanych ze stosowaniem ochron osobistych.
Typowa sytuacja, z jaką spotykają się producenci i dystrybutorzy ochron osobistych, to telefon od zdesperowanego użytkownika lub BHP-owca z pytaniem, co ma zakupić dla konkretnego stanowiska pracy. Od wiedzy i doświadczenia pytającego i odpowiadającego bardzo często zależy życie lub zdrowie pracownika. Poziom tej wiedzy jest na ogół niski, a co gorsza – przepisy i dostępne materiały informacyjne są często niejasne i niekonsekwentne.
Celem niniejszej prezentacji jest wskazanie sposobu dobierania odpowiedniej ochrony przed szkodliwymi substancjami oraz uczulenie zarówno dostawcy jak i odbiorcy na ewentualne pułapki na tej drodze.

Ochrony dróg oddechowych
Są dwa sposoby zapewnienia pracownikowi powietrza do oddychania. Można go zaopatrzyć w maskę oczyszczającą powietrze lub w maskę dostarczającą powietrze z dmuchawy. Przypadek drugi odrzucimy jako banalny. Dysponując źródłem czystego powietrza zastanawiamy się jedynie czy to źródło nosić na plecach, przy pasie, czy plątać nogi w wężu zasilającym. Skoncentrujmy się na pierwszym przypadku i ustalmy generalny rodzaj zagrożenia. Mogą nim być:
- aerozole stałe lub ciekłe,
- pary i gazy substancji szkodliwych,
- aerozole oraz pary i gazy substancji szkodliwych.
W przypadku najczęściej występujących zagrożeń, jakimi są aerozole, możemy zastosować:
1.) półmaski jednorazowego użytku,
2.) półmaski wielokrotnego użytku, wyposażone w wymienne filtry.

Półmaski jednorazowego użytku
Ten typ półmasek zalecany jest do ochrony układu oddechowego przy pracach związanych głównie z lakierowaniem proszkowym, szczególnie jeżeli wykonywane jest przez krótki okres czasu. Potencjalni użytkownicy mają do wyboru kilkanaście typów półmasek,z czego większość zatwierdzonych jest przez CIOP. Rozpiętość cenowa jest jak 1:3. Większość decyzji zapada właśnie w oparciu o cenę. Czy rzeczywiście półmaska najtańsza w sklepie jest półmaską najtańszą w eksploatacji? Okazuje się, że NIE! Aby opisać półmaskę należy wziąć pod uwagę nie tylko jej cenę, ale również:
a.) skuteczność filtracyjną,
b.) dopasowanie do twarzy użytkownika,
c.) opory wdechu,
d.) pyłochłonność,
e.) opory wydechu,
f.)objętość powietrza pomiędzy twarzą i maską,
g.) komfort użytkowania.

Dwoma najczęściej spotykanymi na rynku „jednorazówkami” są półmaski w kształcie sztywnej czaszy (fot. 2) oraz półmaski o miękkiej czaszy składane w płaski pakiecik (fot. 1).

Fot 1. Połmaska w kształcie miękkiej czaszy

Fot. 2. Półmaska o sztywnej czaszy

Spróbujmy porównać oba typy półmasek:
Biorąc pod uwagę wszystkie te elementy, możemy porównać cenę półmaski
z kosztem ochrony pracownika przez 8 godzin pracy. Jeśli ma on efektywnie pracować, to nie może oddychać zapylonym powietrzem w wyniku nieszczelności w dopasowaniu półmaski, nie może być “przytruty” dwutlenkiem węgla czy też zmęczony pracą w mokrej półmasce. Nie może również męczyć się zbyt dużymi oporami wdechu w półmaskach o szybko narastających oporach (mała pyłochłonność). Można oczywiście zmienić półmaskę kilkakrotnie w ciągu dnia. Tylko wówczas najdroższym rozwiązaniem będzie zastosowanie najtańszej półmaski

Półmaski wielorazowego użytku
Ten typ półmasek zalecany jest do ochrony układu oddechowego przy pracach związanych przede wszystkim z lakierowaniem natryskowym (fot. 3),

Fot 3. Półmaska wielorazowego użytku do lakierowania natryskowego.

czyszczeniem z użyciem rozpuszczalników, ale również przy lakierowaniu proszkowym – szczególnie w dłuższym okresie czasu lub przy cyklicznym powtarzaniu tej czynności (fot. 4).

Fot 4. Półmaska wielorazowego użytku do lakierowania proszkowego.

Zagrożenie, przed którym ma chronić półmaska determinuje dobór odpowiedniego rodzaju filtra, pochłaniacza lub filtropochłaniacza. Podobnie, jak w przypadku “jednorazówek”, potencjalni użytkownicy mają do wyboru kilkanaście typów półmasek wielorazowego użytku, z czego większość zatwierdzonych przez CIOP. Rozpiętość cenowa w tym przypadku jest również duża. Niestety, często wysoka cena nie jest odzwierciedleniem wysokiej jakości półmaski. Z drugiej strony niska cena świadczy o zastosowaniu gorszych materiałów. Na co więc należy zwrócić uwagę przy doborze odpowiedniej półmaski?
a.) materiał części twarzowej – na rynku możemy spotkać trzy rodzaje materiałów, z których wykonywane są części twarzowe półmasek. Jest to guma, neopren oraz silikon. Zestawiając ze sobą wady i zalety poszczególnych tworzyw, możemy szybko zorientować się, z czego powinna być wykonana część twarzowa maski;
b.) waga – półmaska powinna być lekka (100 – 110 g), wykonana całkowicie
z samogasnących tworzyw sztucznych;
c.) rozmiar – półmaska zmontowana
z odpowiednim rodzajem filtrów, powinna nie utrudniać pracy, nie ograniczać pola widzenia, jak również zapewniać możliwość współpracy z innymi ochronami np. ochronami oczu;
d.) sposób mocowania elementów filtracyjnych – powinien zapewniać właściwą szczelność oraz szybką wymianę wkładów filtracyjnych. Obie te cechy spełnia zaczep bagnetowy. Alternatywą jest skręcana puszka, do której wkładany jest filtr, pochłaniacz lub filtropochłaniacz. Ten sposób mocowania przeważnie zapewnia właściwą szczelność. Wydłuża jednak czas wymiany wkładu oraz zwiększa wagę półmaski;
e.) uniwersalność – filtry, pochłaniacze lub filtropochłaniacze produkowane do danego typu półmaski nie będą pasować do półmasek produkowanych przez innego wytwórcę. W związku z tym należy wybierać półmaskę, do której istnieje pełen zestaw filtrów, pochłaniaczy i filtropochłaniaczy;
f.) serwis – dobra półmaska to również taka, w której większość elementów można wymienić. Musimy mieć jednak pewność, że w każdej chwili będziemy mogli nabyć części zamienne.

Ochrona rąk
Głównym zagrożeniem występującym w przemyśle lakierniczym są rozpuszczalniki organiczne. Ocenia się, że 95% wszystkich reakcji chemicznych przebiega w roztworach rozpuszczalników: stosowane są przed lakierowaniem czy galwanizacją do odtłuszczania powierzchni metalowych, służą jako przenośniki ciśnienia w systemach hydraulicznych, znajdują zastosowanie w procesach flotacji, używane są jako środki piorące, plastyfikatory, rozcieńczalniki farb i lakierów itp.
Szkodliwe działanie rozpuszczalników na skórę ludzką polega na rozpuszczeniu przez nie ochronnej powłoki tłuszczowej, jak również frakcji tłuszczowej błon komórkowych. Odtłuszczona skóra łatwo wchłania rozpuszczalniki. Ponadto skóra jest łatwo rozpuszczalna dla substancji toksycznych. Rozpuszczalniki mogą wchłaniać się przez skórę także w postaci par. Wchłanianie rozpuszczalników przez skórę zależy od warunków mikroklimatycznych, zwiększa się ze wzrostem temperatury i wilgotności.
Aby zabezpieczyć dłonie przed szkodliwym działaniem rozpuszczalników, pracownik powinien stosować rękawice ochronne (fot. 5).


Jednakże w znakomitej większości wypadków rękawice nie są stosowane ze względu na dużą uciążliwość, dyskomfort pracy, a także sprzyjanie rozwojowi chorób skóry. Czy mamy jakąś alternatywę? Alternatywą dla rękawic mogą być kremy i żele do rąk (fot. 6 i 7).



Kremy tworzą warstwę ochronną, oddzielając skórę od szkodliwych substancji. Wadą ich jest miękkość, lepkość i brak odporności na ścieranie. Ponadto stosowanie większości kremów wiąże się z koniecznością zastosowania dwóch kolejnych preparatów:
- środka ułatwiającego usunięcie pozostałości kremu w naskórku,
- środka pielęgnacyjnego, po zastosowaniu kremu.
Żele ochronne, nazywane również rękawicami biologicznymi, tworzą na skórze cienką, elastyczną warstwę stanowiącą skuteczną ochronę przed szkodliwymi substancjami nie zawierającymi wody bądź alkoholu, którymi są: benzyna, nafta, trójchloroetylen, benzen, octan etylu, a także ropa i produkty destylacji węgla (powodujące tworzenie i wzrost komórek zrogowaciałych), żywice, farby, lakiery, smary, oleje, pigmenty, czterochlorek węgla, hydrazyna i dwuchloroetylen wykazujące działanie rakotwórcze. Dobre rękawice biologiczne nie tylko chronią ręce przed kontaktem z tego typu substancjami eliminując możliwość występowania różnego odzaju dermatoz, takich jak: zmiany uczuleniowe, wyprysk kontaktowy, podrażnienia, inne zmiany skórne ułatwiające infekcje, zmiany nowotworowe, lecz również stanowią ochronę, która u osób cierpiących na dolegliwości skórne leczy i pielęgnuje. Poza tym po zastosowaniu dobrej jakości żelu, nie ma potrzeby stosowania innych środków zmywających i pielęgnujących.
Podstawowe zalety to:
- są obojętne dla skóry, nie wywołują podrażnień i zapaleń;
- łatwo rozprowadzane są na skórze i szybko wysychają;
- są łatwe do usunięcia po pracy;
- w żaden sposób nie ograniczają spraw-
ności manualnej;
- nie hamują wymiany ciepła z otocze
niem, powodują, że skóra oddycha;
- nie wymagają używania dodatkowych
środków zmywających i pielęgnujących.

Badania laboratoryjne przeprowadzone przez CIOP, dla kilku rodzajów żeli i kremów występujących na rynku, były prowadzone w sposób identyczny, jak dla rękawic ochronnych. Do badań użyto następujących rozpuszczalników: benzyny, benzenu, octanu etylu, trójchloroetylenu, czterochlorku węgla (patrz tabela nr 3 - „Przesiąkliwość”). Przyjęto następujący sposób oceny:
- rozpuszczalnik przenika natychmiast przez całą powierzchnię - -
- rozpuszczalnik przenika po jednej minucie miejscami -
- rozpuszczalnik nie przenika przez 10 minut +
- rozpuszczalnik nie przenika aż do wyparowania ++
Drugim badanym parametrem była przepuszczalność rozpuszczalników przez jeden z badanych wcześnie żeli (SECOL)
i rękawice ochronne wykonane z innych materiałów. Wyniki obrazuje tabela nr 4 – „Przepuszczalność”.
Wyniki badań laboratoryjnych wykazały, że odporność żelu jest praktycznie taka sama jak odporność rękawic z polialkoholu winylowego.
Nie ma na świecie pracownika, który lubi pracować w półmasce czy rękawicach. Artykuł ten udowadnia, że utrudnione oddychanie, ograniczenie pola widzenia, zmniejszony komfort pracy, odparzenia i uczulenia skóry nie muszą być kojarzone z pracą przy użyciu ochron osobistych.





mgr Izabela Szewczyk
Dyrektor ds. Handlu i Marketingu
SECURA B.C.
ul. Prochowa 42
04-388 Warszawa
tel. (022) 8134569, 8130722
fax (022) 8132949