Polska należy do czołówki krajów, w których zużywa się duże ilości opon. Czy jednak w Polsce odpowiednio działa system ich recyklingu i utylizacji? Bio Service, jako organizacja zajmująca się odbiorem odpadów z warsztatów dostrzega potrzebę uregulowania tej kwestii, ponieważ praktyka znacznie odbiega od teorii. A jak ona wygląda na dzień dzisiejszy?

Do 2001 roku w Polsce nie było wdrożonych skutecznych przepisów prawnych, które w sposób systemowy rozwiązywałyby problem odzysku, recyklingu i utylizacji opon. Dopiero 11 maja 2001 r. weszła w życie ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. W efekcie, podobnie jak w wielu innych krajach Unii Europejskiej, tak i u nas przyjęto zasadę odpowiedzialności producentów i importerów opon za ich zagospodarowanie po zakończeniu użytkowania.
Przepisy nałożyły na nich obowiązek odzysku z rynku większości (obecnie 75%) wyprodukowanych opon, a na przedsiębiorców z branży motoryzacyjnej – obowiązek ewidencji, składowania i przekazywania do odzysku zużytych opon. Jeśli producenci opon nie odzyskają tonażu uzależnionego bezpośrednio od własnej sprzedaży, ponoszą konsekwencje finansowe.

Recykling i odzysk energetyczny
Według obowiązujących w Polsce norm owe 75% odzyskanego tonażu należy odpowiednio zagospodarować. Przynajmniej 15% musi podlegać recyklingowi, natomiast reszta jest odzyskiwana, najczęściej w postaci energii cieplnej – jest to tzw. odzysk energetyczny. W naszym kraju opony w całości lub w części są spalane w specjalnie do tego celu przystosowanych piecach, głównie w cementowniach, gdzie zużyte ogumienie stanowi wysokokaloryczne paliwo zastępujące węgiel. Znaczna część takich zakładów posiada instalacje do podawania całych opon, co bardzo obniża koszty ich wykorzystania. Wysokie temperatury w piecach klinkierskich maksymalnie redukują emisję zanieczyszczeń do powietrza, a spalenie opon odbywa się w sposób bezodpadowy (stopiony drut z opon wzbogaca produkowany klinkier).
Recykling opon polega z reguły na mechanicznym granulowaniu, oddzieleniu gumy od drutu i włókna oraz produkcji z granulatu różnych produktów, jak: nawierzchnie sportowe, kółeczka do kontenerów na śmieci, płyty do wykładania placów zabaw dla dzieci, elementy bezpieczeństwa drogowego, maty hodowlane i wiele innych.

Obowiązki właściciela warsztatu
Każdy warsztat samochodowy, niezależnie od skali prowadzonej działalności, wytwarza różnego rodzaju odpady, które ze względu na zagrożenie wymagają odpowiedniego zagospodarowania – zgodnego z zapisami prawa w tym zakresie, są to np. filtry, zderzaki, plastiki samochodowe, opakowania, odpady farb, lakierów i właśnie zużyte opony. Jednocześnie serwis ma obowiązek prowadzić ich ewidencję za pomocą Kart Przekazania Odpadów oraz składać zbiorcze zestawienie danych w terminie do 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy do marszałka województwa.
Jak to wygląda w praktyce? Stare opony z warsztatu może odebrać organizacja odzysku, za darmo lub po uiszczeniu minimalnej opłaty logistycznej. Z takiej opcji często korzystają duże warsztaty (oponiarskie), w których minimalna liczba opon do odbioru oscyluje w zależności od regionu od 300 do 600 sztuk. Warsztat otrzymuje KPO i ewentualnie FV. Inną opcją jest skorzystanie z usług lokalnych firm odbierających odpady. Wówczas trzeba jednak liczyć się z kosztem 30-60 gr za kilogram zużytej opony i dodatkową opłatą logistyczną. W takim przypadku opona również trafia do organizacji odzysku. Tę formę wybierają zazwyczaj małe i średnie warsztaty, które nie wymieniają dużej ilości opon i/lub nie mają miejsca na ich składowanie.
W obu przypadkach jest jednak jedno „ale”. Organizacja odzysku odbiera opony tylko i wyłącznie w ilości adekwatnej od pozyskanych na ten cel pieniędzy od producentów i importerów. Przekroczenie założonego planu jest bowiem znacznym kosztem. Oczywiście są organizacje, które od razu same przerabiają oponę (tzw. recykler) na granulat, złom i inne produkty. To też jest jednak uzależnione od koniunktury na rynku i cen.
Biorąc pod uwagę te kwestie, z utylizacją opon największy problem mają i jednocześnie najwyższe koszty ponoszą małe i średnie warsztaty. To właśnie od ich właścicieli Inter Cars otrzymuje najwięcej pytań dotyczących zużytego ogumienia.

Dzikie wysypiska
Regulacje prawne i działania wszelkiego rodzaju instytucji oraz organizacji w ostatnich latach przełożyły się na zmniejszenie liczby opon wyrzucanych na tzw. dzikie wysypiska. Niestety ten proceder nie zniknął. Obserwując rynek oponiarski i biorąc pod uwagę sygnały, które do nas docierają, obawiamy się, że ich liczba może się drastycznie zwiększyć.

Co na to producenci i dystrybutorzy opon?
Nałożony ustawowo obowiązek odzysku i utylizacji opon może być realizowany samodzielnie przez producentów i importerów opon lub za pośrednictwem organizacji odzysku. Jego niedopełnienie równa się konieczności wniesienia opłaty produktowej, obliczonej jako iloczyn różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu oraz stawki opłaty produktowej ustalanej na dany rok przez ministra środowiska.
Po nałożeniu na producentów i importerów tego obowiązku największe podmioty działające na polskim rynku, tj. Bridgestone, Continental, Dębica, Goodyear, Michelin i Pirelli, założyły spółkę Centrum Utylizacji Opon Organizacja Odzysku SA. Jej celem było stworzenie ogólnokrajowego systemu zbiórki i przewozu zużytych opon oraz ich odzysk i recykling. Obecnie Centrum posiada około 65% udziałów w rynku, jest więc największym podmiotem organizującym zbiórkę i odzysk zużytych opon w Polsce. W ramach prowadzonej działalności współpracuje z punktami powstawania odpadów na terenie całego kraju oraz z kilkoma operatorami logistycznymi, cementowniami, firmami recyklingowymi oraz z ciepłowniami. Ponadto, w naszym kraju działają jeszcze inne organizacje odzysku, zajmujące się zbiórką opon, np. Recykl czy Gumeko.

Wojciech Kopacz
menedżer projektu Bio Service, Inter Cars SA bio-service.pl