Pytania Czytelników

Jak obecnie przepisy reguluja nabywanie przez pracowników prawa do urlopu wypoczynkowego?
Zgodnie z art. 152§1 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Przy czym warto w tym miejscu zaznaczyć, że pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Z kolei pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. W porównaniu z poprzednim stanem prawnym jest to spora różnica, ponieważ pracownik musiał kiedyś przepracować aż pół roku, aby nabyć prawo do urlopu wypoczynkowego i to w połowie wymiaru. Dopiero po przepracowaniu całego roku miał prawo do pełnego urlopu wypoczynkowego. Natomiast nie zmienił się przepis mówiący o tym, że prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
Obecnie wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:
1) 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
2) 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
W porównaniu z poprzednim stanem prawnym zlikwidowano wymiar urlopu wypoczynkowego w ilości 18 dni roboczych. Ponadto wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony wcześniej, a niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia. W praktyce takie rozwiązanie ułatwia pracownikom kadr prowadzenie dokumentacji urlopowej np. pracownik zatrudniony na pół etatu, któremu przysługuje 26 dni urlopu wypoczynkowego, ma prawo do 13 dni urlopu w zakładzie pracy. Warto pamiętać, że wymiar urlopu w danym roku kalendarzowym, ustalony na podstawie wyżej wymienionych zasad, nie może przekroczyć 20 lub 26 dni roboczych.

Jak obecnie wynagradzana jest praca w godzinach nadliczbowych?
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
1) 100 % wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy;
b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2) 50 % wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt. 1.
Ponadto dodatek w wysokości określonej w pkt. 1 przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w § 1.
Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku, o którym mowa wcześniej, obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 % wynagrodzenia.
Warto też zaznaczyć, że w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy, wynagrodzenie wraz z dodatkiem, o którym mowa wcześniej, może być zastąpione ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Jakie okresy pracy wlicza sie do urlopu wypoczynkowego?
Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. W praktyce ma to istotne znaczenie, ponieważ nawet gdy pracodawca rozwiąże z pracownikiem umowę o pracę z jego winy, to i tak okres pracy u tego pracodawcy wlicza się do urlopu wypoczynkowego. W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia, w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy. Jest to informacja dla pracowników, którzy są zatrudnieni w kilku zakładach pracy i w związku z tym mają prawo w każdym z nich do urlopu wypoczynkowego.
Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Przy udzielaniu urlopu, jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy, np. 26 dni urlopu wypoczynkowego to 208 godzin urlopu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin. Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.

Kiedy zaczyna się praca w godzinach nadliczbowych?
Zgodnie z art. 151§1 Kodeksu pracy, praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) szczególnych potrzeb pracodawcy.
Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z okolicznościami określonymi w pkt. 2 nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym, ale w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalne ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym niż 150 godzin. Ponadto w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, strony ustalają w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatkowego wynagrodzenia.

Robert Gorczyca
prawnik, państwowy starszy
inspektor pracy