Od października 2017 r. nie zmieni się zasada, że do nabycia prawa do emerytury konieczne będzie rozwiązanie umowy z dotychczasowym pracodawcą przynajmniej na jeden dzień.

W myśl przepisów Ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r., poz. 38), poczynając od 1 października 2017 r., wiek emerytalny będzie wynosił w przypadku kobiet 60 lat, a w przypadku mężczyzn – 65 lat. Pierwszymi osobami, które będą mogły zakończyć aktywność zawodową w tym wieku, będą kobiety urodzone w 1957 r. oraz mężczyźni z rocznika 1952. Zmiana przepisów ustawy emerytalnej od 1 października 2017 r. obejmie jednak więcej kwestii.

Dłuższa ochrona
Pracownicy, którzy 1 października 2017 r. będą objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 kodeksu pracy, oraz osoby, które byłyby objęte taką ochroną, gdyby w tym dniu pozostawały w stosunku pracy, od tego dnia będą korzystać z ochrony stosunku pracy. Ochrona będzie trwała do osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego – 62 lata dla kobiet i 67 lat dla mężczyzn. Osoby te, po obniżeniu wieku od 1 października 2017 r., będą zatem nadal objęte ochroną przedemerytalną, aż do ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego. Oznacza to, że w praktyce będą mogły korzystać z ochrony przedemerytalnej dłużej niż do ukończenia 60 lat w przypadku kobiety czy 65 lat – dla mężczyzny.
Pracownicy, którzy 1 października 2017 r. nie będą objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 k.p., a wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat osiągną przed upływem 4 lat, licząc od 1 października 2017 r., będą podlegali ochronie stosunku pracy przez 4 lata, począwszy od tej daty. Ochrona będzie trwała do upływu tego okresu, choćby miało to przypadać po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę.
Osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej nie będą pracownikami, a które osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat, licząc od 1 października 2017 r., podlegać będą ochronie stosunku pracy wynikającej z art. 39 k.p. przez 4 lata, poczynając od tej daty, nawet jeśli okres ten upływać będzie po osiągnięciu obniżonego wieku emerytalnego. Tak więc kobiety urodzone między 2 lipca 1959 r. a 1 października 1961 r. oraz mężczyźni urodzeni w okresie od 2 października 1954 r. do 1 października 1956 r. będą podlegać ochronie przed zwolnieniem od 1 października 2017 r. do 1 października 2021 r., nawet jeśli wcześniej osiągną nowy, obniżony wiek emerytalny.
Podsumowując, wobec grupy pracowników, którzy są obecnie w wieku 55+, ochrona przed zwolnieniem i zmianą warunków zatrudnienia może trwać nawet po osiągnięciu nowego, obniżonego wieku emerytalnego. Najważniejszym przywilejem pracownika w wieku przedemerytalnym jest ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę przez pracodawcę. Osoby w tym wieku należą do kategorii szczególnie zagrożonych bezrobociem, a w przypadku zwolnienia mogą się pojawić istotne trudności ze znalezieniem nowej pracy.
Wskazana ochrona przedemerytalna wynika z art. 39 kodeksu pracy. Przywilej ten uniemożliwia pracodawcy wypowiedzenie umowy o pracę osobie, której brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Oznacza to, że w tym okresie umowa o pracę może ulec rozwiązaniu wyłącznie na podstawie:
- porozumienia stron,
- rozwiązania umowy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia przez pracownika,
-rozwiązania umowy bez wypowiedzenia przez pracodawcę z winy (art. 52 k.p.) lub bez winy (art. 53 k.p.) pracownika.

Ponadto, co do zasady, pracodawca nie może w tym okresie wręczyć chronionej osobie wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.). Zmiana warunków pracy i płacy może nastąpić tylko w określonych, wyjątkowych sytuacjach. Pierwszą jest konieczność wręczenia wypowiedzenia z powodu:
- wprowadzenia nowych zasad wynagradzania dla ogółu pracowników lub grupy pracowników, do której należy chroniona osoba (art. 43 pkt 1 k.p.),
- stwierdzonej orzeczeniem lekarskim utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania (art. 43 pkt 2 k.p.).

Po drugie, wypowiedzenie zmieniające można złożyć pracownikowi w wieku przedemerytalnym w przypadku, gdy dojdzie do tzw. zwolnień grupowych, czyli redukcji na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej: ustawa o zwolnieniach grupowych). Gdyby jednak z tego powodu wynagrodzenie chronionego pracownika miało ulec obniżeniu, to do końca okresu, w którym korzystałby on z ochrony przedemerytalnej, przysługuje mu stosowny dodatek wyrównawczy. Ma on na celu wyrównanie w tym czasie wynagrodzenia do wysokości sprzed zmiany (art. 5 ust. 5 i 6 ustawy o zwolnieniach grupowych).
Na koniec należy wskazać, że ochrona przedemerytalna nie jest absolutna. Bez względu na nią stosunek pracy może zostać rozwiązany za wypowiedzeniem w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 411 k.p.). Ochrona ta nie ma zastosowania także wtedy, gdy pracownik uzyska prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 k.p.).

Koniec przywilejów
Ochrona przedemerytalna przestaje obowiązywać w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego. Oznacza to, że wraz z tą datą pracownik nie jest szczególnie chroniony (chyba że na podstawie odrębnych przepisów, np. ustawy o związkach zawodowych), a jego stosunek pracy może ulec rozwiązaniu (lub modyfikacji) na ogólnych zasadach.
Polskie prawo pracy nie przewiduje możliwości jednostronnego „wysłania” pracownika na emeryturę przez pracodawcę. Jedynie zatrudniony może zdecydować, czy i kiedy to nastąpi.
Pracodawcy nie są jednak całkowicie uzależnieni od decyzji pracownika. Wraz z zakończeniem okresu ochronnego mogą wypowiedzieć mu umowę o pracę. Każdy pracodawca musi pamiętać o kilku podstawowych regułach rozwiązywania umowy z osobą, która osiągnęła wiek emerytalny. Są one następujące:
- osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia (por. np. wyrok SN z 4 listopada 2004 r., I PK 7/04, oraz uchwała (7) SN z 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08),
- wręczenie wypowiedzenia wyłącznie z uwagi na nabycie uprawnień emerytalnych stanowi dyskryminację ze względu na wiek (wyrok SN z 18 lutego 2014 r., III PK 63/13),
- osiągnięcie wieku emerytalnego stanowi usprawiedliwione społecznie kryterium doboru pracowników do zwolnienia z pracy (wyroki SN: z 14 stycznia 2008 r., II PK 102/07, oraz z 3 grudnia 2003 r., I PK 80/03).

W konsekwencji, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, wypowiedzenie umowy o pracę osobie, która osiągnęła wiek emerytalny, jest zgodne z prawem, o ile jego uzasadnieniem nie jest wyłącznie fakt osiągnięcia wieku emerytalnego i możliwość przejścia na emeryturę. Może to być zatem co najwyżej współprzyczyna (jedna z kilku przyczyn) wypowiedzenia umowy o pracę.
Niemniej jednak w każdej sprawie należy bardzo dokładnie zweryfikować, czy wskazana przyczyna jest rzeczywiście uzasadniona, czy tylko – z uwagi na wiek zwalnianego – pozorna lub dyskryminująca.
Pracownicy, którzy ukończą powszechny wiek emerytalny (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni), będą mogli pracować i zarobkować bez ograniczeń dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, na rzecz którego pracowali bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

Likwidacja emerytur częściowych
Nowelizacja ustawy emerytalnej likwiduje emerytury częściowe. Zawiera jednocześnie przepis przejściowy. Otóż przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury dla osoby, która miała ustalone prawo do emerytury częściowej, ZUS nie będzie uwzględniał kwot zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, uzyskanych w wyniku waloryzacji kwartalnej, przeprowadzonej w celu obliczenia emerytury częściowej. W przypadku osoby, która pobrała emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej lub art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, podstawę obliczenia emerytury ZUS pomniejszy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Świadczenie minimalne
Przywrócone zostaną zasady nabywania prawa do minimalnej emerytury sprzed 2013 r. Kobiety, chcąc nabyć prawo do niej w wieku 60 lat, będą musiały udokumentować 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych (2 lata mniej niż obecnie). Natomiast mężczyźni nadal będą musieli udokumentować 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Emerytura z urzędu
Po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat przez osobę, która do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku pobierała okresową emeryturę kapitałową, ZUS obliczy emeryturę z FUS ponownie z urzędu – według nowych zasad. Do jej obliczenia przyjmie jednak średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku 65 lat, obowiązujące w dacie osiągnięcia tego wieku. ZUS będzie wszczynał postępowanie z urzędu także wobec osób uprawnionych do świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego po osiągnięciu przez kobietę 60 lat lub mężczyznę 65 lat.
Ustalając podstawę obliczenia emerytury z urzędu, ZUS nie uwzględni kwot zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, uzyskanych w wyniku waloryzacji kwartalnej, przeprowadzonej w celu obliczenia dotychczas przysługującej emerytury z FUS.
Emerytura z FUS nie będzie mogła być niższa od kwoty odpowiadającej wysokości emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej przysługującej w dniu poprzedzającym osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat. Odnosi się to odpowiednio do ustalenia wysokości emerytury z FUS dla osoby, której ustalono prawo do tej emerytury oraz do okresowej emerytury kapitałowej, a która do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat nie pobrała emerytury wskutek zawieszenia prawa do świadczenia. Osoba, która obecnie ubiega się o jedno z wymienionych świadczeń, musi złożyć całą dokumentację do ZUS. Poczynając od 1 października 2017 r., nie będzie potrzeby jej dodatkowego uzupełniania.

Renty inwalidzkie
Przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie art. 27 i 28 osoby urodzonej przed 1 stycznia 1949 r., która utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z FUS z powodu odzyskania zdolności do pracy, ZUS uwzględni również okresy pobierania tej renty – jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe będą krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego stażu. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn – gdy lekarz orzecznik stwierdzi dalszą niezdolność do pracy, wyda orzeczenie o niezdolności do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Tak więc osoby, które przez ostatnie 5 lat poprzedzające badania lekarskie otrzymywały świadczenie, a do obniżonego wieku emerytalnego będzie im brakować mniej niż 5 lat, otrzymają rentę do dnia osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego.

mgr Robert Gorczyca prawnik, specjalista ds. bhp