Wymagania dotyczące budowy pojazdów kategorii M2 i M3 przeznaczonych do przewozu nie więcej niż 22 pasażerów zarówno siedzących, jak i stojących, nie licząc kierowcy

W związku z licznymi problemami dotyczącymi przeróbek samochodów ciężarowych (zmianą rodzaju pojazdów) na autobusy kategorii M2 i M3 o małej pojemności, przybliżymy ten temat oraz wymienimy najważniejsze kryteria w zakresie przewozu osób dla pojazdów kategorii M2 i M3. W związku z wejściem w życie z dniem 17 stycznia 2003 r. ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz o zmianie ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym przepisy zezwalają na zmianę rodzaju pojazdu z kategorii niższej na wyższą (Dz. U. nr 216, z 2002 r., poz. 1825 Art. 66, ust. 4, pkt 6 ppkt b z poźn. zm.): “Zabrania się dokonywania zmian konstrukcyjnych zmieniających rodzaj pojazdu, z wyjątkiem pojazdu, w którym zmian konstrukcyjnych dokonał przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w tym zakresie”). Ministerstwo Infrastruktury w piśmie z dnia 21.01.2003 r. nr TD-4b-072-18/2003 przedstawiło stanowisko, że przepis należy stosować do pojazdów już zarejestrowanych, w których zmian konstrukcyjnych dokonał przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w tym zakresie. Jako ww. przedsiębiorcę należy rozumieć podmiot, który zgodnie z rozporządzeniem (Dz. U. nr 128 z 1997 r., poz. 829 z późn. zm.) RM z dn 07.10.1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności prowadzi obsługę i naprawę pojazdów. Dokumentem potwierdzającym dokonanie zmian konstrukcyjnych przez ww. przedsiębiorcę może być faktura lub oświadczenie przez niego wystawione. Jednocześnie, mając na uwadze omawiane przepisy zaleca się, aby organy rejestrujące stosowały następującą procedurę:
1. Właściciel pojazdu zawiadamia organ rejestrujący, zgodnie z art. 78 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo o ruchu drogowym, o zmianie stanu faktycznego wymagającego zmiany danych zamieszczonych w dowodzie rejestracyjnym.
2. Mając na uwadze konieczność zastosowania w takim przypadku art. 81 ust. 8 pkt 2 ww. ustawy, starosta kieruje pojazd na dodatkowe badania techniczne, sprawdzając przed wykonaniem tego badania czy zmiana konstrukcyjna została przeprowadzona przez właściwego przedsiębiorcę.
3. Na podstawie zaświadczenia o pozytywnym wyniku przeprowadzonego badania technicznego organ rejestrujący dokonuje zmiany danych w dowodzie rejestracyjnym. Badanie techniczne dotyczące zmiany rodzaju pojazdu na dzisiaj może być wykonane w podstawowej stacji kontroli pojazdów, posiadającej zezwolenie na wykonywanie badań technicznych pojazdów skierowanych przez organ kontroli ruchu drogowego lub starostę, dla których wymagane jest specjalistyczne badanie, oraz pojazdów, w których dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów (Dz. U. nr 227 z 2003 r., poz. 2250 zał. 13). Okresowe badanie techniczne autobusu o dopuszczalnej masie całkowitej 3,5 t może być wykonane w stacji kontroli pojazdów posiadającej zezwolenie na przeprowadzanie badań technicznych pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t. Prawidłowo wykonane zmiany konstrukcyjne zapewniają bezpieczeństwo pasażerom, ładunkom oraz otoczeniu. Podczas przeprowadzania badania technicznego pojazdu po zmianach konstrukcyjnych zmieniających rodzaj pojazdu wskazane jest, aby diagnosta zażądał przedstawienia przez właściciela pojazdu opinii rzeczoznawcy samochodowego, o którym mowa w art. 79 a ustawy Prawo o ruchu drogowym.

Fot. 1. Przeróbka drzwi roboczych do odpowiednich wymiarów.

W najbliższym czasie przewidywana jest zmiana rozporządzenia Ministra Transportu w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz ich niezbędnego wyposażenia. W pracach nad nowym projektem biorą udział specjaliści z Instytutu Transportu Samochodowego. W nowym rozporządzeniu przewidywany jest osobny rozdział dotyczący warunków dodatkowych, jakie powinien spełniać autobus zbudowany na bazie innego rodzaju pojazdu.

Fot. 2. Rozmieszczenie siedzeń w przestrzeni pasażerskiej.

Poniżej przedstawiamy fragment projektu ww. rozporządzenia:

Rozdział 6a
Warunki dodatkowe dla autobusu zbudowanego w drodze zmiany rodzaju pojazdu
§ 23a. 1. Pojazd przed zmianą powinien być typu homologowanego w zakresie hamowania według Regulaminu nr 13 EKG ONZ zgodnie co najmniej z 06 serią poprawek (lub przepisów równoważnych zgodnie z przepisami o homologacji pojazdów) i być wyposażony w układ przeciwblokujący (ABS).
2. Autobus powinien być wyposażony w:
1) siedzenia homologowane i mocowane według Regulaminu nr 17 lub nr 80 EKG ONZ (lub przepisów równoważnych zgodnie z przepisami o homologacji pojazdów).
2) punkty mocowania pasów bezpieczeństwa według Regulaminu nr 14 EKG ONZ (lub przepisów równoważnych zgodnie z przepisami o homologacji pojazdów).
3. Pojazd po przebudowie powinien spełniać podstawowe wymogi wymiarowe dotyczące przestrzeni pasażerskiej, określone w:
- Regulaminie nr 52 EKG ONZ (lub przepisów równoważnych zgodnie z przepisami o homologacji pojazdów) - dla pojazdów przewożących do 22 pasażerów włącznie,
- Regulaminie nr 36 EKG ONZ (lub przepisów równoważnych zgodnie z przepisami o homologacji pojazdów) - dla pojazdów przewożących powyżej 22 pasażerów.
Ponadto powinny być spełnione wymagania określone ww. regulaminach w zakresie bezpieczeństwa części instalacji elektrycznej podlegającej przebudowie lub uzupełnieniu. § 23b.1. Przepis § 23a stosuje się do pojazdów zarejestrowanych po raz pierwszy po dniu wejścia w życie rozporządzenia. Propozycje zapisów Instytut Transportu Samochodowego przedstawił na podstawie badań homologacyjnych, którym są poddawane pojazdy nowe wprowadzane na nasz rynek do obrotu handlowego. Obecne przepisy niezbyt precyzyjnie odnosiły się do wymagań odnośnie układu hamulcowego pojazdu po zmianie konstrukcyjnej. Dotyczy to nie tylko autobusu zbudowanego w drodze zmiany rodzaju pojazdu, ale również np. przy wymianie silnika na silnik o większej mocy (niekoniecznie pojemności).

Układ hamulcowy
Wskaźnik skuteczności hamowania przy użyciu hamulca roboczego dla autobusu wynosi 50 proc., dla samochodu ciężarowego o DMC do 3,5 t – 45 proc., powyżej DMC 3,5 t- 43 proc. Większość przeróbek na “małe” autobusy przewożące do 22 pasażerów dokonywana jest z samochodów ciężarowych, takich jak np: Ford Transit, Mercedes Sprinter, VW LT 28. Przeróbce nie tylko poddawane są pojazdy nowe, lecz również używane, reprezentujące różny stan techniczny. Diagnosta podczas badania technicznego jest w stanie skontrolować wskaźnik skuteczności w danej chwili, natomiast nie jest w stanie ocenić czy elementy konstrukcyjne układu hamulcowego są w stanie go utrzymać w całym zakresie działania oraz w sytuacji ekstremalnej. Taką deklarację może tylko przedstawić producent.

Fot. 3. Luk bezpieczeństwa.

Siedzenia i pasy
Kolejnymi ważnymi elementami wyposażenia przerobionych pojazdów są siedzenia i pasy bezpieczeństwa. Siedzenia i pasy bezpieczeństwa powinny być homologowane, zamontowane w miejscach do tego przewidzianych. Nad każdym miejscem siedzącym powinna znajdować się wolna przestrzeń nie niższa niż 90 cm ponad najwyższym punktem nieobciążonej poduszki siedzenia i przynajmniej 135 cm nad częścią podłogi, na której spoczywają stopy pasażera zajmującego to siedzenie. Całkowita przestrzeń S0 przeznaczona dla pasażerów obliczana jest przez odjęcie od całkowitej powierzchni pojazdu: powierzchni kabiny kierowcy, powierzchni stopni w drzwiach oraz każdego ze stopni, którego głębokość nie przekracza 30 cm, przestrzeń S1 przeznaczona dla pasażerów stojących (wyłącznie w przypadku pojazdów klasy A) obliczana jest przez odjęcie od powierzchni S0, powierzchni wszystkich części podłogi, których pochylenie przekracza 8 proc., powierzchni wszystkich części, które nie są dostępne dla pasażerów stojących, gdy zajęte są wszystkie miejsca siedzące, z wyjątkiem siedzeń składanych, powierzchni wszystkich części podłogi, nad którymi wysokość wnętrza pojazdu jest mniejsza niż 190 cm lub, przypadku części przejścia położonej ponad i za osią tylną oraz części przyległych, jest mniejsza niż 180 cm (z wyłączeniem poręczy), powierzchni wysuniętej w przód poza pionową płaszczyznę przechodzącą przez środek poduszki siedzenia kierowcy (ustawionego w skrajnym tylnym położeniu) i środek zewnętrznego lusterka wstecznego, znajdującego się po przeciwnej stronie pojazdu, powierzchni w obrębie 30 cm przed każdym z siedzeń innym niż składane, każdej części powierzchni nie wyłączonej wcześniej, na której nie da się umieścić prostokąta o wymiarach 300 x 400 mm.

Liczba przewożonych pasażerów
W pojeździe powinna znajdować się liczba miejsc siedzących (Ps) innych niż składane, spełniających wymagania. Jeżeli pojazd należy do klasy A, to liczba Ps powinna być przynajmniej równa liczbie metrów kwadratowych powierzchni podłogi przeznaczonej dla pasażerów stojących i załogi (o ile występuje) (S0), zaokrąglonej w dół do najbliższej liczby całkowitej.
Całkowita liczba przewożonych pasażerów siedzących i stojących N powinna jednocześnie spełniać obydwa poniższe warunki:

- N <= Ps + S1/ SPS
- N <= (MT – MV - L x V – R x VX) / Q
- Ps – liczba miejsc siedzących
- S1 – powierzchnia przeznaczona dla pasażerów
- stojących [m2]
- SPS = 0,125 [m2/osobę] dla klasy A
- MT – technicznie dopuszczalna masa maksymalna
- L – jednostkowe obciążenie bagażem (100 kg/ m3)
- V – pojemność bagażników
- R – jednostkowe obciążenie bagażnika dachowego
- (75 kg/ m2)
- VX – powierzchnia bagażnika dachowego
- Q – masa pasażera (dla klasy: B – 71 kg)
- W przypadku pojazdów klasy B, S1 = 0.

Wielkości Q,Sps,L i R dla różnych klas pojazdów są następujące:

) po uwzględnieniu bagażu podręcznego o masie 3 kg.
Podczas przeprowadzania obliczeń należy zwrócić uwagę, czy naciski na poszczególne osie nie przekraczają wielkości technicznie dopuszczalnych. Pojazd powinien być wyraźnie oznakowany w sposób widoczny we wnętrzu, w pobliżu przednich drzwi za pomocą liter lub symboli graficznych o wysokości nie mniejszej niż 25 mm. Oznakowanie to powinno zawierać informację o liczbie miejsc siedzących (Ps), całkowitej liczbie miejsc (N), liczbie wózków inwalidzkich, przewidzianych do przewożenia w pojeździe (o ile ma to miejsce).

Fot. 4. Wyłącznik bezpieczeństwa.

Instalacja elektryczna
Wszystkie przewody elektryczne powinny być dobrze izolowane, a urządzenia elektryczne muszą wytrzymywać warunki temperatury i wilgotności, którym są poddawane. W szczególności, elementy osprzętu elektrycznego pracujące w komorze silnikowej. W pojazdach, w których dokonano zmian konstrukcyjnych w postaci montażu dodatkowych siedzeń powinien również być wzięty pod uwagę problem wentylacji oraz ogrzewania. Montaż dodatkowych urządzeń wentylacyjnych wymusza zastosowanie dodatkowych wiązek elektrycznych i ma znaczący wpływ na obciążenie instalacji elektrycznej. Każdy obwód zasilający odbiornik inny niż rozrusznik, elektryczny układ zapłonowy, świece żarowe, układ zatrzymujący silnik, układ ładowania akumulatora lub obwód samego akumulatora powinien zawierać bezpiecznik lub samoczynny wyłącznik przeciążeniowy. Obwody zasilające odbiorniki małej mocy mogą być zabezpieczone wspólnym bezpiecznikiem lub samoczynnym wyłącznikiem przeciążeniowym pod warunkiem, że jego prąd znamionowy nie przekracza 16 A. Wszystkie przewody elektryczne powinny być dobrze zabezpieczone i pewnie utrzymane w przewidzianych dla nich położeniu, w sposób uniemożliwiający ich uszkodzenie przez nacięcie, przetarcie lub przecięcie.

Wnioski
W niniejszym artykule zostały opisane tylko wybrane elementy wyposażenia pojazdów kategorii M2 i M3. Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów kategorii M2 i M3 o małej pojemności w zakresie ich budowy zawiera Regulamin 52 EKG ONZ. Zwracam również uwagę, że orzecznictwo ostatnich lat Naczelnego Sądu
Administracyjnego i Sądu Najwyższego jednoznacznie wskazuje, że to na podmiocie (w tym również na właścicielu) dokonującym zmian w pojeździe ciąży obowiązek wykazania, że dokonane zmiany są zgodne z obowiązującymi przepisami, w tym szczegółowymi, zwłaszcza, jeżeli nie jest to możliwe w drodze badania technicznego.


Definicje

“Pojazd”- oznacza jednopokładowy pojazd kategorii M2 i M3 przeznaczony i wyposażony na potrzeby transportu nie więcej niż 22 pasażerów siedzących lub stojących.

Klasa A – pojazdy przeznaczone do przewozu pasażerów stojących; pojazd należący do tej klasy ma siedzenia oraz może mieć przestrzeń dla pasażerów stojących.

Klasa B - pojazdy nie przeznaczone do przewozu pasażerów stojących; pojazd należący do tej klasy nie ma przestrzeni dla pasażerów stojących.

Pojazd niskopodłogowy - oznacza pojazd, w którym co najmniej 35 proc. powierzchni przeznaczonej dla pasażerów stojących tworzy powierzchnię bez stopni, do której dostęp z zewnątrz możliwy jest przez co najmniej jedne drzwi robocze, przez pokonanie jednego stopnia.

Drzwi robocze – oznaczają drzwi używane przez pasażerów w warunkach normalnych, gdy kierowca siedzi na swoim miejscu.

Drzwi podwójne - oznaczają drzwi umożliwiające jednoczesny dostęp do autobusu dwóm osobom lub ich równoważnikowi.

Drzwi bezpieczeństwa – oznaczają drzwi dodatkowe w stosunku do drzwi roboczych przeznaczone jedynie wyjątkowo do opuszczenia pojazdu przez pasażerów i – w szczególności – do opuszczenia pojazdu przez pasażerów w sytuacjach awaryjnych.

Okno podwójne – oznacza okno bezpieczeństwa, które po teoretycznym podzieleniu pionową prostą (lub płaszczyzną), daje dwie części spełniające wymagania co do wymiarów i odstępu, stawiane zwykłemu oknu bezpieczeństwa.

Luk bezpieczeństwa – oznacza klapę w dachu przeznaczoną do opuszczania pojazdu przez pasażerów wyłącznie w sytuacjach awaryjnych.

Wyjście bezpieczeństwa – oznacza drzwi bezpieczeństwa, okno bezpieczeństwa lub luk bezpieczeństwa.

Wyjście – oznacza drzwi robocze lub wyjście bezpieczeństwa.

Drzwi przesuwne - oznacza drzwi, które mogą zostać otwarte lub zamknięte wyłącznie przez ich przesunięcie jednej lub więcej w przybliżeniu prostoliniowej prowadnicy.

Podłoga lub pokład – oznacza tę część nadwozia, której górna powierzchnia podpiera stopy pasażerów stojących, siedzących i kierowcy oraz punkty mocowania siedzeń.

Przejście – oznacza przestrzeń umożliwiającą pasażerom dostęp od każdego siedzenia lub rzędu siedzeń, do każdego innego siedzenia lub rzędu siedzeń lub do każdego przejścia do lub od każdych drzwi roboczych. Nie obejmuje ono przestrzeni przeznaczonej na stopy pasażerów siedzących, przestrzeni ponad
powierzchnią stopni lub schodów, ani jakiejkolwiek przestrzeni umożliwiającej dostęp wyłącznie do jednego siedzenia lub rzędu siedzeń.

Kabina kierowcy – oznacza przestrzeń przeznaczoną do wyłącznego użytku kierowcy i zawierającego siedzenie kierowcy, kierownicę, dźwignię, przełączniki, wskaźniki oraz inne urządzenia niezbędne do kierowania pojazdem.

Pasażer – oznacza osobę inną niż kierowca lub członek załogi.

Kabina pasażerska - oznacza przestrzeń przeznaczoną do użytku przez pasażerów, z wyłączeniem przestrzeni zajmowanej przez zainstalowane na stałe takie urządzenia, jak: bary, kuchenki, toalety czy pomieszczenia na bagaż.

Drzwi robocze uruchamiane automatycznie – oznaczają mechanicznie uruchamiane drzwi robocze, które mogą zostać otwarte (inaczej niż przez użycie dźwigni lub przełączników awaryjnych) jedynie po użyciu dźwigni lub przełącznika przez pasażera i po użyciu dźwigni lub przełącznika przez kierowcę oraz które następnie zamykają się automatycznie.

Urządzenie zapobiegające ruszeniu – oznacza urządzenie, które zapobiega możliwości odjechania pojazdem z miejsca postoju, jeżeli drzwi nie są całkowicie zamknięte.

Drzwi robocze uruchamiane przez kierowcę – oznaczają drzwi robocze, które zwykle są otwierane i zamykane przez kierowcę.

Adam Sowiński