W hamulcach tarczowych osadzone w zaciskach klocki hamulcowe dociskają z obu stron tarcze hamulcowe mocowane na piastach kół. Na wysoką skuteczność hamowania wpływ ma zapewnienie stałego, jak najmniejszego odstępu klocków od tarczy. Bardzo niekorzystny wpływ na skuteczność pracy hamulca tarczowego ma występujące w praktyce zjawisko tzw. zwichrowania tarczy, na skutek którego utracona zostaje równoległość dwóch przeciwnych stron tarczy hamulcowej. Obniżona jest w takiej sytuacji znacznie skuteczność hamowania. Na skuteczność hamowania hamulców tarczowych znaczący wpływ ma również jakość powierzchni samej tarczy w miejscu jej styku z klockami hamulcowymi. W celu przeprowadzenia oceny jakości tarczy i ewentualnej dalszej jej przydatności do użytku należy dokonać pomiaru jej grubości oraz oceny wzrokowej stanu jej powierzchni roboczej. Ocena wzrokowa polega na sprawdzeniu czy na powierzchni nie ma rys, a także czy nie widać na niej progów pomiędzy powierzchnią współpracującą z klockami hamulcowymi oraz powierzchnią niewspółpracującą z nimi. W sytuacji, gdy na powierzchni tarczy widoczne są uszkodzenia w postaci pęknięć, wyszczerbień i ubytków, bezwzględnie należy ją wymienić na nową (zawsze należy pamiętać, że wymianie, a także obróbce należy poddawać równocześnie tarcze obu kół jednej osi). Jeśli na powierzchni tarczy nie ma oznak powyższych uszkodzeń, należy dalej dokonać pomiaru bicia osiowego tarczy i różnic jej grubości. Prawidłowego pomiaru grubości tarczy hamulcowej można dokonać tylko przy użyciu specjalistycznej suwmiarki. Charakteryzuje się ona odpowiednio długimi szczękami pomiarowymi umożliwiającymi pomiary tarczy w części leżącej w znacznej odległości od jej krawędzi zewnętrznej, a także ostrzami pomiarowymi usytuowanymi na wewnętrznych częściach szczęk pomiarowych, dzięki którym można prawidłowo mierzyć grubość tarczy hamulcowej, pomimo obrzeży jakie występują w większości tarcz na ich zewnętrznych obrzeżach. Pomiaru grubości tarczy hamulcowej należy dokonywać co najmniej w kilku jej miejscach, zaczynając od zewnątrz i przesuwając się promieniowo w kierunku osi obrotu. Z praktyki warsztatowej wiadomo, że występuje kilka różnych rodzajów zużycia tarczy hamulcowej. W pierwszym przypadku na powierzchni roboczej (czyli współpracy tarczy z klockami hamulcowymi) nie ma żadnych uszkodzeń ani rowków. Jeśli grubość takiej tarczy jest większa od dopuszczalnej grubości minimalnej (określanej przez producenta), wówczas może być ona nadal eksploatowana, ale tylko wówczas, kiedy nie występuje w niej nadmierne bicie osiowe i nie powoduje ona drgań spowodowanych różnicą jej grubości wynikającą ze zużycia. W drugim spotykanym w praktyce przypadku zużycia tarczy na jej powierzchni również nie ma żadnych rowków ani innych uszkodzeń, ale jej grubość jest mniejsza od dopuszczalnej grubości minimalnej. W związku z tym nie może być ona dalej eksploatowana i musi być wymieniona na nową. W trzecim przypadku grubość tarczy hamulcowej jest większa od dopuszczalnej grubości minimalnej, lecz na powierzchni roboczej tarczy hamulcowej są wyraźne obwodowe rowki i wgłębienia. Jednym z objawów występowania tego typu uszkodzenia są piski, a także drgania koła kierownicy podczas hamowania. Dodatkowym objawem w tym wypadku będzie z pewnością podatność na przegrzewanie się tarczy hamulcowej, wynikająca z niepełnej powierzchni współpracy klocka z tarczą. Przyczyną powstawania rowków i wgłębień na powierzchni roboczej tarczy hamulcowej mogą być:
- zła jakość klocków hamulcowych,
- zła jakość tarczy hamulcowej,
- zanieczyszczenia dostające się pomiędzy klocek i tarczę hamulcową,
- zużycie korozyjne tarczy hamulcowej.
Dopuszczalna jest dalsza eksploatacja tarczy w tym wypadku, ale tylko wówczas, gdy rowki są drobne i o niewielkiej głębokości (znacznie mniejsze od 0,5 mm). Natomiast, jeśli rowki są wyraźne, lecz nie przekraczają 0,5 mm, to tarczę przed dalszą eksploatacją należy poddać równaniu poprzez przetoczenie, lecz pod warunkiem, że po takiej obróbce jej grubość będzie większa od dopuszczalnej minimalnej grubości, zalecanej przez producenta.
Kolejny przypadek spotykanego zużycia tarczy hamulcowej występujący w praktyce warsztatowej to taki, w którym na powierzchni roboczej tarczy nie ma żadnych rowków i wgłębień, ale jej grubość w miejscu współpracy z klockami hamulcowymi mierzona wzdłuż promienia nie jest stała, Może być większa w pobliżu zewnętrznego brzegu, a coraz mniejsza w pobliżu osi obrotu lub na odwrót.

Innym jeszcze rodzajem typowego zużycia tarczy hamulcowej jest przypadek, w którym na powierzchni tarczy hamulcowej nie ma żadnych rowków lub są one bardzo płytkie, grubość tarczy jest większa od dopuszczalnej grubości minimalnej, ale na jej zewnętrznym obrzeżu występuje wyraźny próg. W tej sytuacji najlepiej byłoby go usunąć przez przetoczenie, ale jeśli założony nowy klocek hamulcowy nie opiera się o niego, to nielogiczna jest jej obróbka, która w tej sytuacji z pewnością skróciłaby jej dalszą żywotność. Następnym spotykanym często w praktyce rodzajem zużycia tarczy hamulcowej może być przypadek, w którym stopień jej zużycia jest mały, nie wykazuje ona bicia, ale ma ona w różnych miejscach różną grubość, a efektem tego jest pulsacja momentu hamującego. Zjawisko to występuje przy różnicach grubości tarczy od 0,02 mm. Pomiaru różnic grubości tarczy należy dokonywać przyrządem o dokładności 0,001 mm. W celu wykonania pomiaru należy w odległości 10 do 15 mm od zewnętrznego obrzeża tarczy hamulcowej wykonać około 12 do 15 pomiarów, wzdłuż obwodu tarczy hamulcowej. Jeszcze innym przypadkiem zużycia tarczy hamulcowej, wynikającego z eksploatacji jest jej nadmierne bicie osiowe. Jest ono zazwyczaj następstwem:
- skrzywienia tarczy hamulcowej – może ono wystąpić samoistnie w trakcie normalnej eksploatacji, jako następstwo ukrytej wady powstałej w procesie produkcji (odlewania) lub na skutek silnego przegrzania w trakcie zbyt intensywnego hamowania. Tarcza po obróbce (przetoczeniu) zwykle już nie ulega dalszemu skrzywieniu, w związku z tym może być dalej eksploatowana;
- skrzywienia piasty koła – może być efektem wypadku (zgięcie czopu piasty);
- zabrudzenia, korozji lub uszkodzenia płaszczyzny oporowej piasty koła – które są przyczyną niewłaściwego przylegania tarczy hamulcowej do powierzchni oporowej piasty koła;
- niewłaściwego montażu tarczy hamulcowej – przy demontażu tarczy hamulcowej z piasty koła zaleca się oznaczenie położenia ich wzajemnych pozycji względem siebie, w celu ponownego ich montażu w identyczny sposób (tzn. przy zachowaniu takiego samego położenia względem siebie). Do pomiaru bicia osiowego powierzchni roboczej tarczy hamulcowej używa się czujników pomiarowych o dokładności pomiarowej 0,01 mm. Czujniki pomiarowe mocuje się przy pomiarze najczęściej w szczękach specjalnych podstawek, przykręcanych do korpusu zacisku hamulcowego. Podczas pomiaru bicia tarczy hamulcowej mierzone jest zarówno bicie samej tarczy hamulcowej, jak i bicie piasty koła. Na wynik pomiaru wpływ ma także nierównomierna grubość tarczy hamulcowej, a także błąd równoległości samej tarczy hamulcowej. Dopuszczalne wartości bicia osiowego tarczy hamulcowej w nowoczesnych samochodach muszą mieścić się w granicach wartości od 0,06 do 0,09 mm. Przyczynami powodującymi bicie tarczy hamulcowej i miejscowe ocieranie się jej o klocki hamulcowe, lecz niezwiązanymi z uszkodzeniem samej tarczy mogą być:
- nadmierny luz łożyska koła,
- niewyważenie koła,
- ciężko poruszający się tłoczek w zacisku hamulcowym.
Tarcze hamulcowe narażone są jeszcze na korozję oraz utlenianie powierzchni roboczej. W przypadku występowania utlenienia powierzchnie robocze tarczy przyjmują niebieskawy odcień. Efektem utlenienia powierzchni tarczy jest wydłużenie drogi hamowania pojazdu. Obniżenie skuteczności hamowania wynika z faktu, iż klocek hamulcowy współpracuje z warstwą tlenków materiałów tarczy, a nie z właściwym materiałem tarczy, mającym znacznie większe własności cierne. Utlenienie powierzchni roboczej tarczy hamulcowej następuje na skutek osiągnięcia granicznych dopuszczalnych dla tarczy temperatur występujących przy zbyt długotrwałym i intensywnym hamowaniu. Utlenienie powierzchni roboczej tarczy hamulcowej występuje tylko na powierzchni tarczy i daje się usunąć poprzez jej przetoczenie.

mgr Andrzej Kowalewski