– obsługa i naprawa

Rozpoczęcie samodzielnej pracy przez silnik spalinowy pojazdu jest możliwe dopiero po nadaniu mu odpowiedniej wstępnej prędkości obrotowej przy użyciu energii z zewnątrz silnika. We współczesnych silnikach spalinowych używanych do napędu samochodów do ich uruchamiania służą rozruszniki elektryczne zasilane z akumulatora, które są sprzęgane przy rozruchu z kołem zamachowym silnika.

Rozrusznik składa się z szeregowego silnika elektrycznego, w którym uzwojenia stojana i wirnika połączone są szeregowo i urządzenia sprzęgającego oś wirnika z kołem zamachowym. Urządzenie sprzęgające posiada:
- przesuwne koło zębate, które zazębia się z wieńcem zębatym koła zamachowego,
- sprzęgło jednokierunkowe,
- dźwignię uruchamiającą,
- siłownik elektromagnetyczny.



Miejsce osadzenia rozrusznika.

W zdecydowanej większości rozwiązań konstrukcyjnych produkowanych obecnie pojazdów włączenie rozrusznika następuje zwykle po przekręceniu kluczyka. Powoduje to zamknięcie obwodu elektrycznego siłownika elektromagnetycznego. Przy wykorzystaniu cewki wytworzone zostaje pole magnetyczne przesuwające rdzeń uruchamiający dźwignię powodującą przesunięcie koła zębatego na osi rozrusznika, aż do momentu jego zazębienia z wieńcem zębatym koła zamachowego. W momencie pełnego zazębienia następuje zamknięcie głównego obwodu elektrycznego rozrusznika, co powoduje przepływ prądu o dużym natężeniu (200-400A) do uzwojeń wirnika, wprawiając go w ruch obrotowy, dzięki wzajemnemu oddziaływaniu pól magnetycznych.



Właściwie działający rozrusznik jest podstawą poprawnego uruchamiania silnika.

Po uruchomieniu silnika spalinowego i szybkim wzroście obrotów jego wału korbowego, w celu zabezpieczenia rozrusznika przed uszkodzeniem, musi nastąpić rozłączenie jego koła zębatego z osią wirnika. Wyłączenie zasilania rozrusznika poprzez powrotny ruch kluczyka w stacyjce wywołuje zanik pola magnetycznego w cewce siłownika elektromagnetycznego, co powoduje, że rdzeń pod wpływem sprężyny powraca do położenia, w którym następuje rozłączenie obwodu głównego rozrusznika i ruch powrotny dźwigni odłączającej koło zębate od wieńca zębatego na kole zamachowym. Obsługa rozrusznika powinna być wykonywana na ogół co 30 tys. kilometrów przebiegu pojazdu. W jej trakcie należy sprawdzać stan szczotek i komutatora oraz przesmarować olejem wielowypust osi wirnika. Przyczyną usterki w pracy rozrusznika może być:
- uszkodzenie lub nadmierne zużycie szczotek,
- uszkodzenie uzwojenia elektromagnesu włączającego,
- przepalenie uzwojeń stojana lub wirnika, a także ich izolacji,
- zanieczyszczenie styków elektromagnesu włączającego,
- uszkodzenie sprzęgła jednokierunkowego,
- zużycie łożysk ślizgowych wirnika lub koła zębatego.

Ogólne przyczyny i powody pojawiających się problemów w prawidłowej pracy rozrusznika można określić bez użycia dodatkowego specjalistycznego osprzętu. Możliwe jest to już na podstawie charakterystycznych objawów różnych rodzajów niesprawności, podanych w tabeli poniżej.

Rozrusznik jest podzespołem, który można poddać regeneracji. Wykonuje się ją w specjalistycznych zakładach naprawczych. W celu przeprowadzenia procesu regeneracji musi on ulec całkowitemu demontażowi. Po wyjęciu mechanizmu sprzęgającego zdejmuje się pokrywy czołowe i wyciąga wirnik ze stojana. Zarówno wirnik, jak i stojan podlegają diagnozie polegającej na kolejnych pomiarach ich obwodów elektrycznych. Wirnik z uszkodzonym uzwojeniem można poddać ponownemu uzwojeniu (w przypadku, gdy stan czopów wału jest zadowalający) lub wymienić na nowy, fabrycznie uzwojony.

Tabela. Ogólne przyczyny i powody pojawiających się problemów w prawidłowej pracy rozrusznika.

Przy regeneracji rozrusznika zwykle naprawy wymaga komutator. Proces ten polega na zniwelowaniu nierówności na tokarce, a następnie wygładzeniu jego powierzchni drobnoziarnistym papierem ściernym. W przypadku, gdy grubość materiału w miedzianych segmentach nie pozwala na zastosowanie obróbki skrawaniem lub gdy widoczne jest częściowe wyłamanie czy pęknięcie centralnej tulei izolacyjnej, konieczna jest wymiana całej tej części i wykonanie jej lutowanych połączeń z poszczególnymi obwodami uzwojenia. Zawsze po wykonaniu toczenia powierzchni komutatora należy przeprowadzić pogłębienia i wyrównania (brzeszczotem o odpowiedniej grubości) rowków pomiędzy segmentami. Wymianie w trakcie regeneracji rozrusznika podlegają także tuleje łożyskowe w obu pokrywach stojana. Osadzane są one wciskowo w pokrywach czołowych za pomocą prasy z odpowiednim trzpieniem roboczym. Prawidłowy luz promieniowy osi wirnika w łożyskach nie powinien przekraczać 0,4 mm. Uzwojenia stojanów rozruszników występują jako części zamienne i w przypadkach stwierdzenia przerwy lub zwarcia wymienia się je na nowe. Sprzęgła jednokierunkowe nie podlegają naprawie. W związku z tym w przypadku stwierdzenia jego uszkodzenia wymienia się je na nowe. Po wykonanej regeneracji rozrusznika sprawdza się go pod kątem wartości maksymalnego momentu obrotowego, prędkości obrotowej i parametrów elektrycznych.

mgr Andrzej Kowalewski