Samochody ciężarowe i pojazdy użytkowe ze względu na swoje przeznaczenie mają z pewnością trwalszą konstrukcję niż samochody osobowe, ale także i one wymagają okresowej obsługi, diagnostyki i jeśli zachodzi taka potrzeba, również naprawy.

W przeszłości transport lądowy towarów na znacznych odległościach odbywał się głównie z wykorzystaniem kolei. Samochody ciężarowe stosowane były raczej na krótszych trasach. W dzisiejszych realiach samochody ciężarowe w transporcie lądowym stosowane są również na długich trasach. Procentowy udział towarów przewożonych przez ciężarowy transport samochodowy rośnie z roku na rok. W szybkim tempie wzrasta również ilość samochodów ciężarowych poruszających się po drogach. W skład taboru ciężarowego wchodzą samochody ciężarowe, autobusy, przyczepy i naczepy, a także pojazdy użytkowe specjalnego przeznaczenia.
Samochody ciężarowe i pojazdy użytkowe ze względu na swoje przeznaczenie mają z pewnością trwalszą konstrukcję niż samochody osobowe, ale także i one wymagają okresowej obsługi, diagnostyki i, jeśli zachodzi taka potrzeba, również naprawy. Do ich obsługi wymagane są nieco inne warunki warsztatowe i sprzęt naprawczo-diagnostyczny. Ze względu na znaczną różnicę rozmiarów, masy poszczególnych części, elementów i podzespołów pojazdów ciężarowych oraz momentów ich dokręcania w stosunku do samochodów osobowych stosuje się zupełnie inny sprzęt naprawczo-obsługowy oraz narzędzia. Używane do obsługi samochodów osobowych narzędzia, ze względu na rozmiar i możliwość ich zastosowania przy wykorzystaniu siły ludzkich mięśni, poza nielicznymi wyjątkami nie znajdują zastosowania przy obsłudze samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych.
Różnice pomiędzy wymiarami i masami poszczególnych elementów i podzespołów samochodów osobowych i ciężarowych są tak duże, że nie ma sensu, a nawet możliwości tworzenia i wykorzystywania w tych przypadkach uniwersalnego, przeznaczonego do obu grup pojazdów samochodowych sprzętu naprawczo-diagnostycznego oraz narzędzi.
Rozbieżności w obsłudze i naprawie samochodów ciężarowych zaczynają się już od miejsca, w którym wykonuje się czynności z tym związane. Do obsługi tego typu pojazdów niezbędne są znacznie większe pomieszczenia warsztatowe, niż w przypadku samochodów osobowych. Chodzi tu zwłaszcza o długość pojedynczego stanowiska obsługowego, ale różnice dotyczą też jego wysokości, jak i szerokości.
<101_0150.jpg>
Specyfika konstrukcji większości samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych (spory prześwit pomiędzy podwoziem pojazdu a podłożem) pozwala na prowadzenie części napraw i obsługi bieżącej bez konieczności unoszenia pojazdu. W większości przypadków nie zachodzi również konieczność stosowania stanowisk wyposażonych w kanał. Obsługujący pojazd mechanik znajduje się pod pojazdem w pozycji leżącej na specjalnym wózku. Obsługa pojazdu w takich warunkach nie jest jednak zbyt komfortowa. Ponadto osoba pracująca pod podwoziem pojazdu narażona jest na bezpośredni kontakt nie tylko dłoni z olejami, smarami i płynami eksploatacyjnymi. Dlatego też do tego typu prac mechanik powinien być zaopatrzony w specjalny kombinezon roboczy.
Nieco inaczej sprawa obsługi wygląda w przypadku samochodów ciężarowych i innych pojazdów użytkowych o konstrukcjach niskopodłogowych oraz autobusów. Te pojazdy zdecydowanie należy obsługiwać na stanowiskach kanałowych. Największą wadą stanowisk kanałowych, i to nie tylko w przypadku obsługi samochodów ciężarowych, pozostaje ciągle trudność przystosowania miejsca pracy do indywidualnych cech fizycznych pracownika (wzrost, długość ramion). Problemem w przypadku stanowiska wyposażonego w kanał jest również stosowanie w kanale urządzeń pomocniczych niezbędnych przy obsłudze lub naprawie, usuwaniu wymontowanych podczas naprawy podzespołów oraz konieczność stosowania dodatkowych dźwigników (kanałowych) przy wszelkich pracach wymagających zdjęcia kół lub demontażu ciężkich podzespołów.
<03_04761-003L.jpg>
<02_04761-002L.jpg>
Rozwiązaniem zdecydowanie najwygodniejszym dla obsługującego pojazd, ale zarazem najdroższym z możliwych, jest zastosowanie podnośnika. Najprostszym, a zarazem najtańszym rozwiązaniem konstrukcyjnym podnośnika jest zastosowanie podnośnika z najazdami. Jednak przy wszelkich pracach związanych z zawieszeniem kół, wymagających ich zwolnienia, w przypadku tego typu podnośników niezbędne jest użycie podpór lub przesuwnego podnośnika między platformami pod samochód przed rozpoczęciem pracy. Są to czynności, które dodatkowo wydłużają czas wykonania obsługi lub naprawy oraz ograniczają swobodny dostęp do pojazdu.
Te same wady posiadają podnośniki podnoszące pojazd za koła. Kompletny podnośnik tego typu składa się z parzystej liczby (czterech, sześciu lub więcej) kolumn podnośnikowych o udźwigu od kilku do kilkunastu ton każda. Na nośność całkowitą podnośnika składają się nośności zastosowanych kolumn. Niewątpliwą zaletą tego typu podnośników jest możliwość zmiennego sytuowania stanowiska do podnoszenia pojazdu w zależności od danej sytuacji w warsztacie oraz stosownie do rozstawu kół i osi pojazdów. Jest to możliwe dzięki wyposażeniu każdej z kolumn w wózek jezdny, umożliwiający jej przemieszczanie. Sterowanie synchroniczne poszczególnych napędów kolumn uzyskuje się poprzez połączenie ich między sobą przewodami i zastosowanie odpowiedniego oprogramowania. Podnośniki tego typu wyposażone są oczywiście w systemy bezpieczeństwa, związane z sygnalizacją przeszkody znajdującej się w zasięgu pracy wysięgników lub niewłaściwego usadowienia podstaw kolumn na podłożu.
Obecnie najbardziej efektywnym rodzajem podnośnika we współczesnych serwisach samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych jest wielocylindrowy hydrauliczny podnośnik podpodłogowy z siłownikami zagłębionymi w posadzce warsztatu. Pracując z wykorzystaniem takiego podnośnika można przede wszystkim dopasować indywidualnie pozycję roboczą do wzrostu mechanika. Wszystkie elementy i podzespoły pojazdu są dostępne zarówno z dołu, jak i z boku. Koła pojazdu w tym przypadku są zwolnione dzięki podparciu pod osiami lub ramą. Zapewnione jest naturalne oświetlenie stanowiska pracy. Ponieważ wszelkie prace są wykonywane przy użyciu tego rodzaju podnośnika z poziomu podłogi, nie ma problemu znanego w kanale, związanego bezpośrednio z miejscem na narzędzia. W tym wypadku wszystkie niezbędne narzędzia znajdują się bezpośrednio obok mechanika, dzięki możliwości wtoczenia pod podnośnik wózka narzędziowego. Nawet tak banalne sprawy jak utrzymanie czystości jest zdecydowanie łatwiejsze niż przy stosowaniu poprzednich metod obsługi tych pojazdów.
Ze względu na spore wymiary i znaczne masy poszczególnych podzespołów tych pojazdów, przy czynnościach obsługowo-naprawczych zachodzi konieczność użycia różnego rodzaju wciągarek (najczęściej z napędem elektrycznym), mocowanych na wózkach poruszających się po konstrukcji suwnicowej zamocowanej pod sufitem obiektu warsztatowego.
Te dodatkowe urządzenia mają zastosowanie zwłaszcza przy zdejmowaniu kabiny, wyciąganiu silnika oraz demontażu skrzyń ładunkowych.
Znacznym utrudnieniem przy obsłudze i naprawie samochodów ciężarowych jest przemieszczanie i manewrowanie podzespołami i elementami, które ze względu na swoje wymiary mają przeważnie dużą masę własną, znacznie przekraczającą możliwości wykorzystania siły ludzkich mięśni. Dlatego takie części jak wały korbowe silnika, wały napędowe, bębny hamulcowe, głowice, obudowy mostów, wymagają zdecydowanie użycia transportu zmechanizowanego. Jest to najczęściej transport kombinowany, z oddzielnymi urządzeniami do przemieszczania pionowego i poziomego. Zadaniem tego typu urządzeń pomocniczych jest umożliwienie demontażu i montażu podzespołu lub części z pojazdu oraz przetransportowania ich na stanowisko robocze, na którym ma być prowadzona dalsza obsługa lub ewentualna naprawa.
Ze względu na znaczne momenty dokręcania wszelkich połączeń śrubowych przy mocowaniu podzespołów w pojazdach ciężarowych, w zdecydowanej większości przypadków przekraczające możliwości odkręcania i dokręcania ręcznego tylko w nielicznych sytuacjach odkręcanie i dokręcanie śrub odbywa się przy zastosowaniu specjalnych ręcznych kluczy o długich rękojeściach, przystosowanych do oburęcznej obsługi. W przeważającej większości przy obsłudze stacjonarnej (warsztatowej) pojazdów ciężarowych stosuje się do tego celu klucze najczęściej z napędem pneumatycznym, rzadziej hydraulicznym.
Specyfikę i problemy wynikające przy wszelkich pracach obsługowo-naprawczych przy pojazdach ciężarowych najlepiej ukazać przy najprostszej czynności, jaką jest choćby wymiana ogumienia. Serwis ogumienia samochodów ciężarowych zostanie przedstawiony w kolejnej części tego cyklu artykułów.