Polskie firmy są w posiadaniu ok. 500 000 pojazdów użytkowych, a ponad 300 000 z nich jeździ poza granicami naszego kraju. Rynek pojazdów użytkowych jest bardzo interesujący nie tylko ze względu na liczbę pojazdów poruszających się po Polsce, ale i naszą pozycję jako jednego z czołowych przewoźników towarów w Europie.

W artykule poruszone zostaną podstawowe problemy dotyczące organizacji i planowania budowy serwisów dla pojazdów powyżej 3,5 t, związane głównie z warunkami technicznymi, technologią oraz budową.
Podstawowym etapem planowania budowy serwisu samochodowego, niezależnie od jego przeznaczenia, jest stworzenie założeń technologicznych. Choć wydaje się to niewiarygodne, jest to etap bardzo często lekceważony przez inwestorów. Oczywiście jakieś założenia są wykonywane, ale niezbędne jest podejście kompleksowe do stworzenia całościowego projektu technologicznego serwisu. 
Podczas kontaktów z inwestorami, a jest to zwykle etap po zakupie działki, uzyskaniu pozwoleń i wykonaniu projektu budowlanego, okazuje się, że dopiero teraz zastanawiają się, co chcieliby w tym serwisie robić... (sic!). Na zadane pytanie, czy posiadają projekt technologii serwisu, inwestorzy reagują raczej zdziwieniem i kwestionują potrzebę jego stworzenia. Prawdziwą zmorą są projekty budowlane nieuwzględniające potrzeb związanych z realizacją organizacji stanowisk naprawczych i diagnostycznych. Większość firm projektowych nie ma zbyt wielu doświadczeń związanych z projektowaniem serwisów samochodowych, a serwisów pojazdów użytkowych w szczególności. To nie grzech, ale grzechem jest niewspomaganie się profesjonalistami posiadającymi doświadczenie w organizacji i technologii. Tyle tytułem wstępu.

Jaki serwis?
W zależności od specyfiki, przeznaczenia serwisu i wykonywanych prac usługowych można wyróżnić następujące podstawowe rodzaje wydzielonych stanowisk naprawczych i diagnostycznych:
- stanowisko diagnostyczne przeznaczone do badania układów hamulcowych, kontroli zawieszenia oraz wykonywania pełnej kontroli i regulacji geometrii pojazdów wieloosiowych wraz z pomiarem geometrii ram i osi,
- linia napraw blacharskich ram i kabin wraz ze strefą demontażu i montażu,
- przygotowalnia lakiernicza oraz system lakierowania,
- stanowisko obsługowo-naprawcze kanałowe,
- stanowiska obsługowo-naprawcze kanałowe wraz z systemem dystrybucji i odbioru oleju oraz płynów eksploatacyjnych,
- stanowisko obsługi ogumienia,
- myjnia.

Wybór poszczególnych działów serwisowania pojazdów determinuje stworzenie odpowiedniego rozmieszczenia stanowisk, tak aby nie kolidowały ze sobą, a w jak największym stopniu tworzyły ergonomiczny ciąg technologiczny. Bardzo często na wstępnym etapie tworzenia projektu technologicznego inwestor nie ma pewności, czy i kiedy uruchomi pewne działy przyszłego serwisu, ale warto pomyśleć, w jaki sposób zaplanować stanowiska, aby w razie potrzeby można było bez większych inwestycji dokonać ich wdrożenia. Dla przykładu, budując serwis „od podstaw”, warto wykonać kratownicę do mocowania oprzyrządowania do napraw powypadkowych niezależnie od tego, kiedy planowane jest uruchomienie napraw powypadkowych. Etap powstawania posadzki jest najlepszym momentem do wykonania takiego stanowiska przy najniższych nakładach finansowych.
Warto zwrócić się do dostawcy urządzeń naprawczych o udostępnienie dokumentacji czy wykonanie kratownicy.
Podobne problemy wiążą się ze stanowiskiem diagnostycznym. Należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy planowana jest okręgowa stacja kontroli pojazdów (OSKP), czy będzie to jedynie stanowisko diagnostyczne wspierające prowadzenie bieżących napraw. W przypadku organizacji OSKP konieczne jest spełnienie wszystkich wymogów z tym związanych. Trzeba już na etapie projektu uwzględnić odpowiednie rozmieszczenie wszystkich wymaganych urządzeń. Część z nich wymaga trwałej, związanej z posadzką, instalacji, więc niezbędne jest wykonanie projektu oraz elementów mocujących urządzenia. Dotyczy to np. urządzenia do badania hamulców, amortyzatorów czy płyty wstępnej kontroli zbieżności.

Założenia dotyczące wentylacji i odciągu spalin
Planując serwis, należy przewidzieć zastosowanie instalacji nawiewno-wywiewnej. Dla hali ze stanowiskiem kanałowym odpowiednia ilość powietrza powinna być nawiewana do kanału i strefy roboczej pomieszczenia oraz wywiewana z górnej i dolnej strefy pomieszczenia. Temperaturę nawiewu powietrza zwykle przyjmuje się w zakresie +18°C do +25°C. Kanał przeglądowy wyposażony powinien być co najmniej w instalację nawiewną. Przy zastosowaniu dodatkowej wentylacji wywiewnej z kanału powinna być ona sterowana przez czujnik przekroczenia stężenia propanu-butanu i dwutlenku węgla umieszczony w kanale, z równoczesnym włączeniem awaryjnej wentylacji nawiewnej. Wyloty kanałów wyciągowych powinny być umieszczone jak najbliżej dna kanału, a wloty kanałów nawiewnych powyżej poziomu kanałów wyciągowych. Dla obu kanałów można zastosować wspólne odprowadzenie wywiewu, a kanały nawiewne i wyciągowe nie powinny być umieszczone naprzeciw siebie. 
W normalnych warunkach pracy serwisu wentylacja nawiewna do kanału powinna zapewnić nadciśnienie w obszarze kanału w stosunku do pozostałej objętości pomieszczenia. W standardowych warunkach pracy stacji wentylacja obiektu powinna zapewnić min. 0,5 objętości powietrza wymiany na godzinę. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego stężenia szkodliwych substancji wentylacja mechaniczna pracująca w trybie awaryjnym powinna zapewnić między innymi dwie wymiany powietrza w pomieszczeniu serwisu na godzinę. W awaryjnym trybie pracy dopuszcza się nawiew powietrza nieogrzewanego.

Założenia projektu instalacji oświetlenia i elektrycznej
Oświetlenie sztuczne powinno zapewniać natężenie min. 300 lx, a oświetlenie kanału przewiduje się o natężeniu ok. 200 lx. Ze względu na ograniczoną szerokość pomieszczenia oraz możliwość przysłaniania oświetlenia sufitowego podczas badania wysokich pojazdów przynajmniej połowa z zainstalowanych opraw oświetleniowych powinna być zainstalowana na ścianach bocznych i podwieszona między nawami na wysokości ok. 2,5 m w oprawach pochylonych w kierunku posadzki. Przewiduje się ogólne zapotrzebowanie mocy wynikające z przyjętej technologii oraz zainstalowanych urządzeń na ok. 20 kW, bez uwzględnienia układu wentylacji nawiewno-wywiewnej i ogrzewania.

Wymagania dotyczące instalacji ogrzewania
Przyjmuje się, że temperatura w hali nie powinna być niższa niż ok. 15°C. Dopuszcza się okresowe spadki temperatury do ok. 10°C w okresie dużych spadków temperatury na zewnątrz oraz przy częstym otwieraniu bram wjazdowych do hali serwisu. Instalacja grzewcza powinna jednak zapewniać możliwie szybki wzrost temperatury powietrza w pomieszczeniach serwisowych.

Wymagania dotyczące instalacji wodno-kanalizacyjnej
W hali badań technicznych przewiduje się zamontowanie punktów czerpania wody wyposażonych w zwijadła i umywalki wyposażonej w wodę zimną i ciepłą. Wszystkie odprowadzenia wody z hali będą połączone z kanalizacją poprzez osadnik błota i oddzielacz tłuszczów i olejów zbiorczy lub w wykonaniu indywidualnym dla ewentualnych kratek ściekowych. Wzdłuż linii kontroli uniwersalnej, po zewnętrznej stronie pasów najazdowych usytuowano kanały ściekowe. Odwodnienia urządzeń fundamentowanych mogą być realizowane indywidualnie; one także powinny mieć połączenie z kanalizacją poprzez oddzielacze oleju. Poza pasami najazdowymi odpowiednie pochylenie posadzki powinno zapewniać spływanie wody do kanałów ściekowych. Odwodnienie powinny posiadać również zagłębienia pod ewentualnymi kratami czyszczącymi znajdującymi się przed wjazdami na stanowiska.
Artykuł nie wyczerpuje oczywiście pełnego zakresu problematyki planowania oraz organizacji serwisów pojazdów użytkowych. Publikacja ma na celu zwrócenie uwagi na właściwe podejście do planowania i prowadzenia podobnych inwestycji.

Bogusław Raatz
raatz.pl
Herkules Auto-Technika Warsztatowa