Zagrożenia związane z obsługą klimatyzacji samochodowych i wynikające z nich zalecenia, wpływające na bezpieczeństwo i poprawność wykonywania czynności serwisowych.

Przy wykonywaniu czynności obsługowych i naprawczych w warsztacie samochodowym niezbędna jest dogłębna znajomość poszczególnych zagadnień technicznych i zachodzących w poszczególnych układach procesów. Ma to istotne znaczenie zarówno jeśli chodzi o prawidłowość przeprowadzanych czynności obsługowo-diagnostycznych czy wykonywanych napraw, co pozwala uniknąć kosztownych błędów, jak również, co jest nie mniej ważne, wpływa w bardzo dużym stopniu na bezpieczeństwo pracujących przy tym ludzi. Niektóre układy w samochodzie ze względu na zaawansowanie procesów w nich zachodzących i złożoność podzespołów wymagają wzmożonej ostrożności. Do tych układów z całą pewnością należy system klimatyzacji samochodowej. Przy obsłudze układu klimatyzacji obsługujący narażony jest na zagrożenia występujące ogólnie przy obsłudze pojazdów samochodowych oraz takie, które występują tylko przy układzie klimatyzacji i są związane bezpośrednio z jego zasadą działania i zjawiskami, a także procesami w nim zachodzącymi. Do zagrożeń ogólnych zaliczyć można niebezpieczeństwo poparzenia się różnymi nagrzanymi podczas przeprowadzanych prób elementami silnika i układu wydechowego. Tego samego rodzaju zagrożenie pochodzi również od gorących płynów eksploatacyjnych (oleju silnikowego, płynu chłodniczego). Do tej samej grupy zagrożeń zaliczyć można niebezpieczeństwo odniesienia jakichkolwiek urazów podczas wykonywania czynności regulacyjnych, czemu sprzyja otwarta osłona silnika przy pracującym silniku. Pracownik narażony jest dość mocno w tej sytuacji na ryzyko wciągnięcia przez wirujące elementy, a zwłaszcza przekładnie pasowe, jego odzieży roboczej, co może skończyć się poważnymi urazami kończyn górnych. Praca w warsztacie przy pojazdach samochodowych związana jest zawsze ze sporym zagrożeniem pożarowym, wynikającym z faktu możliwości wystąpienia zapłonu paliwa i jego oparów od gorących elementów silnika i układu wydechowego, jak również przeciążenia lub zwarcia obwodu elektrycznego pojazdu. Przy obsłudze serwisowej i naprawie pojazdów samochodowych dużym zagrożeniem dla pracowników jest zawsze prąd elektryczny. Dotyczy to przede wszystkim posługiwania się urządzeniami z napędem elektrycznym o niewłaściwym stanie technicznym i nieprawidłowo uziemionymi. Pewnym zagrożeniem dla obsługujących w warsztacie pojazd pracowników jest wysokie napięcie układu zapłonowego. Kolejnym zagrożeniem przy pracach związanych z obsługą samochodów jest ryzyko zatrucia spalinami. Brak stosowania wyciągów spalin przy każdorazowym uruchamianiu silnika powoduje rozprzestrzenianie się zawartego w nich tlenku węgla po całym obiekcie warsztatowym i toksyczne ich oddziaływanie na organizm ludzki. Stosowane do mycia części i podzespołów, mimo zakazów, zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami benzyna etylizowana i rozpuszczalniki (trójchloroetylen i czterochloroetylen) są również sporym zagrożeniem dla organizmu człowieka w warsztacie samochodowym. Powodują ciężkie zatrucia u pracowników i stwarzają dodatkowo niebezpieczeństwo związane z powstaniem pożaru w warsztacie. Przy pracach związanych z obsługą i naprawą układów klimatyzacji pracownik narażony jest na dodatkowe zagrożenia. Wynikają one ze specyfiki działania samego układu klimatyzacji. Pierwszym istotnym zagrożeniem dla zdrowia pracownika obsługującego układ klimatyzacji samochodowej jest ciśnienie panujące w układzie. Układ wysokiego ciśnienia w systemie klimatyzacji znajduje się pod działaniem bardzo wysokiego ciśnienia. W przypadku jego obsługi lub naprawy wystąpienie jakichkolwiek nieszczelności powoduje ryzyko powstania strumienia czynnika chłodniczego o wysokim ciśnieniu, niebezpiecznym dla oczu, a nawet i skóry. Dlatego też, przy pracach tego typu należy podejmować dodatkowe środki ostrożności w celu wyeliminowania wszelkich zagrożeń. Dalsze dodatkowe zagrożenia w trakcie prowadzonych prac obsługowych może wywoływać czynnik chłodniczy. Obecnie w układach klimatyzacji spotyka się jeszcze dwa rodzaje czynnika chłodniczego R 12 i R 134 a. Należy pamiętać, że w żadnym wypadku czynniki te nie mogą być stosowane zamiennie. Nieprzestrzeganie tej zasady stwarza ogromne zagrożenie przede wszystkim nie dla obsługującego, lecz dla samego układu klimatyzacji, ponieważ elementy z układu pracującego na czynniku R 12 nie mogą być stosowane w układzie pracującym na czynniku R 134 a, i odwrotnie. Oba czynniki nie mogą być stosowane przemiennie, ponieważ R 134 a ma tak małe cząsteczki, że przedostawałyby się one przez uszczelnienia i przewody układu przeznaczonego dla czynnika R 12. Ponadto w układach przeznaczonych dla czynnika R 134 a panuje znacznie wyższe ciśnienie robocze niż w układach z czynnikiem R 12. Zastosowanie czynnika R 134 a w układzie czynnika R 12 spowoduje uszkodzenie elementów układu (uszczelnień i sprężarki). Kolejną przeszkodą stosowania zamiennie czynników dla różnych układów jest olej sprężarkowy. Wszystkie sprężarki muszą być smarowane olejem sprężarkowym. Brak smarowania spowoduje jej szybkie zniszczenie. Dlatego też, wraz z czynnikiem krążącym po całym układzie równomiernie i w sposób stały musi być rozprowadzany olej sprężarkowy. W samochodowych układach klimatyzacji stosuje się obecnie dwa rodzaje oleju sprężarkowego. W układach z czynnikiem R 12 stosuje się oleje na bazie mineralnej, natomiast w układach z czynnikiem R134 a olej syntetyczny. W przypadku zastosowania niewłaściwego oleju nie wymiesza się on z czynnikiem chłodniczym, co będzie powodem braku smarowania, a w konsekwencji uszkodzenia sprężarki. Poza zagrożeniami mogącymi wystąpić z powodu zastosowania niewłaściwego czynnika chłodniczego lub oleju sprężarkowego dla samego układu klimatyzacji, obie te substancje mogą być sporym zagrożeniem dla zdrowia pracownika posługującego się nimi. Czynnik chłodniczy jest substancją, która gwałtownie odparowuje po wydostaniu się z układu lub pojemnika, stwarzając niebezpieczeństwo poważnych odmrożeń ciała, a w przypadku kontaktu z oczami nawet utraty wzroku. Dlatego też, należy unikać bezpośredniego kontaktu z czynnikiem. Ponadto czynnik chłodniczy w kontakcie z otwartym ogniem wytwarza bardzo trujący gaz (R 12 – fosgen, a R 134 a – fluorowodór ), wdychanie którego jest bardzo niebezpieczne. Sam czynnik chłodniczy jest przy dużych stężeniach w powietrzu również szkodliwy dla zdrowia. Mieszaniny powietrza i czynnika R 134 są łatwo palne, ale przy wysokim ciśnieniu. Oleje sprężarkowe stosowane przy układach klimatyzacji z czynnikiem R 134 a są trujące i bardzo higroskopijne. Silnie przenikają przez skórę, a tym samym wiążą zawartą w niej wilgoć, wywołując silne podrażnienia. W związku z istniejącymi przy obsłudze układu klimatyzacji różnego rodzaju zagrożeniami, podczas wszystkich prac należy przestrzegać kilku podstawowych zasad bezpieczeństwa:
- należy nosić ubranie ochronne, okulary ochronne oraz niewchłaniające wilgoci rękawice;
- przy kontakcie czynnika ze skórą należy natychmiast zdjąć odzież i przemyć miejsce kontaktu ze skórą dużą ilością wody;
- w przypadku pracy w pomieszczeniach zamkniętych należy zapewnić ich skuteczną wentylację;
- zwracać szczególną uwagę przy odłączaniu węży do napełniania układu klimatyzacji, ponieważ mogą zawierać jeszcze czynnik chłodniczy pod ciśnieniem;
- w żadnym wypadku nie wolno zbliżać się z otwartym ogniem i palić;
- pojemniki z czynnikiem chłodniczym magazynować należy tylko w chłodnym miejscu, z dala od źródeł ciepła i otwartego ognia;
- zamykać pojemniki z olejem sprężarkowym natychmiast po odlaniu oleju;
- nie uruchamiać układu do chwili upewnienia się, że jest on napełniony czynnikiem chłodniczym;
- nie wypuszczać świadomie czynnika chłodniczego do atmosfery;
- nie napełniać układu pracującego na R 12 czynnikiem R 134 a, i na odwrót;
- podstawową czynnością przed przystąpieniem do obsługi jest sprawdzanie, jakim czynnikiem chłodniczym układ jest napełniony;
- przestrzegać zasady używania oddzielnych zestawów narzędziowych do układów napełnionych R 12 i R 134 a.

mgr Andrzej Kowalewski